1. Na ngoi so e bâ so e yeke gï e oko wala akpale ahon ndö ti e, nyen la ayeke dë bê ti e? (Psaume 118:5-7)

A SI na mo awe ti bâ so mo yeke gï mo oko, mbeni zo ti mû maboko na mo na yâ ti mbeni kpale so mo wara ayeke dä ape? A si na azo mingi awe, même awakua be-ta-zo ti Jéhovah nga kue (1 aGbia 19:14). Tongana a si na mo awe, girisa ape zendo so Jéhovah amû, lo tene: “Mbi yeke zia ande mo lâ oko pëpe nga mbi yeke girisa mo lâ oko pëpe.” Tongaso na bê ti e kue e lingbi ti tene: “Jéhovah ayeke zo ti mungo maboko na mbi; mbeto ayeke sara ande mbi pëpe.” (aHéb. 13:5, 6). Bazengele Paul asû atënë so na amba ti lo aChrétien so ayeke na Judée na ngu 61 tongaso. Atënë ti lo so adabe ti e na atënë so ayeke na Psaume 118:5-7.​—Diko ni.

2. Nyen la e yeke bâ na yâ ti article so? Ngbanga ti nyen?

² Tongana ti zo ti sungo psaume so, aye so asi na Paul asara si lo hinga so Jéhovah ayeke zo ti mungo maboko na lo. Na tapande, na ngu 58 tongaso, Paul asara lani mbeni sioni voyage na lê ti ngu-ingo so kota pupu ti ngu-nzapa aya dä ngangu (Kus. 27:4, 15, 20). Na ngoi ti voyage so nga kozo na ni, Jéhovah amû lani maboko na Paul na alege nde nde. E yeke bâ ambeni ota. Jéhovah amû maboko lani na lo na lege ti Jésus nga na a-ange, azo so ayeke na komandema, nga na lege ti amba ti lo aChrétien. Ti kiri ti bâ ye so asi na yâ ti fini ti Paul, a yeke sara si e yeke na confiance mingi na zendo so Nzapa amû ti mû maboko na e tongana e sambela lo ti aidé e.

3. Peut-être Paul ahunda terê ti lo na tënë wa? Ngbanga ti nyen?

³ Paul abezoin lani mungo maboko. Na ngu 56 tongaso, gbâ ti azo agboto Paul na gigi ti temple na Jérusalem ti fâ lo. Na ndade ni, tongana a ga na Paul na gbele Sanhédrin, gbâ ti akä ayeke na terê ti lo (Kus. 21:30-32; 22:30; 23:6-10). Na ngoi ni so, peut-être Paul ahunda terê ti lo, atene: ‘Mbi yeke gbu ngangu na yâ ti ye so juska lawa?’

4. Tongana nyen la Jéhovah amû maboko na Paul na lege ti Jésus?

⁴ Jésus a-aidé lani Paul tongana nyen? Na ngoi so a gbu Paul, na bï ni, “Seigneur” Jésus aluti na terê ti lo, na lo tene: “Sara mbeto pëpe! Legeoko tongana ti so na Jérusalem mo fa nda ti tënë kue na ndö ti aye so andu mbi, a lingbi mo fa nga tënë ti témoin ni na Rome.” (Kus. 23:11). Tënë ni so alingbi tâ na ngoi ni! Jésus agonda lani Paul ndali ti so lo fa tënë ti témoin na Jérusalem. Nga lo fa so Paul ayeke si na Rome, ye oko ayeke sara lo ape, kâ lo yeke fa nga tënë ti témoin. Na peko ti tënë so, Paul adoit lani ti bâ terê ti lo tongana mbeni molenge so ayeke na yâ ti maboko ti babâ ti lo.

5. Tongana nyen la Jéhovah a-aidé lani Paul na lege ti mbeni ange? (Bâ foto ti couverture ni.)

⁵ Ambeni kpale wa la Paul atingbi na ni? Ngu use tongaso, na peko ti ye so asi na Jérusalem, Paul amû mbeni bateau ti gue na Italie. Na ngoi so ngu-nzapa apika na kota pupu, azo so ayeke sara kua na yâ ti bateau ni nga na azo so ayeke voyagé abâ atene ala yeke kui. Me mbeto asara lani Paul ape. Ngbanga ti nyen? Lo tene na azo ti yâ ti bateau ni, lo tene: “Na bï so, mbeni ange ti Nzapa so mbi yeke zo ti lo nga so mbi yeke sara kua na lo aluti na terê ti mbi, lo tene: ‘Paul, sara mbeto pëpe, ndali ti so a lingbi mo luti na gbele César. Bâ! Nzapa amû lege na ala kue so ayeke na terê ti mo na yâ ti bateau ni ti sö fini ti ala.’” Jéhovah asara kua na mbeni ange ti tene na Paul atënë so Jésus atene na lo kozo. Paul asi na Rome gï tongana ti so Jéhovah atene.​—Kus. 27:20-25; 28:16.

6. Tënë ti Jésus wa la alingbi ti kpengba e? Ngbanga ti nyen?

⁶ Jésus ayeke aidé e tongana nyen? Jésus ayeke mû maboko na e tongana ti so lo sara lani na Paul. Na tapande, Jésus atene na azo kue so amû peko ti lo, lo tene: “Mbi yeke na terê ti ala lango oko oko kue juska na lâ ni so aye ti ngoi so ayeke gue ti hunzi.” (Mat. 28:20). Atënë ti Jésus so akpengba e. Ndali ti nyen? Ndali ti so aye ayeke ngangu na e mingi na ambeni lango. Na tapande, tongana mbeni zo so e ye lo akui, e yeke sara vundu gï teti  akete lango ape, me peut-être teti angu mingi. Ti ambeni zo, ambeni lango ayeke ngangu na ala ndali ti akpale so gango mbakoro aga na ni. Ti ambeni, ambeni lango ayeke ngangu na ala ndali ti so vundu ahon ndö ti ala. Atâa so kue, e wara lege ti gbu ngangu ndali ti so e hinga so Jésus ayeke na e “lango oko oko kue” même na alango so aye ayeke tâ ngangu na e mingi.​—Mat. 11:28-30.

7. Ti gue oko na Apocalypse 14:6, tongana nyen la Jéhovah ayeke mû maboko na e laso?

⁷ Bible adë bê ti e so Jéhovah ayeke mû maboko na e na lege ti a-ange (aHéb. 1:7, 14). Na tapande a-ange ayeke mû maboko na e nga ayeke fa lege na e na ngoi so e yeke fa “nzoni tënë ti Royaume” na azo ti “amara kue, akete mara kue [nga na] azo ti ayanga ti kodro kue”.​—Mat. 24:13, 14; diko Apocalypse 14:6.

8. Tongana nyen la Jéhovah amû maboko na Paul na lege ti mbeni mokonzi ti aturugu?

⁸ Azo so ayeke na komandema a-aidé lani Paul tongana nyen? Na ngu 56, Jésus adë bê ti Paul so lo yeke si na Rome. Ye oko, ambeni Juif na Jérusalem aleke ti gbu Paul na ti fâ lo. Na ngoi so Claude Lysias, mokonzi ti aturugu ti Rome, ahinga tënë ni, lo mû lani maboko na Paul. Hio lo mû yanga na gbâ ti aturugu ti bata Paul na lege ti gue na Césarée so ayo na Jérusalem kilomètre 105 tongaso. Kâ, Gouverneur Félix amû yanga ti tene “a bata Paul na yangbo ti Hérode.” A-Juif so aye ti fâ Paul apeut ti sara sioni na lo kâ ape.​—Kus. 23:12-35.

9. Tongana nyen la Gouverneur Festus amû lani maboko na Paul?

⁹ Ngu use na pekoni, Paul angbâ na kanga na Césarée. Festus la ayeke fadeso gouverneur na peko ti Félix. A-Juif avoro yanga na Festus ti ga na Paul na Jérusalem si a fâ ngbanga ti lo kâ, me Festus ake. Peut-être gouverneur ni ahinga so aJuif ‘amä terê ti zia ambeni zo na hondengo ni ti ku Paul ti fâ lo na lege.’​—Kus. 24:27–25:5.

10. Nyen la Gouverneur Festus asara na ngoi so Paul ahunda ti gue na tënë ti lo na gbele César?

¹⁰ Ambeni ngoi na pekoni, a fâ lani ngbanga ti Paul na Césarée. So Festus aye si “aJuif abâ lo na nzoni lê,” lo hunda Paul, lo tene: “Mo ye ti monté na Jérusalem si a fâ ngbanga ti mo kâ na gbele mbi?” Paul ahinga so peut-être a yeke fâ lo na Jérusalem, na lo hinga nga ye so lo lingbi ti sara ti sö fini ti lo, ti si na Rome nga ti ngbâ ti fa tënë. Lo tene: “Mbi hunda ti gue na tënë ni na gbele César!” Na peko ti so Festus asara tënë na awawango ti lo awe, lo tene na Paul: “Mo hunda ti gue na tënë ni na gbele César, mo yeke gue na gbele César.” Desizion so Festus amû ti tokua Paul na Rome azi Paul na tïtî awato ti lo. Kete na pekoni, Paul asi lani na Rome so ayo mingi na aJuif so agi ti fâ lo.​—Kus. 25:6-12.

11. Peut-être Paul agbu li ti lo na ndö ti tënë ti dengo bê wa so Ésaïe atene?

¹¹ Na ngoi so Paul ayeke ku ti gue na Italie, peut-être lo gbu li ti lo lani na ndö ti tënë so yingo vulu apusu lani prophète Ésaïe ti tene na azo so ake Jéhovah. Lo tene: “Ala leke ye so ala ye ti sara, me a yeke tï na ngu. Ala sara tënë ti ye so ala ye ti sara, me a yeke ga nzoni pëpe, ndali ti so Nzapa ayeke na e.” (És. 8:10). Paul ahinga lani so Nzapa ayeke mû maboko na lo, na a doit lani ti kpengba lo ti gbu ngangu na yâ ti atara so ayeke si ande na lo.

12. Julius asara ye na Paul tongana nyen? Peut-être ye so asara si Paul ahinga ye wa?

¹² Na ngu 58, Paul avoyagé ti gue na Italie. So lo yeke zo ti kanga, a zia lo na maboko ti  Julius, mbeni turugu ti kota kamba ti Rome. Ti londo na ngoi ni so ti gue na ni, Julius apeut ti sara mbana na Paul wala ti sara ye na lo na nzoni bê. Lo sara ye lani na komandema ti lo tongana nyen? Na ndade ni, na ngoi so bateau ni aluti, “Julius asara nzoni na Paul, lo mû lege na Paul ti gue ti bâ akamarade ti lo”. Na pekoni, Julius asö même fini ti Paul. Lo sö fini ti lo tongana nyen? Aturugu aye ti fâ azo ti kanga kue so ayeke na yâ ti bateau ni, me Julius akanga lege na ala. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so lo ‘ye biani ti sö fini ti Paul’. Peut-être Paul ahinga so Jéhovah la asara kua na turugu so asara ye na nzoni bê ti mû maboko na lo nga ti bata lo so.​—Kus. 27:1-3, 42-44.

13. Jéhovah apeut ti sara kua na azo so ayeke na komandema tongana nyen?

¹³ Azo so ayeke na komandema ayeke aidé e tongana nyen? Tongana a gue oko na ye so bê ti Jéhovah aye, lo peut ti sara kua na ngangu yingo vulu ti lo ti pusu azo so ayeke na komandema ti sara ye so lo ye. Gbia Salomon atene: “Na yâ ti maboko ti Jéhovah, bê ti gbia ayeke tongana ngu so asua. Lo sara si a gue na ndo kue so bê ti lo aye.” (aProv. 21:1). Proverbe so aye ti tene nyen? Azo apeut ti zi mbeni canal ti tene ngu ahon dä ague na ndo so bê ti ala ye. Legeoko nga, Jéhovah apeut ti sara kua na yingo ti lo ti zia na yâ ti pensé ti akota zo ti sara ye so bê ti lo aye. Tongana lo sara ni, a yeke pusu azo so ayeke na komandema ti mû adesizion so aga na ye ti nzoni na awakua ti lo.​—Bâ Esdras 7:21, 25, 26.

14. Ti gue oko na Kusala 12:5, e lingbi ti sambela ndali ti azo wa?

¹⁴ Nyen la e lingbi ti sara? E lingbi ti sambela “ndali ti agbia nga na azo kue so ayeke na kota ndo” tongana ala yeke mû adesizion so andu gigi ti e ti Chrétien nga na kua ti e ti fango tënë (1 Tim. 2:1, 2, kete tënë na gbe ni; Néh. 1:11). Tongana ti akozo Chrétien, e nga kue e lingbi ti sambela Nzapa ngangu ndali ti aita ti e so ayeke na kanga. (Diko Kusala 12:5; aHéb. 13:3.) E lingbi nga ti sambela ndali ti agarde so ayeke bâ ndo na ndö ti aita ti e so ayeke na kanga. E lingbi ti voro yanga na Jéhovah ti zia na yâ ti pensé ti azo so ti ‘sara nzoni’ na aita ti e so ayeke na kanga tongana ti so Julius asara lani na Paul.

15-16. Tongana nyen la Jéhovah amû lani maboko na Paul na lege ti Aristarque na Luc?

¹⁵ Amba ti Paul a-aidé lo lani tongana nyen? Na ngoi so Paul ayeke voyagé lani ti  gue na Rome, fani mingi Jéhovah asara kua na amba ti lo aChrétien ti mû maboko na lo. Zia e bâ ambeni tapande ni.

¹⁶ Akamarade ti Paul use, Aristarque na Luc, amû desizion ti voyagé legeoko na lo ti gue na Rome. * Ala yeda na bê ti ala ti zia fini ti ala na lê ti kuâ ti duti na terê ti Paul, atâa so na bango ni Jésus atene na ala ape so ala yeke si nzoni na Rome. Ambeni ngoi na pekoni, na ngoi so voyage ni aga ngangu la ala ga ti hinga so ala yeke kui ape. Na ngoi so Aristarque na Luc amonté na yâ ti bateau na Césarée, Paul adoit lani ti sambela Jéhovah na bê ti lo kue, lo kiri singila na lo ndali ti mungo maboko so lo mû na lo na lege ti amba ti lo use so asara ye na mbeto ape so.​—Kus. 27:1, 2, 20-25.

17. Tongana nyen la Jéhovah asara kua na amba ti Paul aChrétien ti mû maboko na lo?

¹⁷ Fani mingi amba ti Paul a-aidé lo na ngoi ti voyage so. Na tapande, na ngoi so ala luti na gbata ti Sidon, Julius azia lege na Paul “ti gue ti bâ akamarade ti lo ti tene ala bâ lege ti lo.” Na pekoni, na gbata ti Putéolie, Paul na amba ti lo ‘awara aita na ndo so na ala voro yanga na ala ti ngbâ na terê ti ala lango mbasambala’. Na ngoi so aChrétien ti agbata so abâ lege ti Paul na amba ti lo, kite ayeke dä ape so a nzere na Paul mingi ti fa na ala aye so asi so akpengba zo. (Bâ Kusala 15:2, 3.) Na peko ti vizite so, so akpengba Paul nga na amba ti lo, ala hon.​—Kus. 27:3; 28:13, 14.

18. Nyen la asara si Paul akiri singila na Nzapa nga lo kiri lo wara ngangu?

¹⁸ Na ngoi so Paul ayeke tambela ti gue na Rome, lo doit lani ti pensé na ndö ti atënë so lo sû na aita ti gbata so a sara ngu ota awe, so lo tene: “A sara angu mingi awe so mbi ye mingi ti si na ala kâ.” (aRom. 15:23). Me lo pensé lani ape so lo yeke si kâ tongana zo ti kanga. A doit lani ti kpengba lo mingi ti bâ aita ti Rome so ayeke luti na lege ti ku ti bara lo! Bible atene: “Tongana lê ti Paul atï na ndö ti ala, lo kiri singila na Nzapa na lo kiri lo wara  ngangu.” (Kus. 28:15). Bâ so Paul akiri merci na Nzapa ndali ti aita so lo bâ ala. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so Paul akiri abâ so Jéhovah la amû maboko na lo na lege ti amba ti lo aChrétien.

19. Tongana ti so 1 Pierre 4:10 atene tongana nyen la Jéhovah ayeke sara kua na e ti aidé azo so abezoin mungo maboko?

¹⁹ Nyen la e lingbi ti sara? Mo hinga ambeni ita na yâ ti congrégation ti mo so ayeke bâ pasi ndali ti so ala yeke na kobela wala ambeni kpale nde? Wala peut-être mbeni zo so ala ye lo mingi akui? Tongana e mä so mbeni ita abezoin mungo maboko, e lingbi ti hunda Jéhovah ti aidé e ti tene wala ti sara mbeni ye na nzoni bê na lo. Tënë ti e wala sarango ye ti e apeut ti kpengba aita so. (Diko 1 Pierre 4:10.) * Tongana e aidé ala, ala peut ti hinga so tënë ti Jéhovah so lo tene: “Mbi yeke zia ande mo lâ oko pëpe nga mbi yeke girisa mo lâ oko pëpe,” abâ ala. Tënë so asara si mo yeke na ngia ape?

20. Ngbanga ti nyen la e peut ti tene na bê ti e kue, e tene: “Jéhovah ayeke zo ti mungo maboko na mbi”?

²⁰ Tongana ti so a si lani na Paul na amba ti lo, e kue e peut ti wara akpale. Me e hinga so e peut ti wara ngangu ndali ti so Jéhovah ayeke na e. Lo yeke mû maboko na e na lege ti Jésus nga na a-ange. Nga, Jéhovah apeut ti aidé e na lege ti azo so ayeke na komandema tongana a gue oko na ye so bê ti lo aye. Na tongana ti so a si na mingi ti e awe, Jéhovah ayeke sara kua na yingo vulu ti lo ti pusu aita ti e aChrétien ti aidé e. Tongaso, tongana ti Paul, e yeke na anzoni raison ti tene na bê ti e kue, e tene: “Jéhovah ayeke zo ti mungo maboko na mbi; mbeto ayeke sara ande mbi pëpe. Nyen la zo apeut ti sara na mbi nyen?”​—aHéb. 13:6.