1. Nyen la azo apeut ti hunda tënë na e na ndö ni na place ti kua wala na ekole?

 TONGANA mbeni mba ti mo ti place ti kua wala ti klase ahunda tënë na mo na ndö ti aye so mo mä na bê na ni, a yeke sara mo tongana nyen? Mbeto ayeke sara mo? Ti mingi ti e, mbeto ayeke sara e. Me mara ti hunda tongaso apeut ti aidé e ti comprendre biani ye so zo ni apensé wala aye so lo mä na bê na ni nga a yeke sara si a yeke ngangu na e ape ti fa nzoni tënë na lo. Me na ambeni ngoi, mbeni zo apeut ti hunda mbeni tënë ndali ti so lo yeda ape na tënë so e tene wala lo ye ti papa na e. Mingi ni a yeke ndali ti so ala mä atënë so ayeke na lege ni ape na ndö ti aye so e mä na bê na ni (Kus. 28:22). Na ndö ni, e yeke na “lâ ti nda ni,” na azo mingi “aye ti mä terê na amba ti ala pëpe” nga ala yeke “asioni zo”.—2 Tim. 3:​1, 3.

2. Ngbanga ti nyen la e ye ti sara ye na ngangu ape?

² Mo peut ti hunda terê ti mo, mo tene: ‘Tongana nyen la mbi peut ti sara ye na nzoni bê na ngoi so mbeni zo agi ti papa na mbi na ndö ti aye so mbi mä na bê na ni?’ Sarango ye na ngangu ape ayeke aidé mo. Zo so ayeke sara ye na ngangu ape ayeke duti kpô na ngoi so a gi yanga ti lo wala lo hinga ape tongana nyen ti kiri tënë na mbeni hunda (aProv. 16:32). Ti vrai ni, a yeke lakue kete ye ape ti sara ye na ngangu ape. Tongana nyen la mo peut ti manda ti sara ye ngangu ape? Tongana nyen la mo peut ti kiri tënë na ngangu ape na mbeni zo so adë kite na aye so mo mä na bê na ni? Tongana mo yeke babâ wala mama, tongana nyen la mo peut ti aidé amolenge ti mo ti gi ti gbu koko ti mabe ti ala na sarango ye na ngangu ape? Zia e bâ ni.

3. Ngbanga ti nyen la e peut ti tene so zo so asara ye na ngangu ape ayeke na ngangu, me lo yeke pëpe zo so awoko? (2 Timothée 2:​24, 25).

³ Azo so asara ye na ngangu ape ayeke na ngangu, me ala yeke awokongo zo ape. Zo adoit ti duti na ngangu si lo duti kpô na yâ ti mbeni ye so ayeke ngangu. Sarango ye na ngangu ape ayeke mbeni mbage ti “lengo ti yingo”. (aGal. 5:​22, 23). Tënë ti Grec so a kiri peko ni na “sarango ye na ngangu pëpe” aye ti sara tënë ti mbeni mbarata ti ngonda so a fa na lo ti sara ye na ngangu ape. Imaginé mbeni mbarata ti ngonda so ayeke sara ye na ngangu encore ape. Atâa so mbarata ni ayeke sara ye na ngangu encore ape, lo ngbâ lakue na ngangu. Ti e azo, tongana nyen la e peut ti sara ye na ngangu ape nga na oko ngoi ni e yeke na ngangu? E peut ti sara ni na ngangu ti e wani ape. E bezoin ti sambela ti hunda yingo ti Nzapa ti aidé e ti duti na pendere sarango ye so. Gbâ ti azo amanda ti sara ye na ngangu ape. A-Témoin mingi asara ye na ngangu ape na ngoi so azo agi ti papa na ala, na a aidé ambeni zo ti duti na nzoni bango ndo na ndö ti aTémoin. (Diko 2 Timothée 2:​24, 25.) Tongana nyen la mo peut ti sara si sarango ye na ngangu ape aga mbeni sarango ye ti mo?

4. Nyen la tapande ti Isaac afa na e na ndö ti sarango ye na ngangu ape?

⁴ Gbâ ti ambaï ayeke na yâ ti Bible so afa so a yeke kota ye ti sara ye na ngangu ape. Bâ tapande ti Isaac. Na ngoi so lo sara lani kodro na kodro ti aPhilistin na Guérar, avoizin ti lo so asara bê na terê ti lo akanga adû ti ngu so awakua ti babâ ti lo azi ni lani. Isaac atiri na ala ape, me lo na azo ti da ti lo aquitté ague ayo, na ala zi ambeni dû ti ngu ni (Gen. 26:​12-18). Me aPhilistin atene so ngu ti ndo ni so nga kue ayeke ti ala. Atâa so kue, Isaac asara ye na ala na ngangu ape (Gen. 26:​19-25). Nyen la a-aidé lani lo ti ngbâ ti sara ye na ngangu ape même na ngoi so na bango ni azo aleke na bê ti ala ti gi yanga ti lo? Kite ayeke dä ape so lo bâ tapande ti babâ na mama ti lo, lo manda ye mingi na lege ti fason so Abraham asara ye na siriri na azo nga na lege ti “bibe ti dutingo na siriri nga ti sarango ye na ngangu pëpe” so Sara ayeke na ni.—1 Pi. 3:​4-6; Gen. 21:​22-34.

5. Tapande wa la afa so ababâ na amama so ayeke aChrétien apeut ti fa na amolenge ti ala so a yeke kota ye ti sara ye na ngangu ape?

⁵ Ababâ na amama so ayeke aChrétien, zia ala hinga biani so ala peut ti fa na amolenge ti ala so a yeke kota ye ti sara ye na ngangu ape. Bâ tapande ti Maxence, so ayeke na ngu 17. Lo doit lani ti kanga bê na azo so ayeke sara ngonzo na terê ti lo na ekole nga na fango tënë. Babâ na mama ti lo akanga bê a-aidé lo ti gi ti sara ye na ngangu ape. Ala tene: “Fadeso, Maxence acomprendre so a yeke ngangu ape ti sara ngonzo wala ti sara ye na ngangu, me zo so ayeke biani na ngangu ayeke kanga bê ti lo.” Nzoni ye ni ayeke so sarango ye na ngangu ape aga sarango ye ti terê ti Maxence.

6. Tongana nyen la sambela apeut ti aidé e ti ga zo so asara ye na ngangu ape ahon ti kozo?

⁶ Nyen la e peut ti sara tongana azo agi yanga ti e, na tapande tongana mbeni zo atene sioni tënë ti iri ti Nzapa ti e wala lo he atënë so ayeke na yâ ti Bible? A yeke nzoni e hunda Jéhovah ti mû na e yingo nga na ndara ti lo tongaso si e kiri tënë yeke. Ka tongana na pekoni e bâ so e kiri tënë pëpe tongana ti so a yeke nzoni e sara fade? E peut ti kiri ti sambela ndali ti tënë ni nga ti gbu li ti bâ tongana nyen la e peut ti kiri tënë nzoni ti peko. Tongaso, Jéhovah ayeke mû na e yingo vulu ti lo tongaso si e peut ti sara ngonzo ape nga e sara ye na ngangu ape.

7. Tongana nyen la ti bata ambeni versê na li apeut ti aidé e tongana a yeke ngangu na e ti sara tënë nga ti sara ye yeke? (aProverbe 15:​1, 18).

⁷ Ambeni versê ti Bible apeut ti aidé e tongana  a yeke ngangu na e ti sara tënë yeke. Yingo ti Nzapa apeut ti dabe ti e na aversê ni so (Jean 14:26). Na tapande, amama-ndia so ayeke na mbeti ti aProverbe apeut ti aidé e ti sara ye na ngangu ape. (Diko aProverbe 15:​1, 18.) Mbeti ti Bible so afa nga na e so a yeke nzoni ti duti kpô na yâ ti angoi so ayeke ngangu.—aProv. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Ngbanga ti nyen la a yeke nzoni e gbu li na ndö ti ye so apeut ti sara si mbeni zo ahunda tënë na ndö ti aye so e mä na bê na ni?

⁸ Bango yâ ti aye nzoni apeut nga ti aidé e (aProv. 19:11). Zo so ayeke bâ yâ ti aye nzoni ayeke kanga bê ti lo tongana mbeni zo adë kite na aye so lo mä na bê na ni. Fani mingi, tongana azo ahunda tënë na e, ala yeke fa na e ape vrai raison so asara si ala hunda tënë ni. Tongaso, kozo ti kiri tënë, a yeke nzoni e hinga so peut-être e hinga ape ye so apusu zo ni ti hunda tënë ni.—aProv. 16:23.

9. Tongana nyen la Gédéon afa so lo bâ yâ ti aye nzoni nga lo sara ye na ngangu ape na ngoi so lo yeke sara tënë na azo ti Éphraïm?

⁹ Bâ tongana nyen la Gédéon akiri lani tënë na azo ti Éphraïm. Na ngonzo, ala hunda lo ndani so lo iri ala ape ti tene lo na ala atiri na awato ti Israël. Me vrai nda ti ngonzo ti ala ni ayeke nyen? Peut-être bê ti ala ason. Atâa ye  ni ayeke so wa, Gédéon asara ye na ndara, lo ne ala nga lo kiri tënë na ala yeke. Bible atene: “Tongana lo sara tënë tongaso, bê ti ala adë.”—aJu. 8:​1-3.

10. Nyen la ayeke aidé e ti hinga tongana nyen ti kiri tënë na azo so adë kite na aye so e mä na bê na ni? (1 Pierre 3:15).

¹⁰ Peut-être mbeni mba ti e ti place ti kua wala ti ekole ahunda na e ndani so e yeke sara ye alingbi na aye so Bible ahunda. E yeke sara kue ti gbu koko ti aye so e mä na bê na ni nga e yeke ne bango ndo ti azo so ayeke mä e. (Diko 1 Pierre 3:15.) Tongaso, bâ ape so lo hunda tënë ni ti kasa e, me gbu li ti bâ tongana nyen la hunda ti lo ni apeut ti aidé mo ti hinga ye so ayeke kota ye na lê ti lo. Atâa raison wa la apusu mbeni zo ti hunda mbeni tënë, a yeke nzoni e kiri tënë na lo na nzoni bê. Kiringo tënë ti e apeut ti pusu lo ti gbu li na ndö ti bango ndo ti lo. Même tongana e bâ so zo ni asara tënë na nzoni bê ape wala lo he e, ye so e leke na bê ti e ayeke ti kiri tënë na lo na nzoni bê.—aRom. 12:17.

11-12. (a) Nyen la e peut ti bâ kozo si e kiri tënë na mbeni ngangu hunda? (Bâ nga foto.) (b) Mû mbeni tapande ti fa tongana nyen la hunda ti mbeni zo apeut ti zi lege na mbeni nzoni lisoro.

¹¹ Na tapande, tongana mbeni mba ti mo ti place ti kua ahunda mo ndani so e yeke sara matanga ti dungo zo ape, hunda terê ti mo: Eskê lo ye ti hinga wala e yeke sara ka ngia ape? Wala lo bâ so, so e yeke sara matanga ti dungo zo ape a yeke buba nzoni songo so ayeke na popo ti azo ti place ti kua ni? E peut ti gonda lo kozoni ndali ti so lo pensé na amba ti lo ti place ti kua ni, na pekoni e dë bê ti lo so e nga kue e ye ti tene ngia aduti na place ti kua ni. Ye so apeut ti zi lege na e ti sara mbeni pendere lisoro na ndö ti tënë so Bible atene na ndö ti matanga ti dungo zo.

¹² E peut ti sara nga tongaso tongana mbeni zo ahunda na e mbeni tënë so ayeke ngangu. Mbeni mba ti e ti ekole apeut ti tene so a yeke nzoni aTémoin ti Jéhovah achangé bango ndo ti ala na ndö ti ahomosexuel. Eskê lo tene tongaso ndali so lo comprendre nzoni ape tënë so aTémoin ti Jéhovah atene na ndö ti ahomosexuel? Wala a yeke ngbanga ti so mbeni kamarade ti lo wala mbeni fami ti lo ayeke homosexuel? Eskê lo pensé so e ke azo so ayeke ahomosexuel? Peut-être e bezoin ti tene na lo so e ye azo kue nga e ne droit so zo oko oko ayeke na ni ti soro ye so lo ye (1 Pi. 2:17). b Na pekoni, e peut ti fa na lo ye so Bible atene nga tongana nyen la so e sara ye alingbi na ni a-aidé e ti duti na ngia mingi.

13. Tongana nyen la mo peut ti aidé mbeni zo so ahe azo so amä na bê na Nzapa?

¹³ Tongana mbeni zo ake na kuru go atënë so e tene, a yeke nzoni e tene hio ape so e hinga aye so lo mä na bê na ni (Tite 3:2). Na tapande, ka tongana mbeni mba ti mo ti ekole atene so a yeke ye ti buba ti mä na bê na Nzapa? Eskê a yeke nzoni mo pensé so lo mä na bê ngangu na évolution nga lo hinga ye mingi na ndö ni? Ti vrai ni, peut-être lo yeke tene gï peko ti atënë so lo mä. Ahon ti gi ti fa so fini abâ gigi na lege ti évolution ape, mo peut ti fa na lo mbeni ye so lo peut ti gbu li ti lo ande na ndö ni. Peut-être mo peut ti fa na lo aye so a fa na ndö ti création so ayeke na ndö ti jw.org. Peut-être lo yeke yeda ti sara lisoro na ndö ti mbeni article wala mbeni vidéo so lo wara kâ. Tongana e fa so e ne zo, a peut ti aidé lo ti ye mingi ti manda ye na ndö ti Bible.

14. Tongana nyen la Niall asara kua nzoni na site ti e ti aidé mbeni mba ti lo ti klase ti changé bango ndo ti lo na ndö ti mbeni tënë so ayeke na lege ni ape so azo atene na ndö ti aTémoin ti Jéhovah?

¹⁴ Niall, so ade maseka, asara kua na site ti e ti fa so atënë so azo atene na ndö ti aTémoin  ti Jéhovah ayeke na lege ni ape. Lo tene: “Mbeni mba ti mbi ti ekole ayeke tene ka na mbi so mbi mä na bê na science ape ndali ti so mbi sara confiance na mbeni mbeti so atënë ti tere ayeke mingi na yâ ni, ahon ti sara confiance na aye so a fa so ayeke tâ tënë.” Mba ti Niall ni azia lege na lo ape ti fa na lo aye so lo mä na bê na ni, tongaso Niall afa na lo mbage “Science nga na Bible,” so ayeke na ndö ti jw.org. Na pekoni, Niall abâ so mba ti lo ni adiko aye so ayeke kâ na lo yeke nduru ti sara lisoro na ndö ti fason so fini akomanse na ni. Mara ti ye tongaso apeut nga ti si na mo.

15. Tongana nyen la ababâ na amama apeut ti aidé amolenge ti ala ti kiri tënë yeke na ngoi so amba ti ala ti ekole adë kite na aye so ala mä na bê na ni?

¹⁵ Ababâ na amama apeut ti fa ye nzoni na amolenge ti ala na ndö ti fason ti kiri tënë yeke na ngoi so azo adë kite na aye so ala mä na bê na ni (Jacq. 3:13). Ambeni babâ na mama ayeke aidé amolenge ti ala ti tara terê ti ala na ngoi ti vorongo Nzapa na yâ ti sewa. Ala yeke sara lisoro na ndö ti atënë so a peut ti hunda na amolenge ni na ekole, ala yeke fa na ala tongana nyen ti kiri tënë nga ala yeke fa na amolenge ni tongana nyen ti kiri tënë yeke nga na mbeni lege so anzere na zo.—Bâ encadré “ Tarango terê apeut ti aidé sewa ti mo.”

16-17. Tarango terê apeut ti aidé amaseka tongana nyen?

¹⁶ Tarango terê apeut ti aidé amaseka ti hinga biani so aye so ala mä na bê na ni ayeke tâ tënë nga ti fa na azo ndani so ala mä na bê na aye ni so. Na yâ ti molongo ti a-article ti “Les jeunes s’interrogent” so ayeke na ndö ti jw.org, mo yeke wara nga afiche ti gbungo li ndali ti amaseka. A leke aye so ti aidé amaseka ti duti na confiance na aye so ala mä na bê  na ni nga ti aidé ala ti leke akiringo tënë ti ala na fason ti ala wani. Tongana e manda molongo ti a-article so na sewa, e kue e peut ti hinga tongana nyen ti gbu koko ti mabe ti e yeke nga na mbeni fason so anzere na zo.

¹⁷ Mbeni maseka, so iri ti lo Matthieu, afa tongana nyen la tarango terê a-aidé lo. Na ngoi ti vorongo Nzapa na yâ ti sewa, Matthieu nga na babâ na mama ti lo ayeke sara recherche na ndö ti atënë so a peut ti hunda na lo na ekole. Lo tene: “E yeke gbu li na ndö ti ahunda so apeut ti londo, na e yeke kiri tënë na ni na lege ti recherche so e sara. Tongana mbi hinga polele ndani so mbi mä na bê na mbeni ye, mbeto ayeke sara mbi ape ti fa ni na azo nga a yeke ngangu ape ti fa ni na azo yeke.”

18. A-Colossien 4:6 afa so nyen la ayeke kota ye?

¹⁸ Tâ tënë, même tongana e fa nda ti aye polele nga na mbeni fason so apusu zo ti yeda na ni, azo kue la ayeke yeda na ni ape. Tongana e fa apensé ti e na kode nga yeke, a peut ti aidé. (Diko aColossien 4:6.) A peut ti haka sarango lisoro na mbeni zo na ndö ti aye so e mä na bê na ni na bingo na lo mbeni ballon. E peut ti bi na lo ballon ni yeke wala na ngangu. Tongana e bi ballon na mbeni zo yeke, a yeke ngangu na lo ape ti gbu ni nga lo yeke ye ti ngbâ ti sara ngia ni. Legeoko nga, tongana e sara tënë na azo na kode nga na ngangu ape, ala peut ti yeda ti mä e nga ti ngbâ ti sara lisoro ni. Me tongana mbeni zo aye gï ti papa na e wala ti he e, e bezoin ti ngbâ ti sara lisoro na lo ape (aProv. 26:4). Me peut-être mingi ti azo ayeke sara ye tongaso ape, azo mingi apeut ti mä e.

19. A yeke nzoni nyen la apusu e ti sara ye na ngangu ape na ngoi so e yeke gbu koko ti aye so e mä na bê na ni?

¹⁹ A yeke polele so e yeke wara aye ti nzoni mingi tongana e manda ti sara ye na ngangu ape. Sambela Jéhovah ti mû na mo ngangu so mo bezoin ni ti ngbâ ti sara ye na ngangu ape na ngoi so mo yeke kiri tënë na angangu hunda wala na ngoi so a kasa e senge senge. Girisa ape so tongana mo sara ye na ngangu ape, a peut ti sara si abango ndo so ayeke nde nde aga na papa ape. Nga, tongana mo kiri tënë yeke nga na nengo zo, a peut ti pusu ambeni zo so ayeke mä mo ti changé bango ndo ti ala na ndö ti e nga na atâ tënë so ayeke na yâ ti Bible. ‘Lakue duti nduru ti gbu koko’ ti aye so mo mä na bê na ni, na “sara ni na ngangu pëpe nga na nengo zo mingi.” (1 Pi. 3:15). Zia si sarango ye na ngangu ape aga mbeni sarango ye ti mo.