1-2. (a) Nyen la ambeni gouvernement asara na awakua ti Jéhovah? Me awakua ti Jéhovah asara ye tongana nyen? (b) Ngbanga ti nyen la e peut ti duti na ngia, même tongana a sara aye ti ngangu na e? (Sara nga tënë na ndö ti foto ti couverture ni.)

 LASO, a kanga lege na ambeni kua ti e wala a kanga lege na ni kue na yâ ti akodro ahon 30 na yâ ti dunia. Na yâ ti ambeni kodro so, akota zo ti kodro ni akanga aita ti e. Sioni ti nyen la ala sara? Na lê ti Jéhovah, ala sara sioni oko ape. Ye so ala sara ayeke so ala diko Bible nga ala manda ni, ala fa atënë ti mabe ti ala na azo nga ala na amba ti ala asara abungbi. Ala ke nga ti sara poroso. Atâa so a kanga lege ngangu na awakua ti Nzapa so ayeke be-ta-zo so, ala ngbâ ti sara ye mbilimbili. b Ala fa so ala yeke ngbâ lakue ti voro Jéhovah na bê ti ala kue. So ala sara ni, ala yeke na ngia.

² Peut-être mo bâ foto ti ambeni Témoin so, so asara ye na mbeto ape, nga mo bâ so ala yeke na ngia. Ala yeke na ngia ndali ti so ala hinga so, so ala yeke be-ta-zo na Jéhovah, a zia ngia na bê ti lo (1 Chron. 29:17a). Jésus atene: “Ngia ayeke na ala so a sara ye ti ngangu na ala ngbanga ti ye ti mbilimbili . . . Ala duti na ngia nga zia si terê ti ala anzere mingi, ndali ti so futa ti ala ayeke kota.”—Mat. 5:10-12.

3. Tongana ti so a fa na Kusala 4:19, 20, abazengele asara ye lani tongana nyen na ngoi so a sara ye ti ngangu na ala na ngoi ti akozo Chrétien? Ngbanga ti nyen?

³ Aye so ayeke si na aita ti e so ayeke mara ti ye so asi lani na abazengele na ngoi ti akozo Chrétien, na ngoi so a sara aye ti ngangu na ala ndali ti so ala yeke fa tënë na ndö ti Jésus. Fani mingi, ajuge ti Kota da-ngbanga ti aJuif ‘amû yanga na abazengele ni ti zia ti fa tënë na iri ti Jésus.’ (Kus. 4:18; 5:27, 28, 40). Abazengele ni asara lani ye tongana nyen? (Diko Kusala 4:19, 20.) Ala hinga so mbeni zo so komandema ti lo ayeke kota ahon ti azo ‘amû yanga na ala ti fa tënë na azo na ti fa nda ti tënë ni kue’ na ndö ti Christ (Kus. 10:42). Tongaso, na mbeto ape Pierre na Jean, so asara tënë na iri ti ala kue, atene so ala yeke mä yanga ti Nzapa ahon ti mä yanga ti ajuge ni nga ala tene so ala yeke zia pëpe ti sara tënë na ndö ti Jésus. A yeke mo bâ mo tene ala yeke hunda lani tënë so na ajuge ni: ‘Ala pensé so acommandement ti ala ayeke kota ahon ti Nzapa?’

4. Tongana ti so Kusala 5:27-29 afa, tapande wa la abazengele azia na atâ Chrétien kue? Tongana nyen la e peut ti mû tapande ti ala?

⁴ Abazengele azia mbeni nzoni tapande so atâ Chrétien kue ayeke mû peko ni. Ala leke lani na bê ti ala ti “mä yanga ti Nzapa, lo so lo yeke mokonzi, ahon ti mä azo.” (Diko Kusala 5:27-29.) Na peko ti so a pika abazengele ndali ti so ala sara ye ti mbilimbili, ala sigi na yâ ti Kota da-ngbanga ti aJuif ni, “ala yeke na ngia ngbanga ti so a bâ so ala lingbi ti tene a sara ye ti kamene na ala ndali ti iri ti Jésus”, na ala ngbâ ti fâ tënë.—Kus. 5:40-42.

5. Ahunda wa la e bezoin ti kiri tënë na ni?

⁵ Tapande so abazengele azia asara si ambeni hunda abâ gigi. Na tapande, tongana nyen la desizion so ala mû ti mä yanga ti Nzapa ahon ti mä yanga ti azo ague oko na commandement ti Bible so ahunda ti ‘woko terê na gbe ti akota zo ti komande so ayeke na ndö ti ala’? (aRom. 13:1). Tongana nyen la laso e peut ti ‘mä yanga ti agouvernement nga na akomandema,’ tongana ti so bazengele Paul atene, nga ti ngbâ be-ta-zo na Nzapa so ayeke kota Mokonzi ahon atanga ni kue?—Tite 3:1.

6. (a) “Akota zo ti komande” so a sara tënë ti ala na aRomain 13:1 ayeke azo wa? A yeke nzoni e sara ye na ala tongana nyen? (b) Tënë wa la ayeke tâ tënë na ndö ti azo kue so ayeke na komandema?

⁶ Diko aRomain 13:1. Na yâ ti versê so, tënë “akota zo ti komande” aye ti sara tënë ti azo so ayeke na komandema na ndö ti azo. A-Chrétien adoit ti mä yanga ti ala. Ala yeke sara si siriri aduti na yâ ti kodro, ala yeke sara si azo asara ye alingbi na andia nga na ambeni ngoi ala yeke gbu même koko ti awakua ti Jéhovah (Apoc. 12:16). Tongaso, a hunda na e ti futa na ala impôt, douane, ti kpe mbeto ti ala nga ti mû na ala nengo so ala hunda (aRom. 13:7). Me azo ti gouvernement so ayeke na komandema gï ndali ti so Jéhovah la amû lege na ala ti duti na ni. Jésus afa ni polele na ngoi so Ponce Pilate, so ayeke mbeni gouverneur so ayeke Romain, ahunda tënë na lo. Na ngoi so Pilate atene so lo peut ti zia Jésus angbâ na fini wala ti fâ lo, Jésus atene na lo: “Mo yeke duti na ngangu oko pëpe na ndö ti mbi gï tongana ngangu ni so a mû na mo so alondo na nduzu si.” (Jean 19:11). Laso, azo kue so ayeke komande nga na azo ti poroso ayeke na komandema ti sara aye kue ape, legeoko tongana ti so Pilate ayeke lani na komandema ti sara aye kue ape.

7. Na yâ ti aye wa la e doit ti mä yanga ti azo ti komande ape? Nyen la a yeke nzoni ala hinga?

⁷ A-Chrétien ayeke mä yanga ti azo ti gouvernement tongana andia ti ala ague nde na andia ti Nzapa ape. Me e yeke mä yanga ti azo ape tongana ala hunda na e ti sara ye so Nzapa ake wala ala ke na e ti sara ye so Nzapa ahunda. Na tapande, ala peut ti hunda na amaseka-koli ti gbu ngombe na ti sara bira. c Wala ala peut ti kanga lege na Bible nga na ambeti ti e nga ala ke na e ti fa tënë nga ti voro Nzapa ndo oko. Tongana azo ti komande asara kua na komandema ti ala na lege ni ape, na tapande tongana ala sara aye ti ngangu na adisciple ti Christ, ala doit ti kiri tënë na Nzapa. Jéhovah ayeke bâ ni.—Zo-ti. 5:8.

8. Kangbi wa la ayeke na popo ti Jéhovah na “akota zo ti komande”?

⁸ Tongana mbeni zo ayeke na kota komandema, a ye ti tene lo yeke na kota ndo. Me a ye ti tene ape so komandema ti lo ayeke kota ahon atanga ni kue. Atâa so a iri azo ti gouvernement “akota zo ti komande”, mbeni zo ayeke dä so akomande na ndö ti aye kue, na Lo yeke na nduzu na ndö ti aye kue. Fani osio, Bible atene so Jéhovah Nzapa “ayeke na nduzu na ndö ti aye kue.”—Dan. 7:18, 22, 25, 27.

9. Nyen la prophète Daniel abâ na yâ ti avision?

⁹ Prophète Daniel abâ lani avision so afa polele so komandema ti Jéhovah ayeke kota ahon atanga ni kue. Kozoni, Daniel abâ asioni nyama osio so akono mingi so aye ti sara tënë ti akodro so ayeke lani na ngangu komandema na yâ ti dunia: Babylone, Médie na Perse, Grèce, Rome nga na Grande-Bretagne na États-Unis, so ayeke komande laso (Dan. 7:1-3, 17). Na pekoni, Daniel abâ Jéhovah Nzapa so ayeke duti na ndö ti trône na yayu (Dan. 7:9, 10). Ye so prophète be-ta-zo so abâ na pekoni ayeke mbeni tënë ti gbotongo mê ndali ti azo so ayeke komande laso.

10. Tongana ti so Daniel 7:13, 14, 27 afa, azo wa la Jéhovah amû na ala komandema na ndö ti sese? Ye so afa nyen na ndö ti lo?

¹⁰ Diko Daniel 7:13, 14, 27. Nzapa azi akomandema kue na maboko ti agouvernement ti azo na lo mû ni na azo so alingbi biani na ni nga so ayeke na ngangu mingi. Lo mû ni na azo wa? Lo mû ni na “mbeni zo so ayeke tongana  molenge ti zo,” so ti tene Jésus Christ, nga na “azo ti be-vulu so ayeke ti Nzapa so ayeke na nduzu na ndö ti aye kue”, so ti tene, azo 144000 so ayeke komande ande “lakue lakue nga kpu na kpu.” (Dan. 7:18). A yeke polele so Jéhovah ayeke “Nzapa so ayeke na nduzu na ndö ti aye kue”, ndali ti so lo oko la lo yeke na ngangu ti sara mara ti ye tongaso.

11. Mbeni tënë nde wa la Daniel asû so afa so Jéhovah ayeke na nduzu na ndö ti amara?

¹¹ Mbeni ye so Daniel abâ na yâ ti vision ague oko na mbeni tënë so lo tene kozo awe. Daniel atene: ‘Nzapa ti yayu azi agbia nga lo zia ambeni zo gbia.’ Lo tene nga so “Lo so ayeke na nduzu na ndö ti aye kue ayeke Gbia na ndö ti royaume ti azo, na lo yeke mû royaume ni na zo so lo ye ti mû ni na lo.” (Dan. 2:19-21; 4:17). Eskê a si awe so Jéhovah azi agbia wala lo zia ambeni zo gbia? En.

12. Mû mbeni tapande so afa tongana nyen la Jéhovah azi agbia na ndö ti trône ti ala ândö. (Bâ foto ni.)

¹² Jéhovah afa lani polele so komandema ti lo ayeke kota mingi ahon ti “akota zo ti komande”. Bâ atapande ota so afa ni. Pharaon ti Égypte amû lani awakua ti Jéhovah na ngbâa na fani mingi lo ke ti zi ala. Me Nzapa azi ala nga Pharaon akui na yâ ti Kota Ngu-Bengba (Ex. 14:26-28; Ps. 136:15). Belshazzar, gbia ti Babylone, asara lani mbeni matanga na lo “sara kpengba-li na terê ti Seigneur ti yayu” nga lo ‘sepela anzapa ti argent na ti lor’ ahon ti sepela Jéhovah (Dan. 5:22, 23). Me Nzapa azia kamene na lê ti zo ti baba so. “Tâ gï na bï ni so,” a fâ Belshazzar na a mû royaume ti lo na azo ti Médie na ti Perse (Dan. 5:28, 30, 31). Gbia Hérode Agrippa I ti Palestine afâ bazengele Jacques nga lo kanga bazengele Pierre ti tene na pekoni lo fâ lo. Me Jéhovah akanga lege na Hérode ti sara ye so lo leke ti sara. “Ange ti Jéhovah apika lo” na lo kui.—Kus. 12:1-5, 21-23.

13. Mû mbeni tapande ti fa tongana nyen la Jéhovah akinda agroupe ti azo ti komande.

¹³ Jéhovah afa nga so komandema ti lo ayeke kota mingi ahon ti agroupe ti azo ti komande. Lo tiri ndali ti azo ti Israël na lo aidé ala ti futi agbia 31 ti azo ti Canaan so amä terê nga ti mû akota mbage ti Sese ti zendo (Jos. 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24). Jéhovah a-aidé nga azo ti Israël ti kinda Gbia Ben-Hadad nga na ambeni gbia 32 ti Syrie so atiri na ala.—1 aGbia 20:1, 26-29.

14-15. (a) Nyen la Gbia Nébucadnezzar nga na Gbia Darius atene na ndö ti droit ti Jéhovah ti komande dunia? (b) Nyen la mbeni zo ti sungo psaume atene na ndö ti Jéhovah nga na mara ti Lo?

 ¹⁴ Fani mingi, Jéhovah afa so lo yeke Lo so ayeke na nduzu na ndö ti aye kue. Tongana Nébucadnezzar, gbia ti Babylone, apika kate na ndö ti ‘komandema, ngangu, gloire nga na kota ti lo’ ahon ti sara terê ti lo kete na ti yeda so Jéhovah la alingbi na gonda, Nzapa asara si fou asara lo. Na peko ti so li ti Nébucadnezzar aga nzoni awe, “lo sepela Lo so ayeke na nduzu na ndö ti aye kue” na lo yeda so “komandema ti [Jéhovah] ayeke mbeni komandema so angbâ lakue lakue”. Lo kiri lo tene: “Mbeni zo ti kanga lege na lo ayeke dä pëpe.” (Dan. 4:30, 33-35). Na peko ti so a tara Daniel ti bâ wala lo yeke ngbâ be-ta-zo na Jéhovah Nzapa nga Jéhovah asö lo na dû ti abamara, Gbia Darius amû yanga ti tene “azo adö na mbeto na gbele Nzapa ti Daniel. Lo yeke Nzapa so ayeke na fini nga lo ngbâ lakue lakue. A yeke futi royaume ti lo lâ oko pëpe, nga dutingo ti lo ti Kota Gbia ti dunia kue ayeke kpu na kpu.”—Dan. 6:7-10, 19-22, 26, 27, kete tënë na gbe ni.

¹⁵ Mbeni zo ti sungo psaume atene: “Jéhovah abuba yâ ti aye so amara amä terê ti sara; lo sara si aye so azo ti amara aleke ti sara atï na ngu.” Lo kiri lo tene: “Ngia ayeke na mara so Jéhovah ayeke Nzapa ti lo, azo so lo soro ala ti ga ye ti lo wani.” (Ps. 33:10, 12). So ayeke tâ mbeni nzoni raison ti ngbâ be-ta-zo na Jéhovah.

16. Nyen la e peut ti duti sûr na ni na ndö ti “kota ye ti vundu”? Ngbanga ti nyen? (Bâ foto ni.)

¹⁶ E diko ye na ndö ti aye so Jéhovah asara ândö. Nyen la e ku ti tene a si na yâ ti ngoi kete? E peut ti duti sûr so Jéhovah ayeke sö ande awakua ti lo na ngoi ti “kota ye ti vundu” so ayeke ga (Mat. 24:21; Dan. 12:1). Lo yeke sara ni na ngoi so, na yâ ti dunia kue, mbeni bungbi ti amara, so a iri ni Gog ti Magog, ayeke ga na mbeni sioni bira na terê ti  awakua ti Jéhovah so ayeke be-ta-zo. Même tongana amembre 193 kue ti Bendo ti gigi ayeke na yâ ti bungbi ni so, ala peut pëpe ti tiri na Lo so ayeke na nduzu na ndö ti aye kue nga na aturugu ti lo ti yayu. Jéhovah amû zendo, lo tene: “Mbi yeke ga ande kota biani nga mbi yeke sara si iri ti mbi aga nzoni-kue, na mbi yeke sara si a hinga mbi na popo ti amara mingi; ala yeke hinga ande so mbi yeke Jéhovah.”—Ézéch. 38:14-16, 23; Ps. 46:10.

17. Bible atene nyen la ayeke si ande na agbia ti sese nga na azo so angbâ be-ta-zo na Jéhovah?

¹⁷ Tongana Gog aga ande na bira na terê ti awakua ti Jéhovah, bira ti Harmaguédon ayeke komanse, na ngoi ni so la Jéhovah ayeke futi “agbia ti sese kue so azo ayeke dä”. (Apoc. 16:14, 16; 19:19-21). Me, “gï azo ti mbilimbili la ayeke duti ande na ndö ti sese, nga gï azo so angbâ ti sara ye mbilimbili la ayeke ngbâ na ndö ni.”—aProv. 2:21, kete tënë na gbe ni.

18. Atâ Chrétien mingi ayeke nduru ti sara nyen? Ngbanga ti nyen? (Daniel 3:28).

¹⁸ Teti angu ngbango mingi, atâ Chrétien ayeke nduru ti tene a kanga ala nga ala zia même fini ti ala na lê ti kuâ ndali ti so ala ye Jéhovah so ala bâ lo tongana Gbia ti dunia kue. A-Chrétien so aleke na bê ti ala ti ngbâ be-ta-zo na Jéhovah. Ala sara ye tongana ti aHébreu ota so aleke na bê ti ala ti ngbâ be-ta-zo na Lo so ayeke na nduzu na ndö ti aye kue, so na pekoni lo sö ala na yâ ti four ti wâ.—Diko Daniel 3:28.

19. Nyen la Jéhovah ayeke bâ ni si lo fâ ngbanga ti azo ti lo? Nyen la e doit ti sara laso?

¹⁹ David, mbeni zo ti sungo psaume, atene so a yeke kota ye ti ngbâ be-ta-zo na Nzapa, lo tene: “Jéhovah ayeke dë ngbanga na li ti azo ti amara nde nde. Jéhovah, fâ ngbanga ti mbi alingbi na mbilimbili ti mbi nga alingbi na ye ti mbilimbili so mbi ngbâ lakue ti sara.” (Ps. 7:8). David akiri atene: “So mbi yeke sara ye lakue mbilimbili nga na lege ni, a bata mbi.” (Ps. 25:21). Tâ nzoni fason ti vivre ayeke ti ngbâ be-ta-zo na Jéhovah, na ti ngbâ be-ta-zo na lo atâa nyen la asi. Na pekoni, e yeke duti na oko bango ndo ti zo ti sungo psaume so atene: “Ngia ayeke na azo so ayeke sara ye lakue mbilimbili, so ayeke sara ye alingbi na ndia ti Jéhovah.”—Ps. 119:1, kete tënë na gbe ni.