MBENI Juif, so iri ti lo Mardochée, asara lani mbeni kota kua na yâ ti aye so a sara tënë ni na yâ ti mbeti ti Esther. A mû lo a gue na lo na kodro ti Perse, lo sara kua na yangbo ti gbia ni. A yeke “na ngoi ti [Gbia] Assuérus” so aga gbia na ngu 496 kozo na ngoi ti e. (Laso, azo mingi apensé so gbia so ayeke lani Xerxes I.) Tongana Mardochée amä so ambeni zo amä terê ti fâ gbia, lo sigi na tënë ni. Ti fa singila ti bê ti lo, gbia ni asara mbeni ye ti gonda Mardochée na lê ti azo kue. Na peko ti kuâ ti Haman, mbeni wato ti Mardochée nga na ti aJuif kue, gbia ni azia Mardochée kozo gbenyon-gbia. Kua ni so amû lege na lo ti sigi na mbeni mbela so ayeke sö fini ti aJuif so ayeke na kodro-komanda ti Perse si a hunzi aJuif kue ape.—Esther 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Ambeni zo ti sungo mbaï atene so mbeti ti Esther ayeke tënë ti tere nga so Mardochée ayeke lani dä oko ape. Me na ngu 1941, azo so ayeke gi ye na gbe ti sese awara peut-être aye so afa so ye so Bible atene na ndö ti Mardochée ayeke tâ tënë. Nyen la ala wara ni?

Azo ti gingo nda ti ye awara mbeni ye so azo ti Perse asara ândö na argile, so a kpaka atënë na ndö ni, so asara tënë ti mbeni zo so iri ti lo Marduka (na Sango, Mardochée). Lo yeke lani mbeni kota zo, peut-être lo sara kua ti comptable, na Suse. Na ngoi so a wara lani ye ni so na Perse, Arthur Ungnad, so ahinga ye mingi na ndö ti mbaï ti ndo so a wara ni dä, atene so a yeke ti kozo ni la ti tene mbeni mbeti nde na Bible asara tënë ti Mardochée.

Ngbene ye so Ungnad asû tënë ti ye so lo wara, awandara akiri na peko ti atënë so azo ti Perse akpaka na ndö ti aye ti argile saki mingi. Na popo ti aye so, a yeke wara atableau ti tênë so a wara na yâ ti agbagbara da ti gbata ti Persépolis. A wara ni na Ndo so a yeke bata mosoro dä, nduru na agbagba ti gbata ni. A sara atableau ni so na ngoi ti komandema ti Xerxes I. A sû atënë ni na yanga ti kodro ti ahale ti Élam, nga na popo ti atënë ni, mo yeke wara ambeni iri so ayeke na yâ ti mbeti ti Esther. a

Na lê ti ambeni tableau so a wara na Persépolis, a wara lani iri Marduka, so lo yeke lani wakuasu ti gbia na yâ ti da ti gbia na Suse, na ngoi ti komandema ti Xerxes I. Na lê ti mbeni tableau ni atene so Marduka ayeke zo so ayeke kiri na peko ti ambeti. Tënë so ague oko na tënë so Bible atene na ndö ti Mardochée. Lo yeke lani mbeni kota zo na yangbo ti Gbia Assuérus (Xerxes I) nga lo tene yanga ti kodro use tongaso. Mardochée ayeke duti lani lakue na yanga ti gbagba ti yangbo ti gbia na Suse (Esther 2:19, 21; 3:3). Yanga ti gbagba so ayeke lani mbeni kota da so akota zo ti yangbo ti gbia ayeke sara kua dä.

Aye ayeke dä so akpa terê mingi na popo ti Marduka so a sara tënë ti lo na lê ti atableau so nga na Mardochée so Bible asara tënë ti lo. Ala vivre na oko ngoi na oko yangbo ti gbia nga ala yeke lani akota zo na oko place ti kua. Na bango ni, aye so kue afa so Marduka nga na Mardochée ayeke même zo.