1-3. (a) Ngbanga ti nyen la Jéhovah andoye Salomon lani? Aye ti nzoni wa la Salomon awara lani? (b) Ahundango tënë wa la e yeke kiri tënë na ni na yâ ti article so?

SALOMON aga gbia ti Israël na ngoi so lo de maseka. Na tongo nda ti komandema ti Salomon, Jéhovah asi na lo na yâ ti mbeni bango li na lo hunda lo: “Nyen la mo ye ti tene mbi mû na mo?” Salomon atene: “Mbi de maseka nga mbi hinga ndo mingi pëpe . . . Tongaso, sara si mbi wakua ti mo mbi mä yanga ti mo na bê ti mbi kue, si mbi fâ ngbanga ti azo ti mo.” (1 aGbia 3:​5-10). So lo hunda ti tene Nzapa asara si lo ‘mä yanga na bê ti lo kue’ afa so lo bâ terê ti lo kete. So Jéhovah andoye Salomon adö bê ti e ape (2 Sam. 12:​24). Kiringo tënë ti Gbia Salomon so ade maseka anzere na Nzapa ti e mingi ni la lo mû na lo “bê so ayeke na ndara”.​—1 aGbia 3:​12.

² Na ngoi kue so Salomon angbâ lani be-ta-zo, lo wara aye ti nzoni mingi. Lo yeke lani na pasa ti leke mbeni temple “ndali ti iri ti Jéhovah Nzapa ti Israël.” (1 aGbia 8:​20). Iri ti lo awu lani mingi ndali ti ndara so Nzapa amû na lo. Nga, aye so yingo ti Nzapa apusu lo ti tene ni, a sû ni na yâ ti ambeti ota ti Bible. Mbeni oko ayeke mbeti ti aProverbe.

³ A sara tënë ti bê ahon ngbangbo oko na yâ ti mbeti ti aProverbe. Na tapande, aProverbe 4:​23 atene: “Bata bê ti mo ahon tanga ti aye kue so mo yeke bata.” Na yâ ti versê so, tënë “bê” aye ti sara tënë ti nyen? E yeke kiri tënë na hundango tënë so na yâ ti article so. E yeke gbu nga li na ndö ti akiringo tënë na ambeni hunda nde use: Tongana nyen la Satan ayeke gi ti buba bê ti e? Tongana nyen la e lingbi ti bata bê ti e? Ti ngbâ be-ta-zo na Nzapa, a lingbi e hinga akiringo tënë na akota hundango ndo so.

4-5. (a) Na aProverbe 4:23, tënë “bê” aye ti sara tënë ti nyen? (b) Tongana nyen la seni ti e na lege ti mitele afa so zo ti e ti yâ ni ayeke kota ye?

⁴ Na aProverbe 4:​23, tënë “bê” aye nga ti sara tënë ti apensé so ayeke na yâ ti li ti e, atënë ti bê ti e, aye so apusu e ti sara ye nga anzara ti bê ti e. A yeke biani zo ti e ti yâ ni, me pëpe gï zo ti e ti gigi.

⁵ Bâ tongana nyen la seni ti e na lege ti mitele afa so zo ti e ti yâ ni ayeke kota ye. Kozoni, ti tene terê ti e angbâ nzoni, a lingbi e te anzoni kobe nga a lingbi e sara sport lakue. Legeoko nga, ti tene e bata bê ti e na lege ti fä a lingbi e diko Bible nga na ambeti ti e lakue nga e fa lakue so e yeke na mabe na Jéhovah. E yeke fa mabe ti e ni na lege so e sara ye alingbi na aye so e manda nga e fa tënë ti mabe ti e na azo (aRom. 10:​8-10; Jacq. 2:​26). Use ni, tongana e luti gï na ndö ti aye so lê ti zo abâ, e lingbi ti pensé so e yeke na nzoni seni atâa so e yeke na kobela. Legeoko nga, tongana e bâ gï aye so e yeke sara ka lakue ti voro na Nzapa, e lingbi ti pensé so e yeke na kpengba mabe, me asioni nzara alingbi ti maï na yâ ti bê ti e (1 aCor. 10:​12; Jacq. 1:​14, 15). A lingbi e girisa ape so Satan aye ti buba yâ ti li ti e na apensé ti lo. Lo yeke gi ti sara ni mbilimbili tongana nyen? Tongana nyen la e lingbi ti bata terê ti e?

6. Nyen la Satan aye? Tongana nyen la lo yeke gi ti si na ye so lo ye so?

⁶ Satan aye ti tene e ga tongana lo, mbeni zo ti kpengbango-li so asara sanka ti andia ti Jéhovah nga so apensé gi na nzoni ti lo. Satan alingbi pëpe ti gbu e na ngangu ti pensé tongana lo nga ti sara ye tongana lo. Tongaso, lo yeke gi ti si na ye so lo ye so na ambeni lege nde. Na tapande, lo sara si azo so lo buba yâ ti li ti ala awe asi singo na terê ti e (1 Jean 5:​19). Lo yeke na beku so e yeke soro ande ti duti na ala, atâa so e hinga so sarango songo na asioni zo ayeke “buba” fason so e yeke pensé na ni nga fason so e yeke sara na ye (1 aCor. 15:​33). Lo wara lani Gbia Salomon na lege ti kode so. Salomon asara lani mariage na gbâ ti awali païen nga na nda ni “awali ti lo asara ngangu na ndö ti lo” na “yeke na yeke awali so asara si bê ti lo” ague yongoro na Jéhovah.​—1 aGbia 11:3; kete tënë na gbe ni.

7. Mbeni ye wa la Satan ayeke sara kua na ni ti sara si apensé ti lo amû ndo? Ngbanga ti nyen la a lingbi e sara hange na ni?

⁷ Satan ayeke sara kua na afilm nga na akuasinga ti télé ti sara si apensé ti lo amû ndo. Lo hinga so atënë ti tere ayeke sara si terê ti e anzere me ayeke sara nga ambeni ye mingi; a yeke fa na e tongana nyen ti pensé, ti fa atënë ti bê ti e nga ti sara ye. Jésus ayeke sara lani kua nzoni mingi na atoli ti fa na azo aye ti manda. Bâ na tapande, toli ti lo ti nzoni zo ti Samarie nga na ti molenge so aquitté da ti babâ ti lo nga lo buba aye ti héritage ti lo kue (Mat. 13:​34; Luc 10:​29-37; 15:​11-32). Ye oko, azo so apensé ti Satan abuba yâ ti li ti ala awe alingbi ti sara kua na atënë ti tere ti buba yâ ti li ti e. A yeke nzoni e sara ye ahon ndö ni ape. Afilm nga na akuasinga ti télé alingbi ti sara si terê ti e anzere nga alingbi ti fa ye na e sân ti buba yâ ti li ti e. Me a lingbi e sara hange. Na ngoi so e yeke soro ngia so e ye ti sara, a yeke nzoni e hunda terê ti e: ‘Eskê film so wala kuasinga ti télé so afa na mbi so a yeke na lege ni ti tï na yâ ti anzara ti mitele ti mbi?’ (aGal. 5:​19-21; aÉph. 2:​1-⁠3). Nyen la mo yeke sara tongana mo bâ so kuasinga ni amaï apensé ti Satan? Kpe ni tongana ti so mo yeke kpe na kobela so ayeke gbu ka azo.

8. Tongana nyen la ababâ na amama alingbi ti mû maboko na amolenge ti ala ti bata bê ti ala?

⁸ Ababâ na amama ala yeke na kota kua ti bata amolenge ti ala si Satan abuba bê ti ala ape. Kite ayeke dä ape so ala yeke sara ye kue so ala lingbi ti sara ti bata amolenge ti ala si terê ti ala ason ape. Ala yeke bata ndo ti ala si angbâ propre, ala yeke bi aye kue so alingbi ti sara si ala wala amolenge ti ala atï kobela. Legeoko nga, a lingbi ala bata amolenge ti ala si afilm, akuasinga ti télé, angia ti vidéo nga na asite ti Internet abuba yâ ti li ti ala na apensé ti Satan ape. Jéhovah amû na ala kua ti mungo maboko na amolenge ti ala ti ga akamarade ti lo ­(aProv. 1:8; aÉph. 6:​1, 4). Tongaso, ala sara mbeto ape ti lu andia so aluti na ndö ti amama-ndia ti Bible ndali ti sewa ti ala. Ala fa na amolenge ti ala aye so ala lingbi ti bâ nga na aye so ala lingbi pëpe ti bâ ni nga ala mû maboko na ala ti hinga ndani so ala mû adesizion ni so (Mat. 5:​37). Na ngoi so amolenge ti ala ayeke kono, ala fa na ala ti hinga ala wani ye so ayeke nzoni na ye so ayeke sioni ti gue oko na amama-ndia ti Jéhovah (aHéb. 5:​14). Nga, ala girisa ape so amolenge ti ala ayeke manda aye mingi na lege ti aye so ala yeke tene nga ala yeke manda même ye encore mingi na lege ti aye so ala yeke sara.​—Deut. 6:​6, 7; aRom. 2:⁠21.

9. Mbeni tënë so Satan ayeke maï ni ayeke so wa? Ngbanga ti nyen la a yeke sioni?

⁹ Satan ayeke gi nga ti buba bê ti e na lege so lo yeke gi ti sara si e zia bê ti e na ndara ti azo ahon ti zia bê ti e na apensé ti Jéhovah (aCol. 2:⁠8). Gbu li gï na ndö ti mbeni tënë oko so Satan ayeke maï ni: ti ga zo ti mosoro ayeke kozo ye so a lingbi zo azia na gbele lo ti si dä na yâ ti fini ti lo. Azo so apensé tongaso alingbi ti ga azo ti mosoro, wala ala lingbi ti ga azo ti mosoro ape. Atâa ye ni ayeke so wa, ala yeke na yâ ti kpale. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so ala lingbi ti zia li ti ala na ndö ti gingo nginza na ala yeke zia seni ti ala, sewa ti ala nga même songo ti ala na Jéhovah na yâ ti kpale gï ti si na ye so ala zia na gbele ala ti si dä (1 Tim. 6:​10). E ­lingbi ti kiri singila so Babâ ti e ti yayu so ayeke na ndara amû maboko na e ti duti na nzoni bango ndo na ndö ti nginza.​—Zo-ti. 7:​12; Luc 12:​15.

10-11. (a) Nyen la a lingbi e sara ti bata terê ti e? (b) Kua ti nyen la asinziri ti ândö ayeke sara? Tongana nyen la conscience ti e alingbi ti sara kua tongana sinziri ti e?

¹⁰ Tongana e ye ti bata bê ti e nzoni, a lingbi e hinga aye so alingbi ti ga na e kpale na e sara ye hio ti bata terê ti e. Tënë so a kiri peko ni na “bata” na aProverbe 4:​23 adabe ti e na kua so mbeni sinziri ayeke sara lani. Na ngoi ti Gbia Salomon lani, asinziri ayeke luti na ndö ti agbagba ti mbeni gbata ti bata ni nga ala yeke dekongo tongana ala bâ mbeni kpale ayeke ga. Ti bâ tapande so na yâ ti li ti e ayeke mû maboko na e ti hinga ye so a lingbi e sara ti kanga lege na Satan si lo buba yâ ti li ti e pëpe.

¹¹ Ândö, asinziri ayeke sara kua maboko na maboko na azo so ayeke bata ayanga ti gbagba ti gbata (2 Sam. 18:​24-26). Ala kue ayeke mû maboko ti bata gbata ni na lege so ala sara kue ti kanga ayanga ti gbagba ni na ngoi kue so mbeni wato aga nduru na ni (Néh. 7:​1-⁠3). Cons­cience * ti e so Bible afa lege na ni alingbi ti sara kua tongana sinziri ti e nga ti gboto mê ti e na ngoi kue so Satan agi ti buba bê ti e, so ti tene na ngoi so lo gi ti sara ngangu na ndö ti apensé ti e, atënë ti bê ti e, aye so apusu e ti sara ye wala anzara ti bê ti e. Na ngoi kue so cons­cience ti e agboto mê ti e na ndö ti mbeni kpale, a lingbi e mä ni nga e sara ye kue so e lingbi ti sara ti kpe kpale ni.

12-13. Nyen la bê ti e alingbi ti pusu e ti sara? A lingbi e sara ye tongana nyen?

¹² Bâ mbeni tapande so afa tongana nyen la e lingbi ti bata terê ti e si apensé ti Satan abuba ni ape. Jéhovah afa na e so a lingbi ‘a sara même tënë ti lango-sioni, tënë ti sioni ye nde nde kue na popo ti e pëpe.’ (aÉph. 5:⁠3). Me nyen la e yeke sara tongana amba ti e ti place ti kua wala ti ekole akomanse ti sara tënë na ndö ti lango-sioni? E hinga so a lingbi e “ke asarango ye so ayeke nde na ye so Nzapa aye [nga na] anzara ti dunia so”. (Tite 2:​12). Sinziri ti e, so ti tene conscience ti e, alingbi ti gboto mê ti e na ndö ti kpale ni (aRom. 2:​15). Me eskê e yeke mä gbotongo mê ni? Bê ti e alingbi ti pusu e ti mä amba ti e wala ti bâ afoto so ala lingbi ti fa. Me so ayeke ngoi ti tene e kanga ayanga ti gbagba, so ti tene a lingbi e kpe kpale ni, na lege so e changé lisoro ni wala e hon.

¹³ A lingbi e sara ye na mbeto ape si e dö sese na ye so amba ti e ayeke sara ti pusu e ti pensé na asioni ye wala ti sara ni. E lingbi ti hinga na bê ti e kue so Jéhovah abâ angangu so e sara nga lo yeke mû na e ngangu nga na ndara so e bezoin ni ti dö sese na apensé so alondo na Satan (2 Chron. 16:9; És. 40:​29; Jacq. 1:⁠5). Me tongana nyen la e lingbi ti ngbâ ti sara part ti e ti bata bê ti e?

14-15. (a) Ti bata bê ti e, a lingbi e yeda na ye wa? E lingbi ti sara ni tongana nyen? (b) Tongana nyen la aProverbe 4:20-22 amû maboko na e ti wara aye ti nzoni mingi na lege ti dikongo Bible ti e? (Bâ nga encadré “ Lege ti gbu li.”)

¹⁴ Ti bata bê ti e a lingbi e ke aye so ayeke pusu e ti sara sioni ye nga e yeda na aye so ayeke pusu e ti sara nzoni ye. Kiri mo gbu li na ndö ti tapande ti gbata so gbagba ayeke na terê ni so. Mbeni zo ti batango yanga ti gbagba ayeke kanga yanga ti gbagba ti gbata ni ti kanga lege si mbeni wato alï na ngangu na yâ ni ape, me na ambeni ngoi nde lo yeke zi ayanga ti gbagba ni ti tene a lï na kobe nga na ambeni ye so azo ti gbata ni abezoin ni. Tongana a zi ayanga ti gbagba ti gbata ni lâ oko ape, azo ti gbata ni ayeke kui nzara. Legeoko nga, a lingbi e zi bê ti e si apensé ti Jéhovah asara ngangu lakue na ndö ni.

¹⁵ Apensé ti Jéhovah ayeke na yâ ti Bible, tongaso lakue tongana e diko ni, e yeke zia lege na apensé ti Jéhovah ti sara ngangu na ndö ti fason so e yeke pensé na ni, na ndö ti atënë ti bê ti e nga na asarango ye ti e. Tongana nyen la e lingbi ti wara aye ti nzoni mingi na lege ti dikongo Bible ti e? Sambela ayeke kota ye mingi. Mbeni ita-wali atene: “Kozo ti tene mbi diko Bible, mbi yeke sambela Jéhovah, mbi hunda lo ti mû maboko na mbi ti ‘bâ polele aye ti dongo bê’ so ayeke na yâ ti Mbeti ti lo.” (Ps. 119:​18). A lingbi e gbu li nga na ndö ti ye so e diko. Tongana e sambela, e diko Bible nga e gbu li ti e na ndö ti aye so e diko, tënë ti Nzapa ayeke gue juska na “gbe ti bê ti [e]” nga e yeke ye apensé ti Jéhovah mingi.​—Diko aProverbe 4:​20-22; Ps. 119:​97.

16. Tongana nyen la aita mingi awara aye ti nzoni na bango JW Télédiffusion?

¹⁶ Mbeni lege so e lingbi ti zia si apensé ti Nzapa asara ngangu na ndö ti e ayeke ti bâ aye so ayeke na ndö ti JW Télédiffusion. Mbeni couple atene: “Kapa ti nze oko oko ayeke biani kiringo tënë na asambela ti e. Akapa ni akpengba e na ngoi so vundu asara e wala e bâ so ambeni zo ti tene e na ala e sara lisoro ayeke dä ape. Nga, fani mingi na yanga-da e yeke mä ambeni bia nde so a sigi na ni na ndö ti site ti e. E yeke mä ni na ngoi so e yeke tö ye, e yeke leke yâ ti da ti e wala na ngoi so e yeke nyon gï thé.” Akapa ti JW Télédiffusion amû maboko na e ti bata bê ti e. A fa na e ti pensé tongana Jéhovah nga ti dö sese na aye so ayeke pusu e ti yeda na apensé ti Satan.

17-18. (a) Tongana ti so a fa na 1 aGbia 8:61, nyen la ayeke si tongana e sara ye alingbi na aye so Jéhovah afa na e? (b) Nyen la e lingbi ti manda na lege ti tapande ti Gbia Ézéchias? (c) Ti gue oko na sambela ti David so ayeke na Psaume 139:23, 24, nyen la e lingbi ti sambela ndali ni?

¹⁷ Lakue na ngoi so e bâ anzoni ye ti peko ti sarango nzoni ye, mabe ti e ayeke kpengba ahon ti kozo (Jacq. 1:​2, 3). E bâ so e yeke nzoni ndali ti so e sara si a nzere na Jéhovah ti tene so e yeke mbeni oko ti amolenge ti lo nga e yeke ye mingi ti zia ngia na bê ti lo ahon ti kozo ­(aProv. 27:​11). Tara oko oko kue so e wara ayeke mbeni lege so azi na e ti fa so e sara pëpe na Babâ ti e so aye e mingi na bê use (Ps. 119:​113). Me e yeke fa so e ye Jéhovah na bê ti e kue, mbeni bê so e leke ti sara ye alingbi na acommandement ti lo nga ti sara ye so lo ye.​—Diko 1 aGbia 8:⁠61.

¹⁸ E lingbi ti sara afaute? En; e yeke mbilimbili-kue ape. Tongana e pika gere ti e, zia e dabe ti e na tapande ti Gbia Ézéchias. Lo sara lani afaute. Me lo changé bê ti lo nga lo ngbâ ti sara na Jéhovah “na bê ti [lo] kue”. (És. 38:​3-⁠6; 2 Chron. 29:​1, 2; 32:​25, 26). Tongaso, zia e dö sese na aye so Satan ayeke sara ti buba yâ ti li ti e. Zia e sambela ti ‘mä yanga na bê ti e kue’. (1 aGbia 3:9; diko Psaume 139:​23, 24.) Tongana e bata bê ti e ahon tanga ti aye kue, e lingbi ti ngbâ be-ta-zo na Jéhovah.