1-2. Kota desizion wa la aJuif so ayeke vivre lani na Babylone adoit ti mû ni? (Esdras 1:2-4).

 GBIA amû mbeni mbela. A-Juif so a gue na ala lani na ngbâa na Babylone ahon ngu 70 awe ayeke na liberté ti kiri na kodro ti ala, Israël. (Diko Esdras 1:2-4.) Gï Jéhovah la apeut ti sara ye so. E tene tongaso ngbanga ti nyen? Azo ti Babylone ayeke zi ka angbâa ti ala ape (És. 14:4, 17). Me mbeni zo nde amû gbata ti Babylone awe, na fini gbia ni atene na aJuif so ala peut ti kiri na kodro ti ala. A sara si aJuif kue, mbilimbili amokonzi ti sewa, adoit ti mû mbeni desizion: ti quitté Babylone wala ti ngbâ kâ. Desizion so ayeke lani kete desizion ape. Ngbanga ti nyen?

² Ambeni mingi aga mbakoro awe na a peut ti duti ngangu na ala ti sara yongoro voyage ni so. So a dü mingi ti aJuif na Babylone, oko kodro ti ala so ala hinga ayeke gï Babylone awe. Ti ala, Israël ayeke kodro ti akotara ti ala. Na bango ni, ambeni Juif aga lani azo ti mosoro na Babylone, tongaso a peut ti duti ngangu na ala ti zia apendere da ti ala wala abuze ti ala ti gue ti vivre na mbeni kodro so ala hinga ni nzoni ape.

3. Nzoni ye wa la ayeke ku aJuif so ayeke be-ta-zo so ayeke kiri na Israël?

³ A-Juif so ayeke be-ta-zo ahinga lani so anzoni ye so ala yeke wara tongana ala kiri na Israël ayeke mingi ahon asacrifice kue so ala yeke sara. Nzoni ye so ahon atanga ni kue ayeke vorongo Nzapa. Atâa so temple ti apaïen ahon 50 na Babylone, mbeni temple ti Jéhovah ayeke lani na yâ ti gbata ni ape. Mbeni gbalaka so azo ti Israël apeut ti mû asandaga na ndö ni tongana ti so Ndia ti Moïse ahunda ayeke lani dä ape, nga aprêtre so a leke yâ ti kua ti ala ti zö asandaga ni ayeke dä ape. Na ndö ni, wungo ti apaïen, akoli na awali, ayeke lani mingi ahon wungo ti azo so ane Jéhovah wala andia ti lo. Tongaso,  aJuif saki mingi so aye Jéhovah ayeke ku lani kungo ti kiri na kodro ti ala tongaso si ala peut ti kiri ti voro Jéhovah na lege ni.

4. Jéhovah atene nyen la lo yeke sara ti aidé aJuif so ayeke kiri na Israël?

⁴ Ngangu voyage ti londo na Babylone ti kiri na Israël so apeut ti sara nze osio, me Jéhovah atene lo yeke zi akpale kue so apeut ti kanga lege na ala ti kiri. Prophète Esaïe atene: “Ala zi aye kue na ndö ti lege ti Jéhovah! Ala leke mbeni kota lege so ayeke droit na yâ ti désert na Nzapa ti e. . . . Ala sara si ando kue so kûtu ayeke dä aga kpangbala, nga ala sara si ando kue so ayeke kpangbala pëpe aga kpangbala ndo.” (És. 40:3, 4). Imaginé ye so: Mbeni kota lege ahon na yâ ti désert, mbeni kpangbala ndo ayeke na popo ti ahoto. A yeke nzere na azo mingi ti voyagé na ndö ni. A yeke ngangu ape ti voyagé na ndö ti mbeni lege so ayeke droit, me a yeke ngangu ti monté ahoto, akete hoto wala ti hon na yâ ti apopo-hoto. Tongana zo avoyagé na ndö ti lege so ayeke droit lo yeke si nga hio.

5. Iri wa la a zia lani na ndö ti kota lege so ayeke na popo ti Babylone na Israël so ayeke vrai lege ape?

⁵ Laso, gbâ ti akota lege ayeke na iri wala numéro. Kota lege so Esaïe asara tënë ni, so ayeke vrai lege ape, ayeke nga na iri. Lo tene: “Mbeni kota lege ayeke duti ande dä, kota lege so a iri ni Lege-so-ayeke-nzoni-kue. Zo so aga sioni awe ayeke hon dä pëpe.” (És. 35:8) Tënë so aye ti tene nyen ndali ti azo ti Israël ti ngoi ni kâ? A ye ti tene nyen ndali ti e laso?

6. Ngbanga ti nyen la a iri lege so lege so ayeke nzoni-kue?

⁶ “Lege-so-ayeke-nzoni-kue”, so pendere iri! Ngbanga ti nyen la a iri ni lege so ayeke nzoni-kue? A yeke mû lege pëpe na zo so aga sioni awe, so ti tene, mbeni Juif so asara lango sioni, so avoro yanda wala so asara mbeni kota siokpari ti hon na ndö ni. A-Juif so akiri adoit lani ti ga “mara so ayeke nzoni-kue” na lê ti Nzapa ti ala (Deut. 7:6). Me a ye ti tene ape so azo so aquitté Babylone abezoin lani ape ti sara achangement si ala zia ngia na bê ti Jéhovah.

7. Achangement wa la ambeni Juif abezoin lani ti sara? Fa mbeni tapande ni.

⁷ Tongana ti so e tene fade, a dü mingi ti aJuif na Babylone, nga na bango ni ala mingi akomanse ti pensé nga ti sara ye tongana azo ti Babylone. Ngu mingi na peko ti so aJuif akiri na Israël, Esdras amä so ambeni Juif asara mariage na awali-païen (Ex. 34:15, 16; Esdras 9:1, 2). Ambeni ngoi na pekoni, li ti Gouverneur Néhémie akpe ti hinga so amolenge so a dü ala na Israël ahinga même ape ti tene yanga ti kodro ti aJuif (Deut. 6:6, 7; Néh. 13:23, 24). So amolenge so ahinga Hébreu ape, yanga ti kodro so a sû lani na Mbeti ti Nzapa, ala peut ti ndoye Jéhovah nga ti voro lo tongana nyen? (Esdras 10:3, 44). Tongaso, aJuif so adoit lani ti sara akota changement; so ala yeke na Israël, ndo so a yeke kiri lani na tâ vorongo Jéhovah dä yeke yeke, a yeke duti ngangu na ala oko ape ti sara achangement so.—Néh. 8:8, 9.

8. Ngbanga ti nyen la a yeke nzoni aye so asi lani aninga mingi awe agbu bê ti e laso? (Bâ foto ti couverture.)

⁸ Ambeni zo apeut ti pensé atene: ‘A yeke nzoni ti hinga aye so kue, me eskê aye so asi lani na aJuif aninga mingi awe abâ e laso?’ En, a bâ e ndali ti so a peut ti haka aye so e yeke sara laso na mbeni voyage na ndö ti “Lege-so-ayeke-nzoni-kue.” Atâa a soro e ti gue na yayu wala e yeke ti “ambeni taba”, e doit ti ngbâ na ndö ti “Lege-so-ayeke-nzoni-kue.” A yeke aidé e ti voro Jéhovah laso nga na yâ ti angoi so ayeke ga, na ngoi so Royaume ayeke sara si  aye aduti nzoni mingi na ndö ti sese (Jean 10:16). b Ngbene ye na ngu 1919 ti ga na ni, azo kutu mingi, akoli, awali nga na amolenge, aquitté Babylone, Ngangu gbata, so ayeke abungbi ti vorongo nzapa ti wataka kue, na ala komanse ti tambela na ndö ti lege so, so ayeke vrai lege ape. Peut-être mo yeke na popo ti ala. Azo akomanse ti tambela na ndö ti lege so a sara ngu 100 awe, me a komanse ti leke lege so angu ngbangbo mingi kozo si azo akomanse ti tambela dä.

9. Ti gue oko na Ésaïe 57:14, na lege wa la a leke lani “Lege-so-ayeke-nzoni-kue”?

⁹ Jéhovah abâ lani si a zi aye so apeut ti kanga lege na aJuif so aquitté Babylone. (Diko Ésaïe 57:14.) Ka ti “Lege-so-ayeke-nzoni-kue” ti laso? Na yâ ti angu ngbango mingi so aga kozo na ngu 1919, Jéhovah asara kua na akoli so akpe mbeto ti lo ti zi aye so apeut ti kanga lege na azo so ayeke sigi na yâ ti Babylone, Ngangu gbata. (Bâ Ésaïe 40:3.) Ala sara akua so a doit ti sara so ambeni ngoi na pekoni, a-aidé azo ti quitté abungbi ti vorongo nzapa ti wataka na ti ga ti voro Jéhovah legeoko na azo ti lo. Kua ti lekengo lege so andu aye wa? Zia e bâ ambeni kua so a sara ni lani.

10-11. Tongana nyen la imprimengo Bible nga kiringo peko ni na ayanga ti kodro asara si hingango ye ti Bible amû ndo? (Bâ nga foto.)

¹⁰ Imprimengo Bible. Juska ti si na ngu 1450 tongaso, a yeke copié lani Bible na maboko. Kua ni amû lani ngoi mingi, nga warango acopie ti Bible ayeke ngangu na ngere ni ayeke ngangu mingi. Me na ngoi so a komanse ti sara kua na amachine ti imprimé acopie ti Bible, a yeke ngangu ape ti sigi na acopie ti Bible mingi nga ti kangbi ni na azo.

¹¹ Kiringo peko ti Bible. Teti angu ngbangbo mingi, Bible ayeke lani gï na yanga ti Latin, so gï azo so ahinga mbeti la apeut ti mä yâ ni. Me na ngoi so imprimengo ambeti amû ndo, azo so akpe mbeto ti Nzapa asara kua ngangu ti kiri na peko ti Bible na ayanga ti kodro so azo mingi ayeke tene ni. Fadeso, azo so ayeke diko Bible apeut ti haka aye so akota zo ti nzapa afa na ala na avrai ye so Bible afa.

12-13. Mû mbeni tapande ti fa tongana nyen la azo so amanda Bible nzoni na yâ ti angu 1800 akomanse ti fa na gigi afango ye ti wataka ti abungbi ti vorongo nzapa.

¹² Ambeti ti mandango na Bible. Azo so amanda Bible nzoni amanda ye lani mingi na lege ti aye so ala diko na yâ ti Bible. Me ngonzo asara lani akota zo ti nzapa na ngoi so azo so amanda Bible akomanse ti fa na azo aye so ala manda. Na tapande, na ngu 1835 tongaso, ambeni koli so aye tënë ti Nzapa akomanse ti sigi na atract so afa na gigi afango ye ti mvene ti a-eglize.

¹³ Na ngu 1835 tongaso, mbeni zo so akpe mbeto ti Nzapa, so iri ti lo Henry Grew, asigi na mbeni tract so afa ye so ayeke si na zo na peko ti kuâ ti lo. Na yâ ni, lo fa na lege ti aversê ti Bible so fini so alingbi ti hinga kuâ ape ayeke cadeau so Nzapa ayeke mû na zo, me a dü zo dungo na ni ape, tongana ti so mingi ti a-eglize afa. Na ngu 1837, mbeni kota zo ti nzapa, so iri ti lo George Storrs, awara mbeni tract ni na yâ ti train. Lo diko ni na lo hinga na bê ti lo kue so lo wara mbeni kpengba tâ tënë. Lo mû desizion ti fa na azo ye so lo manda. Na ngu 1842, lo mû adiskur na ndö ti pendere mama-tene so: “Eskê asioni zo apeut ti duti na fini so alingbi ti hinga kuâ ape?” Mbeni maseka-koli so iri ti lo Charles Taze Russell amanda ye lani na lege ti afango ye ti George Storrs.

14. Na alege wa la Ita Russell nga na amba ti lo abâ nzoni na lege ti kua ti lekengo lege na lege ti yingo so a sara ândö? (Bâ nga foto.)

 ¹⁴ Na alege wa la Ita Russell nga na amba ti lo abâ nzoni na lege ti kua ti lekengo lege na lege ti yingo so a sara ândö? Kozo ti komanse kua ti ala, ala diko abakari ti Bible nga na aBible nde nde. Arecherche so azo tongana Henry Grew, George Storrs nga na ambeni zo asara na ndö ti Bible a-aidé nga ala. Ita Russell nga na amba ti lo a-aidé nga na yâ ti kua ti lekengo lege so na lege so ala sigi na gbâ ti abuku nga na atract so asara tënë na ndö ti aye so Bible afa.

15. Akota ye wa la asi na ngu 1919?

¹⁵ Na ngu 1919, Babylone, Ngangu gbata, ayeke na komandema na ndö ti awakua ti Nzapa encore ape. Na ngu ni so, “ngbâa be-ta-zo so ayeke sara ye na ndara” akomanse ti sara kua ti aidé azo so aye ti hinga Nzapa ti komanse ti tambela na ndö ti “Lege-so-ayeke-nzoni-kue” so a suru ni fini fini (Mat. 24:45-47). Kua so ambeni zo asara ândö ti leke lege so a-aidé azo so akomanse ti tambela na ndö ti kota lege so ti manda ye mingi na ndö ti Jéhovah nga na aye so lo leke na bê ti lo ti sara (aProv. 4:18). Ala peut nga ti sara ye alingbi na aye so Jéhovah ahunda. Jéhovah ahunda pëpe na awakua ti lo ti sara achangement kue so ala doit ti sara na oko ngoi. Me, lo yeke leke awakua ti lo yeke yeke. (Bâ encadré “ Jéhovah aleke awakua ti lo yeke yeke.”) E kue e yeke duti ande na ngia mingi na ngoi so ye kue so e sara azia ngia na bê ti Nzapa.—aCol. 1:10.

16. Ngbene ye na ngu 1919, kua wa la a sara ti tene “Lege-so-ayeke-nzoni-kue” angbâ nzoni? (Ésaïe 48:17; 60:17).

¹⁶ Ti tene mbeni lege angbâ nzoni, a bezoin ti bâ lege ni lakue. Ngbene ye na ngu 1919, a ngbâ ti sara kua ti leke “Lege-so-ayeke-nzoni-kue”, tongaso si azo mingi apeut ti quitté Babylone, Ngangu gbata. Ngbâa be-ta-zo so  ayeke sara ye na ndara, so abâ gigi lani fini fini, akomanse kua ti lo, nga na ngu 1921, lo sigi na mbeni mbeti ti mandango na Bible ti aidé azo so akomanse ti manda Bible fini fini ti hinga aye so Bible afa. Mbeti so ayeke lani La Harpe de Dieu, a kangbi lani acopie ni kutu omene tongaso na ayanga ti kodro 36, na azo mingi amanda tâ tënë na lege ti mbeti so. Ade ti ninga ape, a sigi na mbeni pendere mbeti Ngbâ na fini lakue lakue! ti manda na Bible na azo. Na lâ ti nda ni so, Jéhovah ayeke sara kua na bungbi ti lo ti ngbâ ti mû na e kobe ti yingo ti aidé e kue ti ngbâ ti tambela na ndö ti “Lege-so-ayeke-nzoni-kue.”—Diko Ésaïe 48:17; 60:17.

17-18. “Lege-so-ayeke-nzoni-kue” ayeke gue na e na ndo wa?

¹⁷ E peut ti tene so tongana mbeni zo ayeda ti manda Bible, lo wara lege ti tambela na ndö ti “Lege-so-ayeke-nzoni-kue.” Ambeni zo atambela na ndö ti kota lege so aninga ape, kete na pekoni ala zia ni. Ti ambeni, ala leke na bê ti ala ti ngbâ ti tambela na ndö ti lege ni juska ala si na ndo so ala yeke gue dä. Ndo ni ayeke so wa?

¹⁸ Ti azo so ayeke na beku ti gue na yayu, “Lege-so-ayeke-nzoni-kue” ayeke gue na ala na “paradis ti Nzapa” so ayeke na yayu (Apoc. 2:7). Ti azo so ayeke na beku ti wara fini na ndö ti sese, kota lege ni ayeke gue na ala ti ga mbilimbili-kue na hunzingo ti Komandema ti ngu saki oko ti Christ. Tongana laso mo yeke na ndö ti kota lege so, bâ ndo na peko ape. Nga zia ni ape juska voyage ti mo ahunzi na ngoi so mo si na fini dunia. Na bê ti e kue, e tene na ala “nzoni voyage.”