1. Nyen la e hinga na bê ti e kue?

 SO E yeke awakua ti Jéhovah, e hinga so lo ye e nga lo ye ti tene gigi ti e aduti nzoni mingi (aRom. 8:35-39). E hinga nga biani so tongana e sara ye alingbi na amama-ndia ti Bible e yeke bâ lakue nzoni dä (És. 48:17, 18). Me, a yeke nzoni e sara ye tongana nyen, tongana e wara akpale so e ku terê ti e na ni ape?

2. Akpale wa la e peut ti wara? Akpale ni so apeut ti sara si e hunda terê ti e na ahunda wa?

² Awakua ti Jéhovah kue ayeke wara akpale. Na tapande, mbeni zo ti sewa ti e apeut ti zia vundu na bê ti e. E peut ti duti na angangu kpale ti seni so asara si e peut ti sara kua ti Jéhovah mingi ape. E peut ti wara aye ti peko ti mbeni ngangu kpale. Wala a peut ti sara aye ti ngangu na e ndali ti aye so e mä na bê na ni. Tongana e wara akpale tongaso, e peut ti hunda terê ti e: ‘Ngbanga ti nyen la ye so asi na mbi? Eskê mbi sara mbeni ye na lege ni ape? Eskê a fa so Jéhovah ayeke sara tufa na ndö ti mbi ape?’ Mo pensé lâ oko tongaso awe? Tongana a yeke tongaso, découragé ape. Awakua ti Jéhovah mingi so ayeke be-ta-zo apensé nga tongaso.—Ps. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3.

3. Nyen la e peut ti manda na lege ti Psaume 34:19?

³ Diko Psaume 34:19. Akpengba ye ayeke use na yâ ti  psaume so: (1) Azo ti mbilimbili ayeke wara akpale. (2) Jéhovah ayeke zi e na yâ ti akpale so e wara. Jéhovah ayeke zi e tongana nyen? Mbeni lege ni ayeke so lo yeke aidé e ti duti na nzoni bango ndo na ndö ti fini na yâ ti dunia so. Atâa so Jéhovah atene ti sara na lo ayeke ga na e ngia, lo tene ape so e yeke wara akpale ape na yâ ti gigi ti e laso (És. 66:14). Lo wa e ti zia li ti e na ndö ti gigi ti kekereke so na ngoi ni e yeke vivre ande teti lakue lakue tongana ti so lo ye lani (2 aCor. 4:16-18). Ti ku na ngoi ni so, lo yeke aidé e ti ngbâ ti sara na lo lâ na lâ.—Toto ti Jér. 3:22-24.

4. Nyen la e yeke bâ na yâ ti article so?

⁴ Zia e bâ aye so e peut ti manda na lege ti tapande ti awakua be-ta-zo ti Jéhovah ti ngoi ti ândö nga na ti ngoi ti e. Tongana ti so e yeke bâ ande, e peut ti wara akpale so e ku terê ti e na ni ape. Me tongana e zia bê ti e na Jéhovah, lo yeke mû maboko na e lakue (Ps. 55:22). Na ngoi so e yeke bâ atapande so, hunda terê ti mo: ‘Tongana fade a yeke mbi la ye so asi na mbi, mbi yeke sara ye tongana nyen? Tongana nyen la atapande so asara si mbi yeke na confiance mingi na Jéhovah? Aye wa la mbi peut ti sara ye alingbi na ni na yâ ti fini ti mbi?’

5. Akpale wa la Laban asara si Jacob awara ni? (Bâ foto ti couverture ni.)

⁵ Awakua ti Jéhovah ti ândö awara akpale so ala ku terê ti ala na ni ape. Bâ tapande ti Jacob. Babâ ti lo ahunda na lo lani ti mû wali na popo ti amolenge-wali ti Laban so ayeke fami ti lo so ayeke voro Nzapa, nga babâ ti lo atene na lo so Jéhovah ayeke sara tufa mingi na ndö ti lo (Gen. 28:1-4). Tongaso, Jacob asara tâ gï ye so babâ ti lo ahunda na lo. Lo londo na Canaan lo gue na ndo ti Laban, so ayeke na amolenge-wali use: Léa na Rachel. Jacob atï Rachel so ayeke ngambe ni na lo yeda ti sara kua ngu mbasambala na babâ ti lo kozo ti sara mariage na lo (Gen. 29:18). Me aye ni atambela tongana ti so Jacob aku terê ti lo na ni ape. Laban ahanda lo tongaso lo sara mariage na Léa so ayeke yaya ni. Yenga oko na pekoni, Laban ayeda ti tene Jacob asara mariage na Rachel gï tongana lo kiri lo sara kua ngu mbasambala si (Gen. 29:25-27). Laban asara nga ye na lege ni ape na yâ ti dengo buze ti lo na Jacob. Laban asara ye na lege ni ape na Jacob teti ngu 20.—Gen. 31:41, 42.

6. Ambeni kpale nde wa la Jacob agbu ngangu dä?

⁶ Jacob agbu lani ngangu na yâ ti ambeni kpale nde. Lo yeke lani na kota sewa me lakue la amolenge ti lo ti koli amä terê ape. Ala kä même lani Joseph so ayeke ita ti ala na ngbâa. Amolenge ti Jacob use, Siméon na Lévi, aga na zonga na ndö ti iri ti sewa ni nga na ndö ti iri ti Jéhovah. Na ndö ni, Rachel, wali ti Jacob so lo ye lo mingi, akui na ngoi so lo yeke dü use molenge ti ala. Mbeni kota nzara so atï apusu lani Jacob ti gue na Egypte na ngoi so lo yeke mbakoro.—Gen. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Tongana nyen la Jéhovah afa so Jacob azia ngia na bê ti lo?

⁷ Na yâ ti aye so kue, Jacob azia lâ oko ape ti mä na bê na Jéhovah nga na azendo ti Lo. Jéhovah afa lani so Jacob azia ngia na bê ti lo. Na tapande, atâa so Laban asara ye na handa, Jéhovah amû na Jacob gbâ ti aye. Kite ayeke dä ape so Jacob akiri lani singila mingi na Jéhovah na ngoi so lo kiri lo bâ molenge ti lo Joseph, so aninga mingi awe lo pensé lani so lo kui awe. So Jacob ayeke na kpengba songo na Jéhovah asara si lo gbu ngangu na yâ ti akpale so lo wara (Gen. 30:43; 32:9, 10; 46: 28-30). Tongana e ngbâ ti duti na kpengba songo na Jéhovah, e nga kue e peut ti gbu ngangu na yâ ti akpale so e ku terê ti e na ni ape.

8. Nyen la Gbia David aye lani ti sara?

⁸ Gbia David apeut lani ape ti sara aye kue so lo ye ti sara na yâ ti kua ti Jéhovah. Na tapande, David aye lani mingi ti leke mbeni temple na Nzapa ti lo. Lo sara tënë ti ye so lo ye ti sara so na prophète Nathan. Nathan atene na lo: “Mo sara ye kue so mo leke na bê ti mo ti sara, ndali ti so tâ Nzapa ayeke na mo.” (1 Chron. 17:1, 2). E peut ti imaginé so atënë so akpengba lani David mingi. Peut-être hio lo komanse ti leke kapa ti kota kua so.

9. David asara lani ye tongana nyen na ngoi so lo mä tënë so azia vundu na bê ti lo?

⁹ Me hio prophète ti Jéhovah ni akiri aga ti bâ David na lo tene na lo tënë so azia vundu na bê ti lo. “Gï na bï ni so” Jéhovah atene na Nathan so David la ayeke leke temple ni ape me mbeni molenge ti lo (1 Chron. 17:3, 4, 11, 12). David asara lani ye tongana nyen na ngoi so lo mä tënë so? Lo changé ye so lo leke ti sara. Lo zia lani li ti lo na ndö ti bungbingo nginza nga na aye so molenge ti lo Salomon ayeke duti na bezoin ni ndali ti kua ni.—1 Chron. 29:1-5.

10. Jéhovah asara lani tufa na ndö ti David tongana nyen?

¹⁰ Kete na peko ti so Jéhovah atene na David so lo la lo yeke leke temple ni ape, lo te mbele na lo. Jéhovah amû zendo na David so mbeni hale ti lo ayeke komande teti lakue lakue (2 Sam. 7:16). Na yâ ti fini dunia na ngoi ti Komandema ti ngu saki oko ti Christ, David ayeke duti ande na ngia mingi ti mä so Jésus so ayeke Gbia ni ayeke mbeni hale ti lo. Mbaï so a-aidé e ti bâ so même tongana e lingbi pëpe ti sara aye kue so e ye ti sara ndali ti Jéhovah, Nzapa ti e apeut ti sara tufa na ndö ti e na ambeni lege so e ku terê ti e na ni lâ oko ape.

11. Tongana nyen la Jéhovah asara lani tufa na ndö ti akozo Chrétien atâa so Royaume aga lani ape na ngoi so ala yeke ku ni? (Kusala 6:7).

¹¹ Akozo Chrétien awara lani akpale so ala ku terê ti ala na ni ape. Na tapande, ala yeke ku lani kungo ti tene Royaume ti Nzapa aga, me ala hinga ape lawa la a yeke ga (Kus. 1:6, 7). Nyen la ala sara lani? Ala yeke lani na aye mingi ti sara na yâ ti kua ti fango tënë. So nzoni tënë ayeke mû ndo, ala bâ tongana nyen la Jéhovah asara tufa na ndö ti a-effort ti ala.—Diko Kusala 6:7.

12. Nyen la akozo Chrétien asara lani na ngoi so mbeni kota nzara atï?

¹² A si na mbeni ngoi, mbeni kota nzara ‘atï na ndö ti sese kue so azo ayeke dä.’ (Kus. 11:28). Kota nzara so asara nga lani akozo Chrétien. Imaginé pasi so ala bâ lani ndali ti kota nzara ni. Kite ayeke dä ape so amokonzi ti sewa ayeke gi lani bê ti ala tongana nyen la ala yeke mû kobe na azo ti sewa ti ala. Ka ti amaseka so aleke lani ti fa tënë mingi? Peut-être ala hunda lani terê ti ala wala a yeke nzoni ala ku juska kota nzara ni ahunzi si. Atâa ye ni ayeke so wa, aChrétien asara ye lani alingbi na ye so asi. Ala ngbâ lani ti sara ye so ala peut ti sara ti fa tënë nga ala yeke lani na ngia ti kangbi aye so ala yeke na ni na amba ti ala ti Judée.—Kus. 11:29, 30.

13. Anzoni ye wa la aChrétien awara lani na ngoi ti kota nzara ni?

¹³ Anzoni ye wa la aChrétien awara lani na ngoi ti kota nzara ni? Azo so awara aye abâ lani so Jéhovah la ayeke aidé ala so (Mat. 6:31-33). Ala bâ lani so ala yeke nduru mingi na amba ti ala aChrétien so amû maboko na ala. Azo so amû aye ni, wala azo so amû mbage na yâ ti kua ti mungo maboko na azo ni, awara  ngia so zo ayeke wara na mungo ye na zo (Kus. 20:35). Jéhovah asara tufa na ndö ti ala kue ndali ti so ala sara ye alingbi na aye so asi.

14. Nyen la asi lani na Barnabas na bazengele Paul? Ye ti peko ni ayeke nyen? (Kusala 14:21, 22).

¹⁴ Fani mingi a sara aye ti ngangu na akozo Chrétien, na ambeni ngoi peut-être ala ku terê ti ala na ni ape. Gbu li na ndö ti ye so asi lani na Barnabas na bazengele Paul na ngoi so ala yeke fa tënë na Lystres. Na tongo nda ni, azo ayamba ala nga amä ala. Me ambeni ngoi na pekoni, awato ‘ahanda gbâ ti azo’ nga na ambeni zo so ayamba fade Paul, ala bo Paul na tênë juska ala bâ a tene lo kui awe (Kus. 14:19). Me Barnabas na Paul angbâ ti fa tënë na mbeni ndo nde. Ye ti peko ni ayeke nyen? Ala ‘sara lani gbâ ti adisciple’ nga atënë so ala tene nga na tapande ti ala akpengba amba ti ala aChrétien. (Diko Kusala 14:21, 22.) Azo mingi awara aye ti nzoni ndali ti so Barnabas na Paul angbâ ti fa tënë atâa so a sara aye ti ngangu na ala. Tongana e ngbâ ti sara kua so Jéhovah ahunda na e ti sara, lo yeke sara tufa na ndö ti e.

15. Nyen la mo manda na lege ti tapande ti Ita-koli Macmillan?

¹⁵ Kozo na ngu 1914, awakua ti Jéhovah ayeke ku ti tene ambeni ye asi. Gbu li na ndö ti tapande ti Ita-koli Macmillan. Tongana ti aita mingi na ngoi ni so, Ita Macmillan apensé so lo yeke gue na yayu na yâ ti kete ngoi. Na yâ ti mbeni diskur so lo mû lani na septembre 1914, lo tene: “So ayeke peut-être ndangba diskur ti mbi la.” Me a yeke lani ndangba diskur ti lo ape. Ambeni ngoi na pekoni, Ita Macmillan atene: “Peut-être ambeni na popo ti e apensé lani so e yeke gue na yayu fafadeso.” Lo kiri lo tene: “Ye so e doit ti sara ayeke ti ngbâ ti duti na aye mingi ti sara na yâ ti kua ti Seigneur.” Ita Macmillan ayeke lani na aye mingi ti sara. Lo yapu lani na fango tënë. Lo yeke lani na pasa ti kpengba gbâ ti aita-koli so a kanga ala ndali ti so ala ye ti sara kua ti turugu ape. Lo ngbâ nga lani ti gue na abungbi même na ngoi so lo ga mbakoro mingi. Tongana nyen la Ita Macmillan awara ye ti nzoni ndali ti so lo ngbâ ti sara kua ti Jéhovah mingi na ngoi so lo yeke ku futa ti lo? Kete kozo ti tene lo kui na ngu 1966, lo tene: “Laso, mabe ti mbi akpengba mingi ahon ti kozo.” So ayeke tâ pendere bibe so a lingbi e kue e duti na ni, mbilimbili tongana e yeke gbu ngangu na yâ ti akpale aninga ahon ti so e ku terê ti e na ni.—aHéb. 13:7.

16. Kpale wa la Herbert Jennings na wali ti lo awara so ala ku terê ti ala na ni ape? (Jacques 4:14).

¹⁶ Awakua ti Jéhovah mingi ayeke tiri na akpale ti seni so ala ku terê ti ala na ni ape. Na tapande, na yâ ti mbaï ti fini ti Ita Herbert Jennings, b lo fa tongana nyen la a nzere na lo na wali ti lo ti sara kua ti missionnaire na Ghana. Ye oko, a si na mbeni ngoi, lo wara mbeni ngangu kpale ti seni. Ita Jennings afa atënë so ayeke na Jacques 4:14 na lo tene so kpale ti lo ni ayeke mbeni ye so ala ku terê ti ala na ni ape. (Diko ni.) Lo tene: “E yeda na ye so asi, e quitté Ghana nga na gbâ ti akota kamarade ti e, e kiri na Canada [ti tene a soigné mbi].” Jéhovah a-aidé lani Ita Jennings na wali ti lo ti ngbâ ti sara na lo be-ta-zo atâa kpale so ala wara.

17. Tapande ti Ita Jennings a-aidé amba ti lo aChrétien tongana nyen?

¹⁷ Tâ tënë so Ita Jennings atene a-aidé amba ti lo mingi. Mbeni ita-wali atene: “Ade mbeni article so mbi diko andu bê ti mbi tongaso ape. . . . So Ita Jennings adoit ti zia kua  ti lo ti bâ lege ti seni ti lo a-aidé mbi ti duti na nzoni bango ndo na ndö ti dutingo ti mbi.” Legeoko nga, mbeni ita-koli atene: “Mbi sara kua ti ancien ngu bale-oko, me mbi doit ti zia ni ndali ti so mbi wara kobela ti li. Vundu asara mbi mingi so mbi bâ so mbi peut pëpe ti diko a-article ti gigi ti mbeni zo. . . . Me gbungo ngangu ti Ita Jennings akpengba mbi mingi.” Ye so adabe ti e so, tongana e gbu ngangu na yâ ti akpale so e ku terê ti e na ni ape, e peut ti kpengba amba ti e. Même tongana aye so asi asara si gigi ti e ayeke tongana ti so e ye ape, e peut ti sara ye na mabe nga e gbu ngangu.—1 Pi. 5:9.

18. Nyen la mo manda na lege ti tapande ti mbeni wali-mua na Nigéria so a fa ni na yâ ti afoto so?

¹⁸ Akota kpale tongana kobela ti COVID-19 so amû ndo aga na kpale na awakua ti Jéhovah mingi. Na tapande, mbeni wali-mua na Nigéria ayeke lani gï na kete kobe nga na kete pata. Na mbeni ndapre, molenge ti lo ti wali ahunda lo na ye so ala yeke te tongana ala te tanga ti loso so ala yeke na ni. Ita-wali ni atene na molenge ni so ala yeke na pata wala kobe ape, me ala doit ti sara ye tongana wali-mua ti Zaréphath ti tö tanga ti ye so ala yeke na ni nga ti zia bê ti ala kue na Jéhovah (1 aGbia 17:8-16). Kozo si ala komanse même ti pensé na ndö ti kobe so ala yeke te na midi, amba ti ala aChrétien aga na ala kobe ti mû maboko na ala. Kobe so ala wara alingbi ti tene ala te ahon yenga use. Ita-wali ni atene lo hinga ape so Jéhovah amä tâ nzoni tënë so lo tene lani na molenge ti lo ti wali. Biani, tongana e zia bê ti e Jéhovah, akpale so e ku terê ti e na ni ape apeut ti sara si e ga nduru mingi na lo.—1 Pi. 5:6, 7.

19. Sarango ye ti ngangu wa la Aleksey Yershov agbu ngangu dä?

¹⁹ Na yâ ti angu so ahon, aita mingi agbu ngangu na yâ ti sarango ye ti ngangu so peut-être ala ku terê ti ala na ni ape. Bâ tapande ti  Ita-koli Aleksey Yershov so ayeke na Russie. Awakua ti Jéhovah na Russie ayeke lani na liberté ti voro lo na ngoi so Ita Yershov awara batême na ngu 1994. Me ambeni ngu na pekoni, aye achangé na Russie. Na ngu 2020, aturugu alï na ngangu na da ti Ita Yershov, ala gi yâ ni na ala mû gbâ ti aye ti lo ahon na ni. Anze mingi na pekoni, gouvernement ti kodro ni atene so lo yeke sioni zo. Ti fa so lo yeke sioni zo, a fa mbeni vidéo so mbeni zo so ayeke manda Bible ahon ngu oko awe la a-enregistré ni. So sioni sarango ye!

20. Tongana nyen la Ita Yershov akpengba songo ti lo na Jéhovah?

²⁰ So a sara ye ti ngangu na Ita Yershov, eskê mbeni ye ti nzoni aga na pekoni? En. Songo ti lo na Jéhovah akpengba ahon ti kozo. Lo tene: “Mbi na wali ti mbi e sambela legeoko fani mingi. Mbi ga ti bâ so mbi peut ti gbu ngangu na yâ ti kpale so sân mungo maboko ti Jéhovah ape.” Lo kiri lo tene: “Mandango ye mbi wani amû maboko na mbi ti découragé ape. Mbi gbu li na ndö ti tapande ti awakua be-ta-zo ti ândö. Gbâ ti ambaï ayeke na yâ ti Bible so afa tongana nyen la a yeke kota ye ti duti kpo nga ti zia bê na ndö ti Jéhovah.”

21. Nyen la e manda na yâ ti article so?

²¹ Nyen la e manda na yâ ti article so? Na yâ ti dunia so, e yeke wara akpale so e ku terê ti e na ni ape. Atâa so kue, Jéhovah ayeke mû lakue maboko na awakua ti lo tongana ala zia bê ti ala na ndö ti lo. Tongana ti so versê so ayeke mama-tene ti article so atene, “aye ti ngangu so asi na zo ti mbilimbili ayeke mingi, me Jéhovah azi lo na yâ ti aye so kue.” (Ps. 34:19). Zia e zia li ti e pëpe na ndö ti akpale so e wara, me na ndö ti ngangu so Jéhovah ayeke na ni ti mû maboko na e. Tongaso, tongana bazengele Paul, e peut ti tene: “Mbi wara ngangu ti sara aye kue ndali ti lo so lo mû ngangu ni na mbi.”—aPhil. 4:13.