1-3. (a) Ngbanga ti nyen e hinga biani so e lingbi ti ga akamarade ti Nzapa? (b) Azo wa la e yeke sara tënë ti ala na yâ ti article so?

NA YÂ ti Bible, fani ota a iri Abraham ndeko, wala kamarade ti Nzapa (2 Chron. 20:7; És. 41:8; Jacq. 2:23). Abraham ayeke gi oko zo so a iri lo kamarade ti Nzapa na yâ ti Bible. Tongaso, e lingbi ti tene so gi lo oko la lo yeke kamarade ti Jéhovah? Ên-ën. Bible afa so e kue e lingbi ti ga kamarade ti Nzapa.

² Bible asara tënë ti gbâ ti akoli nga na awali so ayeke be-ta-zo, so akpe mbeto ti Jéhovah, so ayeke na mabe na lo na ala ga akota kamarade ti lo. (Diko Psaume. 25:14. *) Bazengele Paul asara tënë ti ‘atémoin mingi mingi so ayeke tongana mbinda’. Kite ayeke dä ape so ala kue ayeke lani akamarade ti Jéhovah (aHéb. 12:1). Na popo ti ala e yeke wara mara ti anzoni zo nde nde.

³ Zia e gbu li fadeso nzoni na ndo ti ambeni kamarade ti Nzapa ota so a sara tënë ti ala na yâ ti Bible. E yeke sara tënë na ndo ti (1) Ruth, maseka womua ti Moab so ayeke be-ta-zo; (2) Ézéchias, so ayeke mbeni nzoni gbia ti Juda; nga na (3) Marie, mama  ti Jésus, so asara tere ti lo kete. Nyen la e lingbi ti manda na lege ti ye so ala oko oko kue asara ti ga kamarade ti Nzapa?

4, 5. Kpengba desizion wa la a lingbi Ruth amû lani? Nyen la asara si desizion ni ayeke ngangu mingi? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article ni.)

⁴ Bâ na yâ ti li ti mo awomua ota so ayeke tambela. Pupu ayeke pika bongo ti ala na ngoi so ala yeke na ndo ti mbeni lege so ahon na yâ ti yando ti Moab. A yeke Naomi, nga na awali ti amolenge ti lo, Ruth na Orpa. Bâ Orpa so azia ala lo hon ndali ti so lo ye ti kiri ti lo na kodoro ti lo na Moab. Naomi aleke na bê ti lo ti kiri na kodoro ti lo na Israël. Ruth, so amû peut-être mbeni kota desizion na yâ ti gigi ti lo, ayeke na tere ti lo. Lo lingbi ti kiri na kodoro ti lo wala ti ngbâ na tere ti kogara ti lo Naomi ti tene ala gue na Bethléhem.—Ruth 1:1-8, 14.

⁵ A yeke fade ngangu ape ti tene Ruth atene na bê ti lo so sewa ti lo ayeke na Moab, mama ti lo nga na ambeni fami ti lo ayeke kâ ala lingbi ti mû lo na ndo ti ala nga ti bâ lege ti lo. Moab ayeke lani kodoro ti lo. Lo hinga azo ti Moab, lo hinga yanga ti kodoro ti ala nga na ngobo ti ala. Naomi alingbi lani pëpe ti tene na lo so lo yeke wara a-oko ye ni so na Bethléhem. Tongaso, lo tene na Ruth ti ngbâ na Moab. Mbeto asara Naomi ndali ti so lo lingbi lani pëpe ti mû mbeni koli wala mbeni da na kogara ti lo Ruth. Ruth ayeke sara tongana nyen? Bâ kangbi so ayeke na popo ti lo na Orpa so ‘akiri na azo ti lo, na nzapa ti lo’. (Ruth 1:9-15). Ruth aye lani ti kiri na tere ti anzapa ti wataka ti lo nga na azo ti lo? Ên-ën.

6. (a) Nzoni desizion wa la Ruth amû lani? (b) Ngbanga ti nyen Boaz atene so Ruth aga na gbe ti kpangbi ti Jéhovah ti bata tere ti lo?

⁶ Na bango ni Ruth ahinga Jéhovah peut-être na lege ti koli ti lo so akui wala na lege ti Naomi. Jéhovah ayeke tongana anzapa ti Moab ape. Ruth ahinga lani so Jéhovah ayeke Nzapa so a lingbi lo ye lo nga lo voro lo. Gi hingango ni tongaso alingbi ape. A lingbi Ruth amû desizion. Lo yeke soro Jéhovah tongana Nzapa ti lo? Ruth amû nzoni desizion. Lo tene na Naomi, lo tene: “Fade azo ti mo aga azo ti mbi, na Nzapa ti mo aga Nzapa ti mbi.” (Ruth 1:16). Ndoye ti Ruth na mbage ti Naomi ayeke mbeni pendere ye so e lingbi ti gbu li na ndo ni, me ye so ayeke kota mingi ayeke ndoye ti lo na mbage ti Jéhovah. Boaz agonda lani Ruth ndali ti so lo ga na gbe ti kpangbi ti Jéhovah ti bata tere ti lo. (Diko Ruth 2:12.) Ye so alingbi ti dabe ti e na mbeni kete molenge ti ndeke so ahonde tere ti lo na gbe ti ngangu kpangbi ti mama ti lo ti bata tere ti lo (Ps. 36:8; 91: 1-4). Jéhovah aga lani tongana babâ na mama ti Ruth. Lo futa lo ndali ti mabe ti lo, Ruth aregretté oko pëpe desizion so lo mû.

7. Nyen la alingbi ti mû maboko na azo so asara mbeto ti mû tere ti ala na Jéhovah?

⁷ Azo mingi amanda ye na ndo ti Jéhovah me ala sara mbeto ti ga na mbage ti lo ti bata tere ti ala. Ala sara mbeto ti mû tere ti ala na lo nga ti wara batême. Tongana mo kue mo pensé tongaso, mo hunda tere ti mo awe ngbanga ti nyen mo sara mbeto? Zo kue so ayeke na fini ayeke voro ambeni nzapa wala ambeni ye nde (Jos. 24:15). Ngbanga ti nyen mo ga na mbage ti oko Nzapa so alingbi e voro lo ti bata tere ti mo ape? Tongana mo mû tere ti mo na Jéhovah ayeke mbeni nzoni lege ti fa so mo yeke na mabe na lo. Lo yeke mû ande maboko na mo ti sara ye alingbi na desizion so mo mû, na lo yeke mû maboko na mo na yâ ti kpale kue so mo lingbi ti tingbi ande na ni. A yeke ye so lo sara lani na Ruth la.

8. Fa aye so asi na ngoi so Ézéchias ade kete.

⁸ Nde na Ruth, a dü maseka Ézéchias na yâ  ti kodoro so azo ni amû tere ti ala na Jéhovah. Me azo ti Israël kue la asara ye alingbi na mungo tere ti ala na Jéhovah ape. Gbia Achaz, babâ ti Ézéchias, ayeke lani sioni zo. Lo sara si azo ti Juda atï na yâ ti vorongo yanda, lo sara même si temple ti Jéhovah so ayeke na Jérusalem aga sioni. Tongana e gbu li na ndo ti ngoi so Ézéchias ade lani kete e yeke bâ so ayeke lani ngangu mingi, ndali ti so ambeni ita ti lo akui sioni kuâ, a zö ala na fini lê ti ala na sacrifice na anzapa ti wataka.—2 aGbia 16:2-4, 10-17; 2 Chron. 28:1-3.

9, 10. (a) Ngbanga ti nyen la a yeke fade ngangu ape ti tene bê ti Ézéchias ason? (b) Ngbanga ti nyen a yeke nzoni e sara ngonzo na tere Nzapa ape? (c) Ngbanga ti nyen a lingbi e pensé ape so sarango ye ti afami ti e la ayeke fa ye so e yeke ga ni?

⁹ Sioni tapande ti Achaz alingbi lani ti sara si bê ti Ézéchias ason wala lo lingbi ti sara ngonzo na tere ti Jéhovah. Ambeni zo so agbu ngangu na yâ ti tara so ayeke ngangu alingbi na ti Ézéchias ape apensé so ala yeke na nzoni raison ti tene ‘bê ti ala ason na tere ti Jéhovah’ wala na tere ti bungbi ti lo (aProv. 19:3). Ambeni apensé so sioni sarango ye ti azo ti sewa ti ala alingbi ti sara si fini ti ala aduti nzoni ape, wala ala sara a-oko faute so ababâ na amama ti ala asara lani (Ézéch. 18:2, 3). Mara ti abibe tongaso ayeke na lege ni?

¹⁰ Aye so asi na yâ ti gigi ti Ézéchias afa so kiringo tënë ni ayeke Ên-ën. Mbeni raison oko ti tene e sara ngonzo na tere ti Jéhovah ayeke dä ape, ndali ti so lo la lo yeke pëpe na peko ti aye ti sioni so ayeke si na azo na yâ ti sioni dunia so (Job 34:10). Tâ tënë, ababâ na amama alingbi ti zia nzoni tapande wala sioni tapande na amolenge ti ala (aProv. 22:6; aCol. 3:21). Me so aye pëpe ti tene sarango ye ti sewa ti mbeni zo la ayeke sara si zo ni aga nzoni zo wala sioni zo na yâ ti gigi ti lo. Me, Jéhovah amû na azo kue mbeni pendere matabisi so ayeke ngangu ti soro ti sara nzoni ye wala sioni ye (Deut. 30:19). Tongana nyen la Ézéchias asara lani kua na matabisi so?

11. Nyen la asara si Ézéchias ayeke mbeni nzoni gbia?

¹¹ Atâa so Ézéchias ayeke lani molenge ti mbeni sioni gbia ti Juda, lo ga mbeni nzoni gbia. (Diko 2 aGbia 18:5, 6.) Lo mû sioni tapande ti babâ ti lo ape. Me, lo dengi mê nzoni na aprophète ti Jéhovah tongana Ésaïe,  Osée na Michée. Lo sara ye alingbi na wango nga na sengo ndo ti Jéhovah. Ye so asara si lo leke akpale so babâ ti lo aga na ni lani. Lo sara ni na lege so lo zi asioni ye na yâ ti temple, lo hunda na Jéhovah ti pardonné sioni ti azo ti Juda nga lo futi ayanda kue ti apaïen so ayeke na yâ ti kodoro ni (2 Chron. 29:1-11, 18-24; 31:1). Na pekoni, na ngoi so Sanchérib, gbia ti Assyrie, atene so lo yeke ga ti sara bira na azo ti Jérusalem, Ézéchias asara ye na mbeto ape nga na mabe. Lo zia lani bê ti lo kue na Nzapa ti sö lo nga lo kpengba azo ti lo na atënë ti yanga ti lo nga na tapande ti lo (2 Chron. 32:7, 8). Na mbeni ngoi baba alï bê ti lo, me Jéhovah asuku na lo, lo sara tere ti lo kete na lo changé bê ti lo (2 Chron. 32:24-26). Biani, Ézéchias azia pëpe si aye so asi ândö abuba fini ti lo nga na gigi ti kekereke ti lo. Me, lo fa so lo yeke kamarade ti Nzapa nga lo zia na e mbeni nzoni tapande.

12. Legeoko tongana Ézéchias, tongana nyen la mingi ti aita laso afa so ala yeke akamarade ti Jéhovah?

¹² Teti so e yeke na yâ ti dunia so ayeke sioni mingi nga azo ti yâ ni ayeke na ndoye pëpe, bê ti e adö ape so amolenge mingi akono pëpe na gbe ti ababâ na amama so aye ala na abata ala (2 Tim. 3:1-5). Mingi ti aita laso akono na yâ ti asewa so aye ayeke ngangu na ala dä, me ala lë kpengba songo na Jéhovah. Legeoko tongana Ézéchias, ala fa so sewa so ala kono dä la ayeke fa ye so ayeke si na gigi ti ala ti kekereke ape. Nzapa amû na e matabisi so ayeke liberté ti soro ye so e ye na e lingbi ti soro ti sara na Jéhovah nga ti gonda lo tongana ti so Ézéchias asara lani.

13, 14. Ngbanga ti nyen kua so a mû na Marie akpa lani kete kua ape? Me lo tene lani nyen na ange Gabriel?

¹³ Ngu ngbangbo mingi na peko ti kuâ ti Ézéchias, mbeni maseka-wali Juif, so asara tere ti lo kete so ayeke na Nazareth, alë mbeni kpengba songo na Jéhovah. A mû na lo mbeni kua so ade a mû mara ni na mbeni zo lâ oko ape. Lo yeke mû ngo ti dü oko Molenge ti Nzapa nga ti bata lo. Tara ti bâ na yâ ti li ti mo confiance so Jéhovah ayeke na ni lani na Marie, molenge ti Héli, na ti sara mara ti confiance tongaso na lo. Me lo sara ye tongana nyen na ngoi so a sara tënë ti kua ni na lo?

¹⁴ A yeke ngangu na e ape ti pensé gi na ndo ti pendere pasa so Marie ayeke na ni na ti girisa ambeni ye so alingbi ti sara mbeto na lo. Ange Gabriel atene lani na lo so na lege ti miracle lo yeke mû ngo sân ti bungbi na koli. Ange ni atene na lo ape so ni yeke gue ti fa na afami nga na avoizin ti lo nda ti ngo so lo yeke mû. Ala yeke pensé nyen na ndo ti lo? Marie ayeke gi bê ti lo lani na ndo ti Joseph, koli so aye ti mû lo. So Marie ayeke na ngo so, lo yeke sara tongana nyen ti tene Joseph ayeda so lo gi mbeni koli nde ape? Na ndo ni,  ti bata oko Molenge ti Nzapa so ayeke na nduzu na ndo ti aye kue, nga ti fa ye na lo, a yeke kete kua ape. E lingbi pëpe ti hinga agingo bê kue so ayeke na bê ti Marie na ngoi so ange Gabriel atene lani tokua so na lo. Ye oko, e hinga so lo tene lani na lo, lo tene: “Bâ, mbi yeke maseka-wali so ayeke ngbâa ti Jéhovah! Zia ye ni asi na mbi gi tongana ti so mo tene.”—Luc 1:26-38.

15. Ngbanga ti nyen Marie ayeke na kpengba mabe?

¹⁵ Marie ayeke biani na kpengba mabe. Mbeni maseka-wali so ayeke ngbâa ayeke sara lani ye kue so wa ti lo ahunda na lo ti sara. Tongaso, Marie azia agingo bê ti lo nga adesizion ti lo kue na maboko ti Wa ti lo, Jéhovah. Lo yeke lani nduru ti sara ye kue so bê ti Jéhovah aye. Lo wara lani mara ti mabe tongaso na ndo wa? Mabe ayeke mbeni ye so a dü zo dungo na ni ape. Zo ayeke wara ni tongana lo sara ngangu ti wara ni nga tongana Nzapa airi tënë nzoni na ndo ti lo (aGal. 5:22; aÉph. 2:8). Marie asara lani ngangu ti kpengba mabe ti lo. E hinga ni tongana nyen? Zia e bâ fason so lo yeke mä lani na tënë nga fason so lo yeke sara lani na tënë.

16. Nyen la afa so Marie ayeke zo so ayeke mä tënë nzoni?

¹⁶ Fason ti mango tënë ti Marie. Bible awa e ti duti “nduru ti mä tënë, ti sara tënë hio hio pëpe”. (Jacq. 1:19). Marie ayeke lani zo so amä tënë nzoni? En. Bible atene so lo dengi mê nzoni lo mä atënë so a tene na lo, mbilimbili ye so lo mä na ndo ti Jéhovah. Na ngoi so lo dü Jésus, aberger so asara tere ti ala kete afa na lo tënë so mbeni ange atene na ala. Na pekoni, na ngoi so Jésus ayeke na ngu 12, lo tene mbeni tënë so ahon gbungo li ti Marie. Na ngoi so a tene atënë so na Marie, lo mä ni, lo dabe ti lo na ni nga lo gbu li ti lo nzoni na ndo ni.—Diko Luc 2:16-19, 49, 51.

17. Nyen la e lingbi ti manda na mbage ti Marie na lege ti atënë so lo tene?

¹⁷ Atënë so Marie atene. Atënë so Marie atene kue la a sû ni na yâ ti Bible ape. Tënë so Marie atene so ayo ahon atanga ni kue ayeke na Luc 1:46-55. Atënë so afa so Marie ahinga lani Mbeti ti Nzapa nzoni. Atënë ti lo so akpa tere na atënë ti sambela ti Anne, mama ti Samuel (1 Sam. 2:1-10). E lingbi ti tene so na yâ ti atënë ti Marie lo fa atënë so ayeke na yâ ti Mbeti ti Nzapa asi fani 20 tongaso. A yeke polele so lo ye lani mingi ti fa na azo tënë so lo manda na yâ ti Mbeti ti Nzapa nga so lo mä na yanga ti Jéhovah, Kota kamarade ti lo.

18. Na alege wa la e lingbi ti mû tapande ti mabe ti Marie?

¹⁸ Legeoko tongana Marie, na ambeni ngoi, e lingbi ti bâ kua so Jéhovah amû na e ti sara tongana mbeni ye so ayeke ngangu na e. Zia e mû tapande ti Marie, e sara tere ti e kete e yeda ti sara kua ni, e hinga so Jéhovah ayeke mû ande maboko na e. E lingbi ti mû tapande ti mabe ti Marie tongana e dengi mê nzoni e mä Jéhovah nga e gbu li na ndo ti aye so e manda na ndo ti lo nga na aye so lo leke na bê ti lo ti sara. Tongaso, e yeke duti na ngia ti fa na azo ye so e manda.—Ps. 77:12, 13; Luc 8:18; aRom. 10:15.

19. Tongana e mû apendere tapande ti mabe so Bible asara tënë ni, nyen la e hinga na bê ti e kue so e yeke wara ande ni?

¹⁹ Zo wa la alingbi ti dë kite so Ruth, Ézéchias na Marie ayeke lani akamarade ti Jéhovah tongana ti so Abraham ayeke lani kamarade ti lo kozo na ala? Ala na ‘atémoin mingi mingi so ayeke tongana mbinda’ nga na awakua ti Jéhovah mingi so ayeke be-ta-zo ayeke na pendere pasa ti ga akamarade ti Nzapa. Zia e ngbâ lakue ti mû tapande ti mabe ti ala (aHéb. 6:11, 12). Tongana e sara tongaso, e lingbi ti hinga na bê ti e kue so e yeke wara kota futa so ayeke ti duti ande akamarade ti Nzapa teti lakue lakue.