BABÂ ti mbi, Arthur, so aye Nzapa lani mingi na ngoi so lo yeke maseka, aye ti ga pasteur ti Eglize Méthodiste. Me lo changé ye so lo leke ti sara na ngoi so lo diko mbeti ti aWamandango Bible nga lo komanse ti mû peko ti ala. Lo wara batême na ngu 1914 na ngoi so lo yeke na ngu 17. Na ngoi ni so, Kozo Bira so Amû Sese Kue angbâ ti gue, na a iri lo ti sara kua ti turugu. A tene so lo yeke sara kanga ti nze bale-oko na da ti kanga ti Kingston na Ontario na Canada ndali ti so lo ke ti sara kua ti turugu. Na peko ti so Babâ asigi na kanga, lo ga colporteur, tongana ti so a yeke iri na apionnier lani.

Na ngu 1926, Arthur Guest asara mariage na Hazel Wilkinson, so mama ti lo ahinga tâ tënë na ngu 1908. A dü mbi na lango 24 ti avril, ngu 1931; a dü e osio na mbi yeke use molenge ni. Babâ ti e aye Bible lani mingi nga lo mû nengo na ni na lo fa na e ti sara nga tongaso. Vorongo Jéhovah ayeke lani kota ye mingi na yâ ti fini ti e. E kue na yâ ti sewa ni e yeke fa tënë lakue da na da.—Kus. 20:20.

Use Bira so Amû Sese Kue ato nda ni na ngu 1939. Na ngu so aga na peko ni, a kanga lege na kua ti aTémoin ti Jéhovah na Canada. Na yâ ti a-ekole, a yeke sara amatanga ti kodro so andu barango drapeau nga na hengo hymne. Mingi ni, amaître ni ayeke zia mbi na yaya ti mbi ti wali, Dorothy, ti sigi na yâ ti klase na angoi ni so. Mbeni lâ, maître ti mbi agi ti zia kamene na lê ti mbi lo tene, mbi yeke dogbo mingi. Li ti mbi akpe kue. Na peko ti ekole, gbâ ti amba ti mbi ti klase abungbi na ndö ti mbi ala pika mbi, mbi tï na sese. Me, ye so asara si mbi leke na bê ti mbi ti ngbâ ti “mä yanga ti Nzapa, lo so lo yeke mokonzi, ahon ti mä azo.”​—Kus. 5:29.

 Na juillet, ngu 1942, a batize mbi na yâ ti tuku na yâ ti mbeni ferme. Mbi yeke lani na ngu 11. Tongana ekole akanga, mbi yeke mû kua ti pionnier de vacances (so a iri ni fadeso pionnier auxiliaire). Mbi na ambeni ita ota e gue na mbage ti nord ti Ontario ti fa tënë na azo ti fango keke. E sara ngu oko kâ.

Mbi ga pionnier permanent na lango oko ti mai, ngu 1949. A hunda na mbi ti gue ti mû maboko na kua ti lekengo da na filiale ti Canada. Na pekoni, na lango oko ti décembre, mbi ga membre ti sewa ti Béthel ti Canada. Mbi sara kua lani na place so ayeke imprimé ambeti dä; na kâ la si mbi manda ti sara kua na masini so ayeke imprimé na mbeti. Mbi dabe ti mbi so mbi sara kua lani na bï teti ayenga mingi ti imprimé mbeni tract so asara tënë na ndö ti aye ti ngangu so ayeke sara lani na awakua ti Jéhovah na Canada.

Na pekoni, na ngoi so mbi yeke sara kua na Bureau ti Service, mbi hunda tënë na apionnier so aga na filiale ti Canada ti hon na Québec, ndo so a sara ye ti ngangu sioni sioni na aita dä. Mbeni oko ti apionnier ni ayeke Mary Zazula so alondo na Edmonton na Alberta. Babâ na mama ti lo, so ayeke amembre ti eglize ti Orthodox, atomba lo na ita ti lo ti koli Joe na da ndali ti so ala ke ti zia lege ti mandango Bible. Na juin, ngu 1951, ala use kue awara batême nga nze omene na pekoni ala komanse kua ti pionnier. Na ngoi so mbi yeke hunda tënë na ala, bê ti mbi apika na ndö ti fason so Mary aye na Jéhovah. Mbi tene na yâ ti bê ti mbi, mbi tene: ‘Tongana mbeni ye nde asi ape, molenge-wali so la mbi ye ti sara mariage na lo ande.’ Nze gumbaya na pekoni, e sara mariage na lango 30 ti janvier, ngu 1954. Yenga oko na pekoni, a tisa e ti sara formation ti kua ti surveillant ti circonscription. Na yâ ti angu use so aga na pekoni, e sara kua ti circonscription na mbage ti nord ti Ontario.

Na ngoi so kua ti fango tënë ayeke mû ndo, a yeke na bezoin ti amissionnaire mingi. E pensé so tongana e gbu lê ni na yâ ti sioni dê ti Canada nga na ngoi ti ndowa so angungu ayeke te mingi, e lingbi ti gbu lê ni na ando kue so a yeke tokua e dä. E wara diplôme ti klase 27 ti Ekole ti Galaad na juillet, ngu 1956 nga na nze ti novembre e gue na Brésil, ndo so a tokua e dä.

Na ngoi so e si na Brésil, e komanse ti manda Portugais. Kozoni, e manda atënë so akpengba ape ti to nda ti mbeni lisoro. Use ni, e bata na li mbeni nduru kode ti ziango na mbeti na azo. Na pekoni, e gue na fango tënë na e wara mbeni wali so asara nzara ti mä tënë so e fa. E tene so tongana mbeni zo asara nzara ti mä tënë ni, e yeke diko na lo mbeni versê so asara tënë ti fini na gbe ti Royaume ti  Nzapa. Mbi diko na lo Apocalypse 21:3, 4 na pekoni mbi évanouir. Ade mbi habitué lani na ndowa nga na dê ti ndo ni ape. Ye so angbâ lani ti ga na kpale na mbi.

E sara kua ti e ti missionnaire na gbata ti Campos, so acongrégation 15 ayeke dä fadeso. Na ngoi so e si kâ, gï mbeni groupe la ayeke na yâ ti gbata ni nga na mbeni da ti amissionnaire so aita-wali osio ayeke na yâ ni: Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, na Lorraine Brookes (a iri lo fadeso Wallen). Kua ti mbi na yâ ti da ti amissionnaire ni ayeke ti sukula bongo nga ti gi akeke ti wâ ti tongo na kobe. Na peko ti so e hunzi ti manda Tour ti Ba Ndo na mbeni lundi na lakui, wali ti mbi alango na yâ ti mbeni yongoro fauteille ti wu terê ti lo na ngoi so e yeke sara lisoro na ndö ti aye so e sara na yâ ti lango ni. Lo zia li ti lo na ndö ti mbeni coussin, na ngoi so lo londo, mbeni ngbo asigi na gbe ni. Gene so e ku tere ti e na lo ape so asara si azo ti yanga-da ni akpe kirikiri juska mbi fâ lo.

Na peko ti so e manda Portugais teti ngu oko, a soro mbi ti ga surveillant ti circonscription. E sara kua ni na ando so wâ ti courant ayeke dä ape, e lango na ndö ti konza nga e sara voyage na mbarata nga na charette. Mbeni lâ e sara voyage na train ti gue na mbeni gbata so ayeke na yâ ti ahoto ti fa tënë kâ. E loué mbeni da kâ, na filiale atokua na e apériodique 800 ti fa na tënë. A lingbi e sara lani avoyage mingi ti gue na poste ti gue ti mû ambeti ni.

Na ngu 1962, a sara Ekole ti Kusala ti Royaume na yâ ti Brésil kue ndali ti aita-koli nga na aita-wali so ayeke amissionnaire. Teti nze omene, a hunda na mbi ti gue na ando nde nde so a sara ekole ni dä, me sân Mary. Mbi fa ye na a-élève so ayeke na Manaus, Belém, Fortaleza, Recife nga na Salvador. Na ngoi so mbi yeke na Manaus, mbi leke mbeni kota bungbi ti district na yâ ti kota da ti hengo bia. Ngu-nzapa apika mingi asara si a yeke ngangu ti wara nzoni ngu ti nyongo nga nzoni ndo ti tene aita ague dä ate ye ayeke dä ape. Mbi bâ mbeni turugu mbi fa kpale ti e ni na lo. Na nzoni bê lo leke ti tene e wara ngu ti nyongo na ngoi ti kota bungbi ni kue. Lo tokua nga ambeni turugu ti leke na e akota tente use. E tö kobe na gbe ti mbeni oko nga e te ye na gbe ti mbeni.

Na ngoi so mbi ngbâ na voyage, Mary afa tënë na mbeni ndo ti dengo buze ti azo ti Portugal. Na ndo ni so, tënë ti gingo nginza la agbu bê ti azo ni mingi. Lo wara lege pëpe ti sara lisoro na mbeni zo na ndö ti Bible, a sara si lo tene na ambeni Béthelite, lo tene: “Tanga ti ndo so mbi ye ti sara kodro dä na ndö ti sese ayeke Portugal.” Ye ti dongo bê asi! Kete na pekoni, e wara lettre so na yâ ni a hunda na e ti gue na Portugal. Na ngoi ni so, a kanga lege na  kua ti e ti fango tënë kâ, me e yeda ti gue atâa so vundu asara Mary na tongo nda ni.

E si na Lisbonne, na Portugal, na août, ngu 1964. Azo ti lapolice ayeke gi lani aita ti e gingo ti sara pasi na ala. Ye so asara si e bâ so, a yeke nzoni ti tene ita oko ayamba e ape na ngoi so e si kâ nga e kpe ti wara terê na aita ti ndo ni. E loué mbeni chambre e lango dä ti ku na visa ti e. Na peko ti so e wara visa ni, e loué mbeni da. Na janvier, ngu 1965, e wara lege ti wara terê na aita ti filiale. Terê ti e anzere lani mingi na ngoi so e sara kozo bungbi ti e na peko ti so nze oku ahon sân ti tene e sara bungbi.

E mä so aturugu ayeke tambela lani lango oko oko ti bembe ndo na da ti aita. A sara lani bungbi na da ti aita ndali ti so a kanga yanga ti aDa ti Royaume. A gue na aita ngbangbo mingi na lapolice ti hunda yâ ti ala. Azo ti lapolice asara pasi na aita-koli mingi ti tene aita ni afa iri ti aita so ayeke mû li ni lani na ngoi ti abungbi. Ye so asara si aita ni ayeke iri terê lani na kota iri ti ala ape me ala yeke iri terê gï na senge iri ti ala; na tapande José wala Paulo. E kue e sara nga tongaso.

Ye so agbu bê ti e lani mingi ayeke ti sara kue ti tene aita ti e awara ambeti so ala yeke na bezoin ni ti gbu ngangu. Mary ayeke pika lani Tour ti Ba Ndo ti mandango ni nga na ambeni mbeti nde na ndö ti mbeni papier so a yeke mû lege ti tene a sara acopie ni gbani ndali ti aita.

A tene lani mbeni kota ngbanga na Lisbonne, na juin, ngu 1966. A bi tënë na li ti aita 49 so ayeke na congrégation ti Feijó a tene so ala yeke sara bungbi na hondengo ni na da ti mbeni zo. Ti leke aita ni ndali ti tara ni, mbi sara mo bâ mo tene mbi yeke avocat, na mbi gi ti fa so atënë so a bi na li ti ala ayeke vrai. E hinga lani so e yeke sö benda ape me e hinga so na nda ni a yeke sara si azo mingi ahinga ye na ndö ti tâ tënë. Na ngoi ti ngbanga ni, avocat ti e afa peko ti atënë so Gamaliel atene so ayeke na yâ ti Bible (Kus. 5:33-39). Na pekoni, tënë ni amû ndo na yâ ti asango na a kanga aita 49 so teti lango 45 ti si na nze oku na ndambo. Terê ti e anzere mingi ti bâ so avocat ti e ayeda ti manda Bible nga ti ga na bungbi kozo si lo kui.

A soro mbi ti ga surveillant ti filiale na décembre, ngu 1966, na mbi mû ngoi mingi ti bâ tënë ti aye so andu sarango ye alingbi na ndia. E sara kue ti zia na sese mbeni molongo ti aye so afa so aTémoin ti Jéhovah ayeke na liberté ti voro Nzapa ti ala (aPhil. 1:7). Ndia amû na e liberté ti voro Nzapa ti e na lango 18 ti décembre, ngu 1974. Ita Nathan  Knorr nga na Ita Frederick Franz, so alondo na kota ndokua ti e, aga na Portugal ti kangbi ngia ni na e na ngoi ti mbeni kpengba bungbi so e sara na Porto nga na Lisbonne. Azo 46 870 la aga lani.

Jéhovah asara nga si a fa tënë na yâ ti azoa so azo ni ayeke tene Portugais. A yeke azoa tongana Açores, Cap-Vert, Madère nga na Sao Tomé-et-Principe. Teti so wungo ti aTémoin ayeke gue gï guengo na li ni na ando ni so, e yeke lani na bezoin ti mbeni kota filiale. Na peko ti so a leke filiale ni, Ita Milton Henschel amû diskur ti mungo da ni na Nzapa na ngu 1988. Aita 45 522 la aga. Na popo ti ala a yeke wara aita 20 so ayeke amissionnaire ândö na Portugal so aga ndali ti mungo da ni na Nzapa.

Teti angu mingi, e manda aye mingi na terê ti aita so ayeke be-ta-zo. Mbi manda mbeni pendere ye na ngoi so mbi yeke mû maboko na Ita Theodore Jaracz na ngoi ti mbeni vizite ti zone. Filiale so e sara vizite dä ayeke lani na mbeni kota kpale nga aita ti Komite ti filiale asara kue ti leke ni me kue gbä. Ti dë bê ti ala, Ita Jaracz atene na ala, atene: “Fadeso, a yeke ngoi ti zia place na yingo vulu ti sara kua.” Na ngoi ti mbeni vizite so mbi na wali ti mbi, Mary, e sara na Brooklyn asara angu mingi awe, e passé mbeni lakui na Ita Franz nga na ambeni ita. Na ngoi so e hunda na Ita Franz ti sara tënë na ndö ti angu mingi so lo sara na yâ ti kua ti Jéhovah, lo tene: “Ye so mbi wa ala ti sara ayeke so: Ala ngbâ lakue nduru na mbage ti bungbi ti Jéhovah so ayeke na sese atâa nyen la asi. Gï bungbi so la ayeke sara kua so Jésus ahunda na adisciple ti lo ti sara; kua ti fango nzoni tënë ti Royaume ti Nzapa.”

Mbi na wali ti mbi e sara ye alingbi na wango ti lo ni, na e wara ngia mingi na peko ni. E yeke nga na apendere ye so asi na e na ngoi so e yeke sara vizite na afiliale. Avizite ni amû lege na e ti fa singila ti e ndali ti kua so amaseka na ambakoro ayeke sara na yâ ti bungbi ti Jéhovah nga e wa ala ti ngbâ dä.

Angu mingi ahon awe, e use kue e hon ngu 80 awe. Mary ayeke na akpale ti seni mingi (2 aCor. 12:9). Atara asara si mabe ti e akpengba ahon ti kozo nga e leke na bê ti e ti ngbâ lakue gï be-ta-zo. Tongana e gbu li na ndö ti aye kue so asi na e na yâ ti fini ti e, e bâ so Jéhovah afa kota nzobe ti lo na mbage ti e na alege gbani gbani. *