1. Nyen la mbeni prophétie ti Bible amû lege na e ti hinga?

NYEN la aga nduru awe ti si na azo ti Jéhovah? E lingbi ti hinga kiringo tënë ni. Bible afa akpengba ye so aga nduru ti si so ayeke ndu e kue. Mbeni prophétie ti Bible amû lege na e ti hinga aye so ambeni gouvernement so ayeke na ngangu mingi na ndö ti sese ayeke sara ande. Prophétie so ayeke na Daniel chapitre 11. A sara tënë ti agbia use so ake terê, gbia ti nord nga na gbia ti sud. Kota mbage ti prophétie so aga tâ tënë awe, ni la e yeke na confiance so tanga ti mbage ti prophétie ni ayeke ga nga ande tâ tënë.

2. Tongana ti so a fa na Genèse 3:15 nga na Apocalypse 11:7 nga na 12:17, aye wa la a lingbi e girisa ni ape na ngoi so e yeke manda ye na ndö ti prophétie ti Daniel?

² Ti mä yâ ti prophétie so ayeke na Daniel chapitre 11, a lingbi e girisa ape so prophétie ni asara gï tënë ti agbia nga na agouvernement so asara ngangu na ndö ti azo ti Jéhovah. Atâa so awakua ti Nzapa ayeke gï kete na yâ ti dunia, fani mingi agouvernement ayeke sara aye ti ngangu na ala. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so ye so agbu bê ti Satan nga na dunia ti lo kue ayeke ti hunzi biani biani na azo so ayeke sara na Jéhovah nga na Jésus. (Diko Genèse 3:15 nga Apocalypse 11:7; 12:17.) Na ndö ni, a lingbi prophétie ti Daniel ague oko na ambeni prophétie ti Bible. Ti tâ tënë ni, e lingbi ti mä yâ ti prophétie ti Daniel nzoni gï tongana e haka ni na ambeni mbage ti Bible.

3. Nyen la e yeke sara tënë na ndö ni na yâ ti article so nga na article ti peko?

 ³ Tongaso, e yeke sara tënë fadeso na ndö ti Daniel 11:25-39. E yeke hinga ande zo wa la ayeke gbia ti nord nga na gbia ti sud ti londo na ngu 1870 ti si ni ngu 1991, nga e yeke bâ ndani so a yeke na lege ni ti tene e leke yâ ti fason so e mä lani na yâ ti mbeni mbage ti prophétie so. Na yâ ti article ti peko, e yeke sara tënë na ndö ti Daniel 11:40–12:1, nga e yeke bâ fini fason so e mä na yâ ti ye so mbage ti prophétie so afa na ndö ti ngoi so alondo na ngu 1991 tongaso ti si na bira ti Harmaguédon. Na ngoi so mo yeke manda a-article use so, a yeke nzoni mo bâ encadré “Agbia use so ake terê na ngoi ti nda ni.” Me kozoni, a lingbi e hinga agbia use so ayeke na yâ ti prophétie so.

4. Aye ota wa la ayeke mû maboko na e ti hinga gbia ti nord na gbia ti sud?

⁴ Na tongo nda ni, “gbia ti nord” aye ti sara tënë ti agbia so akomande ando so ayeke na nord ti Israël nga “gbia ti sud” aye ti sara tënë ti agbia so akomande ando so ayeke na sud ni. E tene tongaso ngbanga ti nyen? A yeke ngbanga ti so mbeni ange atene na Daniel, atene: “Mbi ga ti sara si mo hinga ye so ayeke si ande na azo ti mo [wala, azo ti Nzapa] na ngoi ti nda ni.” (Dan. 10:14). Juska ti si na Pentecôte ti ngu 33, mara ti Israël ayeke lani azo ti Nzapa. Ye oko, ti londo na ngoi ni so ti ga na ni, Jéhovah afa polele so adisciple ti Christ ayeke azo ti lo. Tongaso, kota mbage ti prophétie so ayeke na Daniel chapitre 11 andu mara ti Israël ape, me adisciple ti Christ (Kus. 2:1-4; aRom. 9:6-8; aGal. 6:15, 16). Nga, a si na ambeni ngoi, gbia ti nord nga na gbia ti sud achangé. Atâa so kue, ambeni ye mingi achangé ape. Kozoni, agbia so asara aye ti ngangu na azo ti Nzapa. Use ni, sarango ye ti ala na mbage ti azo ti Nzapa afa so ala ke tâ Nzapa, Jéhovah. Nga, ota ni, agbia use so agi ti komande na ndö ti mba.

5. Na popo ti ngu 100 ti si na ngu 1870, eskê mbeni gbia ti nord na mbeni gbia ti sud ayeke lani dä? Mo tene tongaso ngbanga ti nyen?

⁵ Na mbeni ngoi na peko ti ngu 100, aChrétien ti wataka gbani gbani aga na yâ ti tâ congrégation ti aChrétien. Ala fa afango ye ti wataka na ndö ti Nzapa nga ala honde atâ tënë so ayeke na yâ ti Bible. Ti londo na ngoi ni so ti si na hunzingo ti angu 1800, Nzapa ayeke lani na mbeni bungbi na ndö ti sese ape. A-Chrétien ti wataka amû ndo tongana asioni pere na yâ ti mbeni yaka na asara si a yeke ngangu ti hinga azo wa la ayeke lani atâ Chrétien (Mat. 13:36-43). Ndali ti nyen la a yeke kota ye ti hinga ni? A yeke kota ye ndali ti so a fa so gbia ti nord na gbia ti sud alingbi pëpe ti duti agbia wala agouvernement so akomande na popo ti ngu 100 ti si na ngu 1870. Mbeni groupe ti azo ti Nzapa ti tene agbia wala agouvernement so asara bira na ni ayeke lani dä ape. * Ye oko, kete na peko ti ngu 1870, mbeni gbia ti nord na mbeni gbia ti sud akiri abâ lani gigi. E hinga ni tongana nyen?

6. Na ngoi wa la a kiri a hinga azo wa la ayeke azo ti Nzapa? Mo tene tongaso ngbanga ti nyen?

⁶ Ti londo na ngu 1870 ti ga na ni, azo ti  Nzapa akomanse ti bungbi terê na groupe. A yeke lani na ngu so la si Charles Russell nga na amba ti lo akomanse ti bungbi ti manda Bible. Ita Russell na amba ti lo so abungbi legeoko na lo ayeke lani tongana watokua so ‘aleke lege’ kozo si Royaume so Messie ayeke Gbia ni abâ gigi, tongana ti so a fa kozo awe (Mal. 3:1). Lege ayeke dä fadeso ti kiri ti hinga azo wa la ayeke azo ti Nzapa. Eskê ambeni gouvernement ayeke dä na ngoi ni so so asara ngangu na awakua ti Nzapa? Zia e bâ ni.

7. Juska na ngu 1917, zo wa la ayeke gbia ti sud?

⁷ Ti si na ngu 1870, Grande-Bretagne akomande na ndö ti ando mingi ahon akodro kue, nga aturugu ti lo ayeke ngangu mingi na yâ ti dunia. Prophétie ti Daniel asara tënë ti mbeni kete didi so asö benda na ndö ti adidi ota. Kete didi ni aye ti sara tënë ti Grande-Bretagne nga adidi ota aye ti sara tënë ti France, Espagne nga na Pays-Bas (Dan. 7:7, 8). Nga, Grande-Bretagne ayeke lani gbia ti sud juska na ngu 1917. Na yâ ti oko ngoi so, États-Unis aga lani kodro so ayeke na mosoro ahon akodro kue, nga lo komanse ti sara kua maboko na maboko na Grande-Bretagne.

8. Zo wa la ayeke gbia ti sud na lâ ti nda ni?

⁸ Na ngoi ti Kozo bira so amû sese kue, États-Unis na Grande-Bretagne abungbi ti sara bira na ambeni kodro, na aturugu ti akodro ti ala aga ngangu mingi. Na ngoi ni so, Grande-Bretagne nga na États-Unis abungbi aga kodro so ayeke na ngangu mingi ahon atanga ni na yâ ti dunia. Tongana ti so Daniel afa kozo awe, gbia so ayeke lani na “angangu turugu so wungo ti ala ayeke tâ  mingi.” (Dan. 11:25). Na lâ ti nda ni, gbia ti sud ayeke lakue Grande-Bretagne na États-Unis. * Me zo wa la aga gbia ti nord?

9. Na ngoi wa la gbia ti nord akiri abâ gigi? Daniel 11:25 aga lani tâ tënë tongana nyen?

⁹ Na ngu 1871, ngu oko na peko ti so Russell na amba ti lo akomanse ti bungbi ti manda Bible na groupe, gbia ti nord akiri abâ gigi. Na ngu ni so, Otto von Bismarck asara si gbâ ti akodro amä terê na ala bungbi aga Kodro-togbia ti Allemagne. Guillaume I, gbia ti kodro ti Prusse, aga lani kozo togbia ti Kodro-togbia ti Allemagne, na lo zia Bismarck ti mû li ni na ndö ti gouvernement ni. * Tongana ngoi ayeke hon, Allemagne akomande na ndö ti ambeni kodro ti Afrika nga na ti Kota ngu-ingo ti Pacifique nga lo gi ti ga ngangu mingi ahon Grande-Bretagne. (Diko Daniel 11:25.) Ngangu ti aturugu ti Kodro-togbia ti Allemagne aga nduru ti lingbi na ti Grande-Bretagne. Na yâ ti Kozo bira so amû sese kue, Allemagne asara kua na aturugu so ti sara bira na awato ti lo.

10. Daniel 11:25b, 26 aga lani tâ tënë tongana nyen?

¹⁰ Daniel afa nga lani kozo awe ye so ayeke si na Kodro-togbia ti Allemagne nga na angangu turugu ti lo. Prophétie ni atene so gbia ti nord ‘ayeke gbu lê ni pëpe’. Ndali ti nyen? “Ndali ti so azo ayeke mä terê ti sara sioni na lo. Azo so ayeke te anzoni kobe ti lo ayeke sara si lo tï.” (Dan. 11:25b, 26a). Na ngoi ti Daniel, na popo ti azo so ayeke te lani “anzoni kobe ti gbia” a yeke wara akota zo ti yangbo ti gbia so ‘asara kua na gbia.’ (Dan. 1:5). Prophétie ni aye ti sara tënë ti azo wa? A ye ti sara tënë ti akota zo ti Kodro-togbia ti Allemagne so yeke yeke amû maboko ti kinda gouvernement ni. Na popo ti akota zo ti Kodro-togbia so a yeke wara aturugu ti kota kamba nga na aturugu so ayeke mû wango. * Prophétie ni asara gï tënë ti tingo ti kodro-togbia ni ape, me a sara nga tënë ti ye so ayeke si na peko ti bira so lo yeke sara na gbia ti sud. Prophétie ni asara tënë ti gbia ti nord, atene: “Âdu ti aturugu ti lo, a yeke balê ala ti hon na ala, nga a yeke fâ azo mingi.” (Dan. 11:26b). Na yâ ti Kozo bira so amû sese kue, tongana ti so a fa kozo awe, a “balê” aturugu ti Allemagne ‘ahon na ala’ nga ‘a fâ azo mingi.’ Azo mingi akui na yâ ti bira so ahon ti abira so a sara kozo na ni.

11. Nyen la gbia ti nord na gbia ti sud asara lani?

¹¹ Daniel 11:27, 28 asara tënë ti aye so asi lani kozo na Kozo bira so amû sese kue. A tene so gbia ti nord na gbia ti sud ayeke “duti na table oko, me ala yeke tene gï mvene”. A tene nga so gbia ti nord ayeke wara “gbâ ti akungba”. A yeke ye so asi biani. Allemagne na Grande-Bretagne atene na mba so ala ye siriri, me bira so asi na ngu 1914 afa so atënë so ayeke gï mvene. Ti si na ngu 1914, Allemagne aga lani use kodro so ayeke na gbâ ti mosoro. Na pekoni, Daniel 11:29 nga na kozo mbage ti versê 30 aga tâ tënë na ngoi so Allemagne asara bira na gbia ti sud, me gbia ti sud ahon lo.

12. Na Kozo bira so amû sese kue, nyen la gbia ti nord na gbia ti sud asara lani?

¹² Ti londo na ngu 1914 ti ga na ni, agbia use so atiri na popo ti ala nga ala tiri na azo ti Nzapa mingi ahon ti kozo. Na tapande, na Kozo bira so amû sese kue, gouvernement ti Allemagne nga na ti Grande-Bretagne asara aye ti ngangu na awakua ti Nzapa so ake ti sara bira. Na ndö ni, gouvernement ti États-Unis abi na da ti kanga azo so amû li ni na ndö ti kua ti fango tënë. Ye so asara si prophétie so ayeke na Apocalypse 11:7-10 aga tâ tënë.

13. Ti londo na ngu 1933 ti ga na ni, mbilimbili na ngoi ti Use bira so amû sese kue, nyen la gbia ti nord asara lani?

¹³ Na pekoni, ti londo na ngu 1933 ti ga na ni, mbilimbili na ngoi ti Use bira so amû sese kue, gbia ti nord asara bira sioni sioni na azo ti Nzapa. Na ngoi so aNazi akomanse ti komande na Allemagne, Hitler nga na azo ti lo akanga lege na kua ti azo ti Nzapa. Gbia ti nord afâ awakua ti Jéhovah 1 500 tongaso nga lo tokua ambeni saki mingi na acamp ti sarango pasi na zo. Daniel asara tënë ti aye ni so kozo awe. Gbia ti nord awara lege ti “buba nengo ti ndo so ayeke nzoni-kue” nga ti ‘zi sandaga so a yeke mû ka lakue’ na lege so lo kanga lege ngangu na liberté so awakua ti Nzapa ayeke na ni ti gonda iri ti Jéhovah na lê ti azo (Dan. 11:30b, 31a). Hitler, so ayeke na ndö ti Allemagne, amû yanga so lo yeke fâ awakua ti Nzapa kue na yâ ti Allemagne.

14. Zo wa la aga gbia ti nord na peko ti Use bira so amû sese kue? Mo tene tongaso ngbanga ti nyen?

¹⁴ Na peko ti Use bira so amû sese kue, Union soviétique aga gbia ti nord. Lo komanse ti komande na ndö ti gbâ ti akodro so kozo ayeke ti Allemagne. Legeoko tongana ti sioni gouvernement ti aNazi, Union soviétique asara aye ti ngangu mingi na azo kue so azia vorongo tâ Nzapa kozo na mango yanga ti gouvernement ti ala.

15. Nyen la gbia ti nord asara na peko ti so Use bira so amû sese kue ahunzi?

¹⁵ Kete na peko ti so Use bira so amû sese kue ahunzi, fini gbia ti nord, so ti tene Union soviétique na akodro so amû maboko na lo, aga na bira na ndö ti azo ti Nzapa. Na Apocalypse 12:15-17, a haka sarango ngangu na awakua ti Nzapa na “kota ngu”. Ti gue oko na prophétie so, gbia so akanga lege na kua ti fango tënë nga lo tokua awakua ti Jéhovah saki mingi na kodro-wande. Tongaso, ngbene ye so lâ ti nda ni ato nda ni, gbia ti nord angbâ lakue ti sara aye ti ngangu mingi mingi na azo ti Nzapa, me lâ oko lo wara lege ti kaï kusala ti ala ape. *

16. Tongana nyen la Union soviétique asara si Daniel 11:37-39 aga tâ tënë?

¹⁶ Diko Daniel 11:37-39. Prophétie so aga tâ tënë na lege so gbia ti nord ‘asara sanka ti Nzapa ti akotara ti lo’. Lo sara ni tongana nyen? Union soviétique aye lani ti futi abungbi ti vorongo Nzapa, tongaso lo gi ti kaï ngangu ti ala. Ti tene Union soviétique asi na ye so lo ye, na ngu 1918 lo sigi na mbeni ndia so abâ aye so andu vorongo Nzapa na ekole. Ye so asara si na pekoni a komanse ti fa na yâ ti a-ekole so Nzapa ayeke dä ape. Tongana nyen la gbia ti nord so ‘amû gloire na nzapa ti angangu gbagba’? Union soviétique amû gbâ ti nginza ti leke  aturugu ti lo nga ti sigi na gbâ ti angangu lê ti ngombe ti tene komandema ti lo awara ngangu. Na nda ni, gbia ti nord na gbia ti sud awara angangu ye ti bira mingi ti fâ na azo milliard mingi.

17. “Ye ti saleté so asara si ye kue abuba” ayeke nyen?

¹⁷ Gbia ti nord amû maboko na gbia ti sud ti sara mbeni kpengba ye; ala “zia na sese ye ti saleté so asara si ye kue abuba.” (Dan. 11:31). “Ye ti saleté” ni so ayeke Bendo ti gigi.

18. Ngbanga ti nyen la a tene so Bendo ti gigi ayeke “ye ti saleté”?

¹⁸ A tene so Bendo ti gigi ayeke “ye ti saleté” ndali ti so lo fa lo tene lo lingbi ti ga na siriri na yâ ti dunia kue, mbeni ye so gï Royaume ti Nzapa oko la alingbi ti ga ni. Prophétie ni atene nga so ye ti saleté ni ayeke ‘sara si ye kue abuba’ ndali ti so Bendo ti gigi ayeke sara ande bira na abungbi ti vorongo nzapa ti wataka kue na lo yeke futi ni.—Bâ encadré “Agbia use so ake terê na ngoi ti nda ni.”

19-20. (a) Ngbanga ti nyen la e bezoin ti hinga ye na ndö ti agbia so? (b) Hundango ndo wa la e yeke kiri tënë na ni na yâ ti article ti peko?

¹⁹ E bezoin ti hinga ye na ndö ti agbia so ndali ti so afa so ti londo na ngu 1870 ti si na ngu 1991, prophétie ti Daniel na ndö ti gbia ti nord na gbia ti sud aga tâ tënë. Tongaso, e lingbi ti duti na mabe so tanga ti mbage ti prophétie ni ayeke ga nga ande tâ tënë.

²⁰ Na ngu 1991, Union soviétique atï. Tongaso, zo wa la ayeke gbia ti nord laso? Article ti peko ayeke kiri tënë na hunda so.