KPALE NI: Bible angbâ atâa so akugbe-mbeti ni alingbi fade ti buba nga atâa so a kanga lege na ni. Me, ambeni zo so ayeke sû peko ti Bible nga na ala so ayeke traduire ni agi lani lege ti changé atënë ti yâ ni. Na ambeni ngoi, ala gi ti sara si atënë ti Bible ague oko na afango ye ti ala, ahon ti tene afango ye ti ala ni la ague oko na atënë ti Bible ni. Zia e bâ ambeni tapande ni:

• Ndo so a yeke voro Nzapa dä: Na popo ti ngu 300 ti si na ngu 100 kozo ti Christ, azo so asû lani Pentateuque ti azo ti Samarie * ayôro na yâ ti versê ti Exode 20:17 tënë “na Hoto ti Guérizim. Na ndo so, fade mo leke mbeni gbalaka.” Azo ti Samarie aye lani ti tene atënë ti Bible ague oko na temple so ala leke na ndo ti Hoto ti Guérizim.

• Tënë ti Trinité: Nduru na ngu 300 tongaso na peko ti so a hunzi ti sû Bible, azo so ayeda na tënë ti Trinité ayôro na yâ ti versê ti 1 Jean 5:7 tënë “na yayu, Babâ ni, Tënë ni nga na Yingo vulu: ala ota so kue ayeke oko.” Tënë ni so ayeke pëpe na yâ ti ngbene mbeti ti Bible so a sû lani. Bruce Metzger, so ayeke mbeni wandara, atene so “ti londo na ngu 500 ti ga na ni,” a komanse ti “wara atënë ni so, lege mingi na yâ ti kugbe-mbeti ti Ngbene Latin nga na ti Vulgate [so ayeke na Latin].”

• Iri ti Nzapa: Na fango mbeni tënë ti aJuif so ayeke nga tâ tënë ape tongana mbeni raison, gbâ ti azo so ayeke traduire Bible azi iri ti Nzapa na yâ ti Bible. Ala zia atitre tongana “Nzapa” wala “Seigneur” na place ni. Na yâ ti Bible, a yeke gi Nzapa oko la a iri lo na iri ni so ape, a zia iri ni so nga na ndo ti azo, ayanda na même na ndo ti Zabolo.—Jean 10:34, 35; 1 aCorinthien 8:5, 6; 2 aCorinthien 4:4. *

TONGANA NYEN LA BIBLE AHON NA YÂ NI: Kozoni, atâa so ambeni zo so ayeke sû peko ti Bible asara lani kua ti ala na lege ni ape wala même ala gi ti handa azo, mingi ti ambeni asara kua ti ala nzoni mingi nga lê ti ala azi na ndo ti anzene nzene tënë kue. Na popo ti ngu 500 ti si  na ngu 900, aMassorète asû peko ti Mbeti ti Nzapa so alondo na Genèse ti si na Malachie na yanga ti Hébreu. A tene so ala diko wungo ti alê ti tënë oko oko kue nga na agere-mbeti kue so ayeke na yâ ni si a-erreur alinda dä ape. Tongana ala pensé so erreur ayeke na yâ ti Mbeti ti Nzapa so ala yeke mû ti sû peko ni so, ala yeke sû mbeti na tere ni. A-Massorète ake ti changé atënë ti yâ ti Bible. Moshe Goshen-Gottstein, so ayeke mbeni kota wandara, asû na mbeti atene: Ti ala, “tongana ala yoro mbeni ye na yâ ni na mbana, andâ a yeke tongana mbeni kota siokpari so ahon atanga ni kue.”

Use ni, angbene mbeti ti Bible so awara laso a-aidé biani azo so ayeke gi ye na ndo ti Bible ti hinga ndo wa la a-erreur ayeke dä. Na tapande, amokonzi-nzapa afa na azo teti angu mingi so Mbeti ti Nzapa ti ala so ayeke na Latin amû tâ gi peko ti ngbene Mbeti ti Nzapa ni. Me, na 1 Jean 5:7, ala yôro ambeni tënë nde na yâ ni, tongana ti so a fa fade na tongo nda ti mbage so. Erreur ni so ayeke même na yâ ti Bible ti Roi Jacques na Anglais, so ayeke mbeni Bible so a ne ni mingi. Me, nyen la azo aga ti hinga tongana a wara ambeni ngbene mbeti ti Bible? Bruce Metzger asû na mbeti atene: “Tënë so, [so ayeke na yâ ti 1 Jean 5:7], ayeke pëpe na yâ ti angbene mbeti ti Bible kue (na tapande ti Syriaque, ti Éthiopique, ti Copte, ti Arabe na ti Slavon), me a yeke gi na yâ ti so ayeke na Latin.” Ye ti pekoni ayeke so, a zi tënë ni so na yâ ti ambeni Bible nga na yâ ti Bible ti Roi Jacques so a kiri a leke yâ ni.

Eskê angbene mbeti ti Bible afa so a bata atënë ti yâ ti Bible nzoni? Na ngu 1947, na ngoi so a wara arouleau ti Mer Morte, awandara awara fadeso lege ti haka Mbeti ti Nzapa so aMassorète asara na yanga ti Hébreu na arouleau ti Bible ni so, so asû ni ahon ngu 1 000 tongaso kozo na ni. Mbeni koli, so ayeke mbeni oko ti azo so asû mbeti na ndo ti sigingo ti arouleau ti Mer Morte, atene so rouleau oko “afa na e na kite oko ape so, teti ngu 1 000, aJuif so asû peko ti atënë ti Bible asara kua ti ala tâ na lege ni mingi nga lê ti ala azi ngangu mingi.”

A yeke wara na yâ ti mbeni da ti batango ambeti na Dublin, so ayeke na Irlande, ambeni molongo ti apapyrus so afa mara ti aMbeti ti Nzapa so alondo na Matthieu ti si na Apocalypse nde nde kue, so na popo ni a wara angbene Mbeti ti Nzapa so a sû ni na popo ti ngu 100 ti si na ngu 200, so ti tene ngu ngbangbo oko na peko ti so a hunzi ti sû Bible kue. Mbeni bakari (The Anchor Bible Dictionary) atene so atâa so apapyrus afa na e gbâ ti afini sango na ndo ti anzene nzene tënë ti Bible, ala fa nga tongana nyen la a changé atënë ti yâ ti Bible ape na ngoi so a yeke sû peko ni.

YE TI PEKONI: Ahon ti tene angbene mbeti ti Bible abuba yâ ti tënë ti Bible, ala kiri asara si tënë ni aga nzoni mingi. Pakara Frederic Kenyon asû tënë so na ndo ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so alondo na Matthieu ti si na Apocalypse, lo tene: “Na popo ti angbene buku so e wara, gbâ ti aye so a wara na ndo ni so aninga mingi tongana ti Bible ayeke dä ape. Nga mbeni wandara so ayeke na sioni bibe ape apeut pëpe ti dë kite so ambeti ti Bible so e yeke na ni laso amû tâ gi peko ti angbene mbeti ti Bible ni.” Âdu ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so alondo na Genèse ti si na Malachie, William Henry Green atene: “Na kite oko pëpe, e lingbi ti tene so ade lâ oko pëpe ti kiri na peko ti mbeni mbeti ti giriri nzoni mingi ahon ti so.”