1. Azo mingi ayeke sara ye tongana nyen tongana ala mä awango ti ndara so ayeke na yâ ti Bible? (aProverbe 1:20, 21).

 NA YÂ ti akodro mingi, fani mingi e bâ aita ti e so ayeke na ngia ayeke mû ambeti na azo na ndö ti alege so azo ayeke hon dä mingi. Peut-être mo kue mo sara ni awe. Tongana mo sara ni awe, kite ayeke dä ape so mo pensé na ndö ti pendere tënë so ayeke na mbeti ti aProverbe, so atene ndara ayeke sara tënë na kota go na ando so azo ayeke gue ka dä mingi ti tene azo amä awango ti lo. (Diko aProverbe 1:20, 21.) A yeke wara na yâ ti Bible nga na ambeti ti e “tâ ndara”, so ti tene, ndara ti Jéhovah. Ndara so ayeke ye so azo abezoin ni tongaso si ala peut ti wara fini ti lakue lakue. A nzere na e mingi tongana mbeni zo ayeda ti mû mbeni mbeti ti e. Me azo kue la ayeke yeda ti mû ni ape. Ambeni zo aye ti hinga ye so Bible atene ape. Ambeni ayeke he e. Ala pensé so Bible aga ngbene ye awe. Ambeni zo ayeke kasa ye so Bible afa na ndö ti anzoni sarango ye, ala tene so azo so asara ye alingbi na ni ayeke sara ye na nzoni bê ape nga ala bâ so ala yeke mbilimbili ahon amba ti ala. Me na ndoye, Jéhovah angbâ ti sara si azo kue apeut ti wara tâ ndara. Lo yeke sara ni tongana nyen?

2. E peut ti wara tâ ndara laso na ndo wa? Me azo mingi asoro ti sara nyen?

² Mbeni lege so Jéhovah ayeke sara si azo amä atënë ti tâ ndara ayeke na lege ti Mbeti ti lo, Bible. Azo mingi apeut ti wara Bible. Ka ti ambeti ti e so afa nda ti atënë ti Bible? Grâce na tufa ti Jéhovah, a yeke wara ni na ayanga ti kodro ahon 1000. Azo so amä atënë ti yâ ni, so ti tene, ala diko ni nga ala sara ye alingbi na ni, ayeke bâ nzoni dä. Me azo mingi  asoro ti mä Jéhovah ape. Na ngoi so ala doit ti mû adesizion, ala yeke zia bê ti ala na ndara ti ala wani wala ala yeke mä azo. Ala peut même ti bâ e tongana ambumbuse zo ndali ti so e soro ti sara ye alingbi na aye so Bible afa. Article so ayeke fa ndani so ala sara ye tongaso. Me kozoni, zia e bâ tongana nyen la e peut ti wara ndara ti Jéhovah.

3. Nyen la e doit ti sara ti ga biani zo ti ndara?

³ Tënë “ndara” apeut ti sara tënë ti ngangu so e yeke na ni ti sara kua na ye so e hinga ti mû anzoni desizion. Ye oko, tâ ndara angbâ gï na ndö ti so ape. Bible atene: “Kpengo mbeto ti Jéhovah ayeke tongo nda ti ndara, nga ti hinga Nzapa so ayeke nzoni-kue ahon aye kue ayeke lege ti hingango ndo.” (aProv. 9:10). Tongaso, tongana e yeke na mbeni kota desizion ti mû, a yeke nzoni desizion so e mû ague oko na apensé ti Jéhovah, so ti tene, a gue oko na ye so e ‘hinga na ndö ti Nzapa so ayeke nzoni-kue ahon aye kue’. E peut ti sara ni tongana e gi ti hinga ye so Bible nga na ambeti ti e atene. Tongana e sara ni, e yeke fa so e yeke na tâ ndara.—aProv. 2:5-7.

4. Ngbanga ti nyen la gï Jéhovah la apeut ti mû na e tâ ndara?

⁴ Gï Jéhovah oko la apeut ti mû na e tâ ndara (aRom. 16:27). Ngbanga ti nyen la e peut ti tene so tâ ndara alondo na Jéhovah? Kozo ni, Jéhovah la acréé aye kue, nga lo hinga ye kue na ndö ti aye so lo créé (Ps. 104:24). Use ni, aye kue so Jéhovah asara afa so lo yeke na ndara (aRom. 11:33). Ota ni, awango ti ndara so Jéhovah amû aga lakue na aye ti nzoni na azo so asara ye alingbi na ni (aProv. 2:10-12). Tongana e ye ti duti biani azo ti ndara, a lingbi e yeda na akota tâ tënë so nga e zia si a fa lege na e na ngoi so e yeke mû adesizion nga e yeke sara ye.

5. Tongana azo ake ti yeda so tâ ndara alondo na Jéhovah, ye ti peko ni ayeke nyen?

⁵ Azo mingi so e wara ala na fango tënë ayeda so aye so ayeke na yâ ti dunia, a leke ni pendere mingi; me ala ke ti yeda so mbeni Zo la acréé ni, na ala tene so aye ni abâ gigi na lege ti évolution. Ambeni atene so ala mä na bê na Nzapa, me ala bâ so andia ti Bible aga ngbene ye awe na ala soro ti vivre tongana ti so ala ye. Ye ti peko ni ayeke nyen? Eskê dunia aga nzoni mingi ndali ti so azo azia bê ti ala na ndö ti ndara ti ala wani me na ndö ti ndara ti Nzapa ape? Eskê ala yeke na tâ ngia wala ala yeke na nzoni beku ti kekereke? Aye so e yeke bâ na terê ti e asara si e hinga biani so tënë so ayeke tâ tënë: “Ndara, bango yâ ti aye nzoni nga na wango so ake Jéhovah ayeke dä pëpe.” (aProv. 21:30). Ye so apusu e ti ngbâ ti bâ ndo na mbage ti Jéhovah ti wara tâ ndara. Mawa ni ayeke so mingi ti azo asara ni ape. Ngbanga ti nyen?

6. Tongana ti so aProverbe 1:22-25 atene, azo wa la aye ti mä atënë ti ndara ti Jéhovah ape?

⁶ Na ngoi so tâ ndara “ayeke sara tënë na kota go na ndö ti lege”, azo mingi aye ti mä ni ape. Bible akangbi azo so aye ti mä atënë ti ndara ape na agroupe ota: “azo so ahinga ndo pëpe”, “azo ti hengo ndo” nga na “azo ti buba”. (Diko aProverbe 1:22-25.) Zia e gi ti hinga nzoni aye so asara si azo so ake ti yeda na atënë ti ndara so alondo na Nzapa nga zia e bâ aye so e peut ti sara ti sara ye tongana ala ape.

7. Ngbanga ti nyen la ambeni zo asoro ti ngbâ “azo so ahinga ndo pëpe”?

⁷ “Azo so ahinga ndo pëpe” ayeke azo so  ayeke yeda na atënë kue so ala mä nga a yeke ngangu ape ti handa ala (aProv. 14:15, kete tënë na gbe ni). Fani mingi, e yeke wara mara ti azo tongaso na fango tënë. Na tapande, gbu li na ndö ti azo kutu mingi so akota zo ti nzapa wala ti poroso ayeke handa ala. Bê ti ambeni zo ason mingi tongana ala hinga so akota zo so ahanda ala. Me azo so a sara tënë ti ala na aProverbe 1:22 asoro ti ngbâ azo so ahinga ndo pëpe ndali ti so ala ye tongaso (Jér. 5:31). Ala ye ti sara ye so ala ye nga ala ye pëpe ti hinga aye so Bible atene wala ti sara ye alingbi na andia ni. Azo mingi apensé tongana mbeni wali na Canada so tënë ti Nzapa agbu bê ti lo mingi so lo tene na mbeni Témoin, lo tene: “Tongana prêtre ti e ahanda e, a yeke faute ti lo me a yeke faute ti e ape.” E ye ape ti duti tongana azo so asoro na bê ti ala wani ti hinga ye ape.—aProv. 1:32; 27:12.

8. Nyen la ayeke aidé e ti hinga ndo nzoni?

⁸ A yeke na lege ni so Bible awa e ti ngbâ pëpe ti duti azo so ahinga ndo pëpe me ti “ga akangba na lege ti gbungo nda ti ye.” (1 aCor. 14:20). E yeke ga azo so ahinga ndo nzoni tongana e sara ye alingbi na amama-ndia ti Bible na yâ ti gigi ti e. Yeke yeke, e yeke hinga tongana nyen la amama-ndia so a-aidé e ti kpe akpale nga ti mû anzoni desizion. A yeke nzoni e gbu li na ndö ti adesizion so e mû. Tongana e yeke manda Bible nga e yeke ga na abungbi aninga awe, e peut ti hunda terê ti e ngbanga ti nyen la ade e mû terê ti e na Jéhovah ape nga ade e wara batême ape. Tongana e wara batême awe, eskê e yeke fa nzoni tënë nga e yeke fa ye nzoni mingi? Eskê adesizion so e mû afa so amama-ndia ti Bible la ayeke fa lege na e? Eskê e yeke sara ye na amba ti e tongana ti so Jésus ayeke sara ye na ala? Tongana e bâ so e doit ti sara achangement, a yeke nzoni e gbu li mingi na ndö ti awango ti Jéhovah so ‘asara si zo so ahinga ndo mingi pëpe aga zo ti ndara.’—Ps. 19:7.

9. Tongana nyen la “azo ti hengo ndo” afa so ala ke ndara?

⁹ Use groupe ti azo so asara sanka ti ndara ti Nzapa ayeke “azo ti hengo ndo”. Na ambeni ngoi, e yeke wara mara ti azo tongaso na fango tënë. A nzere na ala ti he azo (Ps. 123:4). Bible atene so na lâ ti nda ni, azo ti hengo ndo ayeke duti mingi (2 Pi. 3:3, 4). Legeoko tongana ti akogara ti Lot, zo ti mbilimbili, laso ambeni zo ayeke mä pëpe atënë so Nzapa atene ti gboto mê ti ala (Gen. 19:14). Azo mingi ayeke he azo so ayeke sara ye alingbi na amama-ndia ti Bible. Ala yeke sara ni ndali ti so ala ye ti sara ye alingbi na “anzara ti bê ti ala wani ndali ti aye so amû gonda na Nzapa pëpe.” (Jude 7, 17, 18). Aye so Bible afa na ndö ti azo ti hengo ndo ague tâ oko na bango ndo ti a-apostat nga na ti ambeni zo nde so ake Jéhovah.

10. Tongana ti so Psaume 1:1 atene, tongana nyen la e peut ti kpe ti ga azo ti hengo ndo?

¹⁰ Tongana nyen la e peut ti sara kue ti ga pëpe azo ti hengo ndo? Mbeni lege ni ayeke ti duti pëpe na terê ti azo so ayeke dema terê na ndö ti ye kue. (Diko Psaume 1:1.) Ye so aye ti tene so a lingbi e mä wala e diko pëpe mbeni tënë so alondo na a-apostat. E hinga so tongana e sara hange ape, a yeke ngangu ape ti tene e ga azo so adema terê na ndö ti ye kue nga e duti na kite na ndö ti Jéhovah nga na aye so bungbi ti lo ayeke fa na e. Tongaso, a yeke nzoni e hunda terê ti e, e tene: ‘Eskê mbi yeke dema ka terê ti mbi na ngoi so e wara mbeni fini fango lege wala a changé yâ ti fason so e mä na yâ ti mbeni tënë? Eskê mbi yeke nduru ti kasa azo so amû li ni?’ Tongana  hio e zia lege ti sarango aye ni so, e yeke zia ngia na bê ti Jéhovah.—aProv. 3:34, 35.

11. “Azo ti buba” ayeke bâ andia ti Jéhovah na ndö ti anzoni sarango ye tongana nyen?

¹¹ Ota groupe ti azo so ake ndara ayeke “azo ti buba”. Ala yeke azo ti buba ndali ti so ala ke ti sara ye alingbi na andia ti Nzapa na ndö ti anzoni sarango ye. Ala yeke sara ye so ayeke na lege ni na lê ti ala (aProv. 12:15). Mara ti azo tongaso ake Jéhovah, Lo so ndara alondo na lo (Ps. 53:1). Tongana e wara ala na fango tënë, fani mingi ala yeke kasa e ngangu ndali ti so e bâ andia ti Bible na nene ni. Me ala peut pëpe ti sara si gigi ti e aga nzoni mingi. Bible atene: “Zo ti buba alingbi ti wara tâ ndara pëpe; na yanga ti gbagba ti gbata ti lo, lo yeke na tënë oko ti tene pëpe.” (aProv. 24:7). Azo ti buba ayeke na mbeni nzoni wango ti mû ape. Ndani la Jéhovah awa e ti “duti yongoro na zo ti buba”.—aProv. 14:7.

12. Nyen la ayeke aidé e ti sara ye pëpe tongana azo ti buba?

¹² E yeke tongana azo so ake wango ti Nzapa ape. Me, ye so e manda asara si e ye ti pensé tongana Jéhovah nga e ye andia ti lo kue. E peut ti kiri ti ye aye so mingi tongana e haka aye ti peko ti mango yanga na aye ti peko ti kengo yanga. Bâ mara ti akpale so azo aga na ni na ndö ti ala wani ndali ti so ala sara ye ti buba so ayeke ti ke anzoni wango ti Jéhovah. Na pekoni, bâ tongana nyen la gigi ti mo ayeke nzoni mingi ndali ti so mo yeke mä yanga ti Nzapa.—Ps. 32:8, 10.

13. Eskê Jéhovah agbu e gbungo na ngangu ti sara ye alingbi na awango ti lo ti ndara?

¹³ Jéhovah aye ti tene azo kue awara ndara ti lo, me lo gbu zo oko na ngangu ti yeda na ni ape. Me lo fa aye so ayeke si na azo so amä awango ti lo ti ndara ape (aProv. 1:29-32). Azo so asoro ti mä yanga ti Jéhovah ape ayeke “wara ye ti peko ti sioni sarango ye ti ala”. Mbeni lâ, ala yeke bâ pasi mingi ndali ti fason so ala yeke vivre na ni, nga na nda ni Jéhovah ayeke futi ala. Me azo so amä awango ti ndara ti Jéhovah nga ala sara ye alingbi na ni, a mû na ala zendo so: “Zo so amä mbi ayeke duti na siriri na lo yeke gi bê ti lo pëpe, mbeto ti ye ti vundu ayeke sara lo pëpe.”—aProv. 1:33.

14-15. A-Proverbe 4:23 afa na e nyen?

¹⁴ Tongana e sara ye alingbi na ndara ti Nzapa, e yeke bâ lakue nzoni dä. Tongana ti so e bâ fade, Jéhovah asara si a yeke ngangu ape ti wara awango ti lo ti ndara. Na tapande, na yâ ti mbeti ti aProverbe, lo mû na e anzoni wango so ayeke sara si gigi ti e aga nzoni tongana e sara ye alingbi na ni. Zia e bâ gï atapande ni osio.

¹⁵ Bata bê ti mo na lege ti fä. Bible atene: “Bata bê ti mo ahon tanga ti aye kue so mo yeke bata, ndali ti so aye so amû fini na zo alondo na bê.” (aProv. 4:23). Gbu li na ndö ti  aye so e bezoin ti sara ti bata vrai bê ti e. E bezoin ti te nzoni kobe, ti sara sport alingbi na ni nga ti kpe asioni sarango ye. E yeke sara nga mbeni ye tongaso ti bata bê ti e na lege ti fä. E yeke diko Bible lâ oko oko. E yeke leke abungbi, e gue dä nga e yeke mû acommentaire. E yeke lakue na aye ti sara na lege so e yeke fa tënë lakue. E yeke kpe nga ti duti na asioni sarango ye na lege so e duti yamba na ye kue so apeut ti buba pensé ti e, na tapande asioni ngia nga na asioni kamarade.

16. Ngbanga ti nyen la aProverbe 23:4, 5 a-aidé e laso mingi?

¹⁶ Duti na ngia na aye so mo yeke na ni. Bible amû wango so: “Fâ terê ti mo ti gi mosoro pëpe. . . . Na ngoi so mo bi lê ti mo na ndö ni, a yeke dä encore ape, ndali ti so kpangbi ti aigle ayeke sigi na terê ni na a yeke huru ahon na lê ti nduzu.” (aProv. 23:4, 5). Azo apeut ti perdre hio nginza nga na aye so ala yeke na ni. Me laso, gbâ ti azo ti mosoro nga na awayere ayeke gi bê ti ala mingi na ndö ti warango nginza. Ndani la fani mingi aye so ala sara abuba iri ti ala, songo ti ala na azo nga même seni ti ala (aProv. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10). Me ndara a-aidé e ti duti na nzoni bango ndo na ndö ti nginza. Mara ti bango ndo tongaso ayeke aidé e ti sara bê ti ye ape nga ayeke sara si e duti na ngia na aye so e yeke na ni.—Zo-ti. 7:12.

17. Tongana nyen la e peut ti duti na “tënë ti yanga ti azo ti ndara”, tongana ti so a fa na aProverbe 12:18?

¹⁷ Gbu li kozo si mo sara tënë. Tongana e sara hange ape, tënë ti yanga ti e apeut ti sara sioni mingi na azo. Bible atene: “Tënë so zo atene sân ti gbu li ayeke kpo zo tongana épée, me tënë ti yanga ti azo ti ndara asara si ye so ason zo adë.” (aProv. 12:18). E yeke sara si siriri aduti na popo ti azo tongana e tene kpere-kpere pëpe na ndö ti afaute ti amba ti e (aProv. 20:19). Tongana e ye ti tene atënë ti yanga ti e adë bê ti azo me asara sioni na ala ape, a yeke nzoni e diko Bible lakue nga e gbu li na ndö ni (Luc 6:45). Tongana e gbu li na ndö ti aye so Bible atene, atënë ti yanga ti e ayeke ga tongana “li ti ngu so ayeke sua” so ayeke dë bê ti amba ti e.—aProv. 18:4.

18. Tongana nyen la ti sara ye alingbi na aProverbe 24:6 apeut ti aidé e na fango tënë?

 ¹⁸ Sara ye tongana ti so bungbi ti Jéhovah afa. Bible amû pendere wango so, so apeut ti aidé e: “Na lege ti fango lege na ndara, mo yeke sara bira, nga na lege ti gbâ ti awamungo wango, zo ayeke sö benda.” (aProv. 24:6, kete tënë na gbe ni). Bâ tongana nyen la mama-ndia so a-aidé e ti fa tënë nga ti fa ye nzoni. E yeke fa tënë na fason so e ye ape, me e yeke gi ti sara ye alingbi na awango so a mû na e. E yeke wara pendere fango ye na ngoi ti abungbi ti e; na ngoi ni, e peut ti manda ye na lege ti pendere fason so amba ti e ayeke fa na aye so alondo na Bible. Na ndö ni, bungbi ti Jéhovah asigi na ambeti nga na avidéo so apeut ti aidé azo ti mä yâ ti Bible. Gi ti sara kua nzoni na agbakuru so.

19. Mo pensé nyen na ndö ti ndara so Jéhovah amû na e? (aProverbe 3:13-18).

¹⁹ Diko aProverbe 3:13-18. E kiri singila mingi ndali ti anzoni wango so ayeke na yâ ti Bible. Sân ni, e yeke duti na ngia ape. Na yâ ti article so, e bâ ambeni tapande ti anzoni wango so ayeke na yâ ti mbeti ti aProverbe. Ti tâ tënë ni, Bible asi singo na anzoni wango so Jéhovah amû. Zia e leke na bê ti e ti ngbâ lakue ti sara ye alingbi na atënë ti ndara ti Jéhovah. Fason so azo ti dunia so ayeke bâ na ndara so ayeke kota ye na e ape; e hinga biani so “azo so agbu [ndara] ngangu, a yeke tene so ala yeke na ngia.”