YE SO asi tongana nyen? Zia mbi fa ni na ala. A dü mbi na lango 29 ti juillet, ngu 1929, na mbi kono na yâ ti kete kodro ti Bulacan na Philippines. Azo ayeke na ye mingi kâ ape ndali ti so ngoi ni so ayeke lani ngoi ti kota kpale ti nginza. Bira alondo na ngoi so mbi de maseka. Aturugu ti Japon alï na ngangu na yâ ti Philippines. Ye oko, kete kodro so e yeke dä ayo mingi, a sara si bira ni andu e droit tongaso ape. E yeke lani pëpe na radio, télé nga na ambeti-sango, a sara si e yeke mä tënë ti bira ni gï na yanga ti azo.

A dü e miombe na mbi yeke use molenge. A-âta ti mbi amû mbi ti lango na ndo ti ala na ngoi so mbi yeke na ngu miombe. Atâa so e yeke aCatholique, âta ti mbi ti koli aye mingi ti sara lisoro na ndö ti tënë ti Nzapa nga lo yeke na ambeti ti nzapa nde nde so akamarade ti lo amû na lo. Mbi dabe ti mbi so lo fa na mbi lani abrochure so asara tënë na ndö ti afango ye ti abungbi ti nzapa ti wataka nga lo fa na mbi Bible na yanga ti Tagalog. A nzere na mbi mingi ti diko Bible, mbilimbili aÉvangile osio. So mbi diko ni asara si mbi ye ti mû tapande ti Jésus.—Jean 10:27.

Aturugu ti Japon azi terê ti ala na ngu 1945. Na ngoi ni so, babâ na mama ti mbi atene na mbi ti kiri na ndo ti ala. Âta ti mbi ti koli awa mbi ti kiri. Tongaso, mbi kiri.

Ngoi kete na pekoni, na décembre, ngu 1945, mbeni groupe ti aTémoin ti Jéhovah ti gbata ti Angat aga ti fa tënë na yâ ti kete kodro ti e. Mbeni Témoin ni so ayeke mbakoro aga na yanga-da ti e na lo fa na e ye so Bible atene na ndö ti “lâ ti nda ni”. (2 Tim. 3:1-5). Lo tisa e ti gue ti manda Bible na yâ ti mbeni kete kodro so ayeke nduru na e. Babâ na mama ti mbi ague ape, me mbi gue. Azo 20 tongaso ayeke lani dä, na ambeni ahunda atënë na ndö ti Bible.

Ndali ti so mbi mä lani yâ ti atënë kue so ala yeke tene ape mbi ye ti hon. Ye oko, na ngoi so mbi ye ti hon, ala komanse ti he mbeni bia ti Royaume. Bia ni apika bê ti mbi ngangu na mbi ngbâ. Na peko ti so  a he bia nga a sambela awe, a tisa azo kue na mbeni bungbi so a yeke sara ande na Angat na dimanche ti peko.

Mingi ti e atambela kilomètre miombe ti si na place ti bungbi ni so a sara na ndo ti Cruz. A pika bê ti mbi mingi so même amolenge so ayeke na popo ti azo 50 so ayeke dä amû acommentaire na ndö ti atënë ti Bible so ndani alï mingi. Na peko ti so e sara abungbi fani mingi, Ita Damian Santos, mbeni pionnier so ayeke mbakoro so kozo lo yeke lani mokonzi-gbata, atisa mbi ti lango na ndo ti lo. Na bï ni so e sara lisoro mingi na ndö ti Bible.

Na ngoi ni so, mingi ti e ayeda hio na akota tâ tënë ti Bible so e manda. Atâa so e ga na abungbi aninga ape, aita ahunda mbi na ambeni zo, atene: “Ala ye ti wara batême?” Mbi tene: “En, mbi ye.” Mbi hinga lani so mbi ye ti ‘sara kua tongana ngbâa na Wa ni, so ayeke Christ.’ (aCol. 3:24). E gue na yanga ti mbeni ngu so ayeke nduru na e, na e use e wara batême na lango 15 ti février, ngu 1946.

E ga lani ti hinga so, so e wara batême na e ga Chrétien, a lingbi e fa tënë lakue tongana Jésus. Babâ ti mbi aye lani ti tene mbi fa tënë ape. Lo tene: “Mo de kete mingi. Na ndö ni, so a yôro mo na ngu aye ti tene ape so mo ga wafango tënë.” Mbi fa na lo so Nzapa aye ti tene e fa nzoni tënë ti Royaume ti lo (Mat. 24:14). Mbi kiri mbi tene: “Mbi ye ti sara ye alingbi na zendo so mbi mû na Nzapa.” A yeke na ngoi ni so la babâ ti mbi atene tënë so mbi tene fade na tongo nda ni so. Biani, lo ye lani ti kanga lege na mbi ti fa tënë. Ye so la ague na mbi ti kozoni ti dö aye ti zia ti tomba peko ti aye ti yingo.

Cruz na azo ti sewa ti lo atene na mbi ti ga ti lango na ndo ti ala na Angat. Ala wa mbi nga na tanga ti molenge ti ala ti wali, Nora, ti mû kua ti pionnier. E use kue e komanse ti sara kua ti pionnier na lango 1 ti novembre, ngu 1947. Nora asara kua ti pionnier na yâ ti mbeni kete gbata nde, mbi ngbâ ti mbi ti mû maboko na kua ti fango tënë na Angat.

Na yâ ti ota ngu ti kua ti mbi ti pionnier, Earl Stewart, mbeni ita so alondo na filiale, amû mbeni diskur na azo 500 na ndo so azo ayeke gue ka dä mingi na Angat. Lo mû diskur ni na Anglais, na pekoni mbi sara tënë na ndö ti akota tënë ti diskur ni na yanga ti Tagalog. Mbi manda mbeti gï ngu mbasambala, me professeur ti e ayeke tene Anglais lakue. Mbeni ye so amû maboko na mbi ti hinga Anglais ayeke so e yeke na ambeti ti e na yanga ti Tagalog mingi ape. Tongaso, mbi manda ambeti ni mingi na Anglais. Ni la asara si mbi hinga Anglais na amû maboko na mbi ti kiri na peko ti diskur ni so nga na ambeni so a mû ni na ambeni ngoi nde.

Na lango so mbi kiri na peko ti diskur ti Ita Stewart, lo fa na aita ti ndo ni so filiale aye ti mû ita-koli pionnier oko wala use ti sara kua na Béthel. A ye lani ti mû ala ti sara kua na place ti amissionnaire so ayeke gue na kota bungbi ti ngu 1950 so li ni ayeke “Bungbi ti Jéhovah ague na li ni” so a sara na New York, na États-Unis. Mbi yeke mbeni oko ti aita-koli so a mû ala. Ge nga, mbi zia ambeni ye na peko, ndo nga na aita so mbi hinga ala, ti gue ti sara kua na Béthel.

Mbi si na Béthel na lango 19 ti juin, ngu 1950, na mbi komanse fini kua ti mbi. Béthel ni ayeke mbeni ngbene kota da so akota keke ayeke na terê ni, terrain ni ayeke hectare oko. Aita-koli kumbamba bale-oko na use tongaso ayeke sara kua kâ. Hio na ndapre, mbi sara kua na cuisine. Na pekoni, na ngbonga gumbaya, mbi sara kua na ndo so a yeke sukula abongo dä, mbi yeke repassé ni. Na peko ti midi mbi sara nga gï a-oko kua so. Même na peko ti so amissionnaire ni akiri na peko ti kota bungbi ni, mbi ngbâ ti sara kua na Béthel. Mbi zia apériodique na yâ ti aye ti tene a tokua ni na azo, mbi bâ lege ti a-abonema na mbi sara kua na place ti yambango azo; mbi sara lani aye kue so a hunda na mbi ti sara.

Na ngu 1952, a tisa mbi na ambeni ita ti Philippines omene ti gue na klase 20 ti Ekole ti Galaad, terê ti mbi anzere ngangu so a tisa mbi. Aye mingi so e bâ nga so e sara na États-Unis ayeke fini ye na e. Ti tâ tënë ni, aye ni ayeke nde na aye so mbi hinga na yâ ti kete kodro ti e.

Na tapande, a lingbi lani e manda ti sara kua na amasini nga na akungba ti da so e hinga ni kozo ape. Nga, dê asara kâ mingi. Mbeni lâ na ndapre, mbi luti  na gigi mbi bâ aye kue ayeke gï vuru vuru na ayeke pendere mingi. Kozo ti tene mbi bâ neige la. Na pekoni, dê asara ngangu.

Ye oko, aye ni so ayeke gï asenge ye tongana e haka ni na apendere ye so a fa na e na Ekole ti Galaad. Azo so afa ye na e asara kua na anzoni kode. E manda ti sara nzoni recherche nga ti manda ye nzoni. Aye so mbi manda na Ekole ti Galaad amû maboko na mbi biani ti maï na lege ti yingo.

Na peko ti so a mû na mbi diplôme ni, a tokua mbi pionnier spécial teti kete ngoi na Bronx na New York. Tongaso na juillet, ngu 1953, mbi wara lege ti gue na kota bungbi so li ni ayeke “La Société du monde nouveau” so a sara ni na yâ ti oko gbata ni. Na peko ti kota bungbi ni, a kiri na mbi ti sara kua na Philippines.

Aita ti filiale atene: “Fadeso mo yeke gue ti sara kua ti circonscription.” Ye so amû na mbi fini pasa ti mû peko ti gere ti Christ biani, so lo gue na agbata so ayo ti mû maboko na ataba ti Jéhovah (1 Pi. 2:21). A tokua mbi na yâ ti mbeni kota circonscription na centre ti Luçon, so ayeke kota zoa ti Philippines. Na yâ ti circonscription ni mo yeke wara gbata ti Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac nga na Zambales. Ti gue na ambeni gbata ni, a lingbi mbi hon na yâ ti ahoto ti Sierra Madre so atênë ayeke dä mingi. A-oto so ayeke yô azo ayeke si na ando ni so ape. Tongaso, mbi doit ti hunda azo so ayeke kpe na a-oto ti akota keke ti tene ala yô mbi na ndö ti akeke ni. Mingi ni ala ayeke yô mbi, me a yeke anzoni oto ti yongo na azo ape.

Mingi ti acongrégation ni ayeke lani kete nga asigi fini fini. Tongaso, a nzere na aita-koli mingi so mbi mû maboko na ala ti leke akapa ti abungbi nga na abungbi ti fango tënë nzoni.

Ambeni ngoi na pekoni, a tokua mbi na circonscription ti Bicol so amû ando ni kue. Mingi ni, a yeke wara agroupe so ayo mingi so apionnier spécial la ayeke akozo zo so afa tënë na yâ ti aterritoire ni. Na mbeni da so e lango dä, oko kabinë so ayeke dä ayeke mbeni dû so a zia akeke use na ndö ni. Na ngoi so mbi luti na ndö ti akeke ni, mbi na akeke ni kue e tï na yâ ti dû ni. Mbi mû ngoi ti sukula terê ti mbi kozo si mbi te kobe ti ndapre.

A yeke na ngoi ni so la mbi komanse ti pensé na Nora, so akomanse lani ti sara kua ti pionnier na Bulacan. Na ngoi ni so, lo yeke pionnier spécial na gbata ti Dumaguete, na mbi gue ti bâ lo. Na pekoni, e tokua mbeti na mba teti ambeni ngoi, na e sara mariage na ngu 1956. Na yâ ti kozo yenga so aga na peko ti mariage ti e, e sara vizite na mbeni congrégation na zoa ti Rapu Rapu. Kâ a lingbi e monté ahoto nga e tambela ayo, me mbi na wali ti mbi e yeke na ngia ti sara kua na aita so ndo ti ala ayo.

Na peko ti so e sara kua nduru na ngu osio na yâ ti kua ti circonscription, a tisa e ti sara kua na Béthel. Tongaso, nze ti janvier ngu 1960 ayeke tongo nda ti angu mingi so mbi sara na Béthel. Na yâ ti angu mingi so ahon, mbi manda aye mingi na terê ti aita so ayeke na akota kua nga Nora asara akua nde nde na Béthel.

Mbeni nzoni ye so mbi wara na Béthel ayeke so mbi yeke na pasa ti bâ na lê ti mbi pendere guengo na li ni ti bungbi ti Jéhovah na Philippines. Na ngoi so mbi ga lani ti kozoni na Béthel na ngoi so mbi de maseka nga kumbamba, wungo ti awafango tënë ti kodro ni kue ayeke 10000 tongaso. Fadeso na Philippines, wungo ti ala ahon 200000, na aita ngbangbo mingi so ayeke sara kua na Béthel ayeke mû maboko na kua ti fango tënë so ayeke kota kua mingi.

Tongana angu ayeke hon kua ni ague na li ni, Béthel ni aga kete mingi. Tongaso, Bebungbi ahunda na e ti gi mbeni ndo so akono ti leke fini Béthel so akono dä. Mbi na ita so ayeke bâ ndo na ndö ti ndokua ti petengo ambeti e gue da na da na ndo ti avoizin ti Béthel ni ti hunda wala mbeni zo aye ti kä ndo ti lo. Zo oko aye ti kä ndo ti lo lani ape, mbeni zo ni atene même na e, atene: “E aChinois e yeke kä ye ape. E yeke vo gï ye vongo.”

Ye oko, mbeni lâ mbeni zo ahunda e wala e ye ti vo ndo ti lo; lo ye ti hon lani na États-Unis, e ku terê ti e fade na ni ape. Ye so azi li ti ambeni ye so apika bê mingi. Mbeni voizin ni amû desizion ti kä ndo ti lo nga lo wa azo so ayeke na terê ti lo ti kä nga ti ti ala. E wara même lege ti vo ndo ti koli so atene lani, atene: “E aChinois e yeke kä ye ape” so. A ninga ape, ndo so filiale avo akono ahon ndo so Béthel ni ayeke dä fani ota. Mbi hinga na bê ti mbi kue so a yeke Jéhovah Nzapa la aye tongaso.

Na ngu 1950, mbi yeke lani ngambe ti amembre ti sewa ti Béthel kue. Fadeso mbi na wali ti mbi la e yeke kota zo ti amembre ti sewa ni kue. Mbi regretté ape so mbi mû peko ti Christ na ndo kue so lo fa na mbi ti gue dä. Tâ tënë, babâ na mama ti mbi atomba mbi na da ti ala, me Jéhovah amû na mbi mbeni kota sewa ti aita. Mbi yeke na kite oko ape so Jéhovah ayeke mû na e aye kue so e yeke na bezoin ni, atâa kua wa la a mû na e ti sara. Mbi na Nora e kiri singila mingi na Jéhovah ndali ti aye kue so lo mû na e na nzoni bê, nga e wa azo ti tara Jéhovah.—Mal. 3:10.

Jésus atisa lani mbeni zo ti rongo nginza ti impôt so iri ti lo ayeke Matthieu Lévi, lo tene: “Mû peko ti mbi.” Matthieu asara ye tongana nyen? “Lo dö aye kue lo zia, lo londo lo komanse ti mû peko ti Jésus.” (Luc 5:27, 28). Mbi nga kue mbi wara mara ti pasa so, nga na bê kue, mbi wa azo ti sara legeoko tongana mbi, na ala yeke wara anzoni ye mingi.