Mbaï ti Fini

‘Fade mbi kiri nyen na Jéhovah?’

TËNË TI MARIA KERASINIS

Tongana mbi wara ngu 18, mbi ga mbeni ye so azia kota vundu nga na kamene na lê ti ababâ na mama ti mbi. Azo ti sewa ti mbi ake mbi, na mbi ga ye ti ngia na yâ kete kodoro so mbi yeke dä. Azo awa mbi, aye ti gbu mbi na ngangu, na azia mbito na bê ti mbi ti tene mbi duti pëpe be-biani na Nzapa, me so kue gbä. Mbi hinga lani na bê ti mbi kue so salango ye alingbi gi na tâ tënë ti Bible ayeke ga na adeba nzoni na lege ti yingo. Tongana mbi kiri mbi bâ angu 50 na ndo ni so mbi sala na Jéhovah, mbi lingbi gi ti mû peko ti atënë ti wasungo psaume: ‘Fade mbi mû nyen na Jéhovah teti ye kue ti nzoni so Lo sala na mbi?’​—Psaume 116:12.

MBI bâ gigi na ngu 1930 na Aggelokastro, mbeni kete kodoro so ayo akilomètre 20 na ndo ti lutingo ti amangboko na Cenchrées, na mbage ti tö ti Corinthe. Na kozo siècle, a leke lani mbeni kongregation ti atâ Chrétien na yâ gbata so.​—Kusala 18:18; aRomain 16:1.

Sewa ti mbi ayeke duti lani na siriri. Babâ ayeke lani mokonzi ti kodoro ni na azo ayekia lo mingi. Mbi yeke ota molenge na popo ti ala oku. Ababâ na mama ti e afa lege na e tongana akpengba zo ti Eglise Orthodoxe ti Grèce. Mbi yeke gue na messe dimanche oko oko. Mbi yeke kuku ti voro a-image, mbi yeke zia wâ na abougie ti akete da-nzapa ti kodoro ni, na mbi yeke sala amatanga kue ti kengo kobe. Fani mingi, mbi bi bê ti ga mbeni mamère. Me na nda ni, mbi la mbi ga kozo zo ti zia vundu na bê ti ababâ na mama ti mbi.

Tâ tënë ti Bible amû wâ na bê ti mbi

Tongana mbi ga ndulu na ngu 18, mbi mä so maseka-wali Katina, ita ti koli ti yaya ti mbi, so  alango ayo pëpe na kodoro ti e, ayeke diko ambeti ti aTémoin ti Jéhovah, na lo yeke gue na église mbeni pëpe. Ye so ayengi mbi ngangu. Tongaso, mbi leke ti mû maboko na lo ti kiri na ye so mbi bâ ti mbi ayeke mbilimbili lege. Ni la, tongana lo ga ti bâ e, mbi leke ti tene e gue e tambela kete, nga na nda ni ti luti na da ti prêtre. Prêtre ni ato nda ti lisoro na bingo atënë ti zonga na peko ti tele na ndo aTémoin ti Jéhovah. Lo tene ala yeke azo so abele église, so ahanda Katina. Teti bï ota na peko ti tele, e sala lisoro. Katina ake atënë ti lo kue na lege ti atënë ti Bible so lo leke nzoni. Na nda ni, prêtre ni atene na lo so, ngbanga ti so lo yeke pendere molenge ti wali so ahinga ndo, a lingbi lo wara ngia na yâ lâ ti maseka ti lo, na lo bi bê na Nzapa tongana lo ga mbakoro awe.

Mbi zi yanga na ababâ na mama ti mbi na ndo lisoro so pëpe, me na dimanche ti peko, mbi gue na église pëpe. Na midi, prêtre ni aga fade fade na magazin ti e. Mbi sigigi na mbeni tënë na li ti mbi tongaso, mbi tene so a lingbi mbi ngbâ fade na magazin ti mû maboko na Babâ.

Prêtre ni ahunda mbi: “Tâ tënë ni la, wala molenge-wali so la ayeke sala ngangu na ndo mo?”

Mbi ngoro tënë pëpe, mbi tene: “Atënë ti mabe ti azo so ayeke nzoni ahon ti e.”

Na bingo lê na mbage ti babâ ti mbi, prêtre ni atene: “Pakara Economos, ku kete ti tomba sewa ti mo so pëpe; lo bi wâ na da ti mo awe.”

Sewa ti mbi alondo na tele ti mbi

A yeke lani na yâ angu so aga ndulu na ngu 1950, na ngoi so mbeni ngangu bira ti yâ ti kodoro ayengi Grèce. Na mbito ti tene aturugu ti bingo kpale asala sioni na mbi pëpe, Babâ aleke aye ti tene mbi zia kete kodoro ti e na mbi gue na da ti ita ti mbi ti wali na yâ kete kodoro so Katina ayeke dä. Teti anze use so mbi sala kâ, a mû maboko na mbi ti manda aye mingi na yâ Bible. Bê ti mbi aso ti bâ so mingi ti atënë ti mabe ti Eglise Orthodoxe ague nde na Mbeti ti Nzapa. Mbi ga ti hinga nga so Nzapa ayeda pëpe ti tene a voro lo na lege ti a-image, so aye ti vorongo nde nde tongana vorongo croix, alondo na aChrétien pëpe, nga so a lingbi mbeni zo avoro Nzapa na “yingo na tene-biani” si lo nzere na lê ti Lo (Jean 4:23; Exode 20:4, 5). A hon aye kue, mbi manda so Bible amû pendere beku ti fini ti lakue lakue na ndo sese. Mara ti atënë ti ngele ngangu tongaso ayeke lani na popo ti akozo ye ti nzoni so mbi mveni mbi wara na mbage ti Jéhovah.

Na oko ngoi ni, ita ti mbi ti wali na koli ti lo abâ so mbi yeke sala signe ti croix mbeni pëpe na angoi ti tengo kobe, wala mbi sambela pëpe na gbele a-image. Na mbeni bï, ala use kue apika mbi. Ndade ni, mbi mû desizion ti zia da ti ala, na mbi gue na ndo ti ita ti mama ti mbi ti wali. Koli ti yaya ti mbi asala tënë ni na Babâ. Hio na pekoni, Babâ aga na ngu ti lê na lê ti lo, na lo tara ti gbian bango ndo ti mbi. Koli ti ita ti mbi akuku na gbele mbi, lo hunda na mbi pardon, na mbi yeda na lo. Ti hunzi na tënë ni, ala hunda na mbi ti kiri na église, me mbi ke.

Tongana mbi kiri na kodoro ti Babâ, salango ngangu ni angbâ ti gue. Mbi yeke lani na mbeni ye oko pëpe so amû lege na mbi ti sala tënë na Katina. Mbeti ti diko, atâa mbeni Bible ayeke dä pëpe. Tongaso, bê ti mbi asi na ngia tongana mbeni molenge ti koya ti mbi ti wali agi lege ti mû maboko na mbi. Tongana lo gue na Corinthe, lo wara mbeni Témoin na lo kiri na buku “Que Dieu soit reconnu pour vrai!” nga na Testament ti Fini oko, so mbi to nda ti diko na hondengo ni.

Fini ti mbi agbian na mbeni lege so mbi ku ni pëpe

Ngangu kangango lege angbâ ti gue teti angu ota. Mbi bâ lê ti mbeni Témoin oko pëpe, wala mbi lingbi pëpe ti wara mbeni mbeti ti diko. Me na tele ti mbi, ambeni kota ye aga ndulu ti maï, so andu fini ti mbi na so mbi hinga ti mbi pëpe.

Babâ atene na mbi so a lingbi mbi gue na koya ti mbi na Thessalonique. Kozoni ti gue kâ, mbi gue na mbeni ndo ti fungo bongo na Corinthe ti tene a fü na mbi mbeni yongoro bongo. Tâ mbi ye ti bâ so, Katina ayeke sala kua  kâ! Tele ti e anzere ti bâ mba na pekoni so a ninga. Na ndembe so e use kue e yeke zia magazin ni ti hon, e tingbi na mbeni pendere maseka-koli so ayeke gue na kua na ndo ti vélo. Iri ti lo ayeke Charalambos. Na pekoni so e gi ti hinga tele, e mû desizion ti sala mariage. A yeke nga ndulu na ngoi ni so, na lango 9 ti janvier ngu 1952, si mbi fa na gigi mungo tele ti mbi na Jéhovah na lege ti batême.

Charalambos awara ti lo batême kozoni. Lo nga kue sewa ti lo akanga lege na lo. Lo yeke lani na wâ mingi, na lo yeke sala kua tongana serviteur ti kongregation nga lo yeke manda Bible na gbâ ti azo. A ninga pëpe, aita ti lo ayeda na tâ tënë, na laso mingi ti azo ti sewa ti ala ayeke sala nga na Jéhovah.

Babâ aye Charalambos mingi, na tongaso lo yeda ti tene e sala mariage, me a yeke ngangu lani ti ga na mama ti mbi ti yeda. Atâa so kue, mbi na Charalambos e sala mariage na lango 29 ti mars ngu 1952. Gi yaya ti mbi ti koli na molenge ti koya ti mbi si aga na mariage ni. Me lani mbi hinga kete pëpe tongana nyen Charalambos ayeke duti ande mbeni kota deba nzoni so alondo biani na Jéhovah! Na tele ti lo, mbi wara lani lege ti zia fini ti mbi kue angoro na tele ti kusala ti Jéhovah.

Mungo ngangu na aita ti e

Na ngu 1953, mbi na Charalambos e mû desizion ti gue na Athènes. Na nzara ti sala mingi ahon ti kozo na yâ fango tënë, Charalambos azi tele ti lo na yâ dengo buze ti sewa ti lo, na lo wara mbeni kua so amû ngoi ti lo mingi pëpe. Na peko ti midi, e use kue e yeke fa tënë na e manda Bible na azo mingi.

Ndali ti so Letäa akanga lege na kusala ti e, a lingbi e gi alege nde nde ti fa tënë. Na tapande, e mû desizion ti zia Tour ti Ba Ndo oko na fenêtre ti mbeni magazin ti kango ambeti, na Athènes, ndo so koli ti mbi asala kua dä. Mbeni turugu ti kota kamba ti lapolisi atene na e so a yeda na mbeti ti e pëpe. Me lo hunda wala lo lingbi ti wara mbeni mbeti ni na ti gi ti hinga tënë na ndo ni na biröo so abâ lege ti nzoni duti ti kodoro. Tongana azo ni kâ atene na lo so ndia akanga lege na mbeti ni pëpe, lo kiri lo tene ni na e. Gi ti so ambeni ita so ayeke na amagazin ti kango mbeti amä tënë so, hio ala nga ato nda ti zia anuméro ti Tour ti Ba Ndo na fenêtre ti magazin ti ala. Mbeni koli amû Tour ti Ba Ndo na yâ magazin ti e, lo ga mbeni Témoin, nga fadeso lo yeke ancien.

E yeke na ngia nga ti bâ ngambe ti mbi ti koli amanda tâ tënë. Lo ga na Athènes ti sala ekole ti mandango salango kua na yâ amangboko ti yongo kungba. Mbeni lâ, e gue na lo na mbeni kota bungbi ti e, so e yeke sala na hondengo ni na yâ agbako. Ye so lo mä anzere na lo, me hio na pekoni lo to nda ti gue na akodoro wande. Na mbeni oko ti atambela ti lo, lo si na mbeni ndo ti lutingo ti amangboko na Argentine. Kâ, mbeni missionnaire ague na yâ mangboko ni ti fa tënë, na ita ti mbi ahunda na lo apériodique. Ngia asi bê ti e tongana e wara lettre so na yâ ni lo tene: “Mbi wara tâ tënë awe. Ala tokua na mbi apériodique lakue.” Laso, lo na sewa ti lo ayeke sala na Jéhovah be-ta-zo.

Na ngu 1958, a tisa koli ti mbi ti sala kua tongana surveillant so ague na ndo nde nde. Teti so a kanga lege lani na kusala ti e, nga aye ayeke ngangu mingi, asurveillant so ague na ndo nde nde ayeke sala kua na awali ti ala na tele ti ala pëpe. Na octobre ti ngu 1959, e hunda aita so ayeke bâ lege ti kusala na filiale wala mbi lingbi ti gue oko na lo. Ala yeda. A yeke ti e lani  ti bâ aita na ti kpengba akongregation na bê nga na banga ti Grèce.

Avoyage ni ayeke lani ngangu mingi. Alege ti goudron ayeke mingi pëpe. Teti so e yeke na mbeni kutukutu pëpe, mingi ni e yeke mû akar wala akutukutu so a yeke yô akungba na ngbonda ni, na tele ti akondo nga na ambeni ye ti kango ni nde. E yeke na aporo ti ngu ti hon na ndo ti alege ti potopoto. Teti so na yâ kete kodoro oko oko a yeke wara azo ti kodoro ni so ayeke sala kua na place ti aturugu, a lingbi e lï na yâ akete kodoro ni na bï ti tene ahunda na e tënë pëpe.

Aita ayekia mingi avizite so. Atâa so mingi ti ala ayeke sala kua ngangu na yaka, ala sala ngangu kue ti gue na abungbi so a yeke sala ni na kota bï na yâ ti ada nde nde. Aita ni ahinga nga ti yamba azo nzoni, na ala mû na e ye ti nzoni kue so ala yeke na ni, atâa so ala yeke na ye mingi pëpe. Ngoi na ngoi, e na sewa ni kue e lango na yâ ti kubu oko. Mabe, gbungo ngangu, na wâ ti aita ayeke nga mbeni ye ti nzoni so e wara.

Konongo yâ ti kusala ti e

Na février ngu 1961, na ngoi so e yeke sala vizite na filiale ti Athènes, a hunda na e wala e ye ti sala kua na Béthel. E kiri tënë tongana Esaïe: “Mbi yeke, Mo to mbi.” (Esaïe 6:8). Anze use na pekoni, e wara mbeni lettre so ahunda na e ti ga na Béthel fade fade, tongana e wara lege ti sala tongaso. Tongaso, na lango 27 ti mai ngu 1961, e to nda ti kusala ti e na Béthel.

E ye fini kusala ti e, nga hio ndo ni anzere na e. Koli ti mbi asala kua lani na andokua so abâ lege ti fango tënë nga so abâ lege ti a-abonema. Na pekoni lo sala kua teti kete ngoi na yâ Komite ti filiale. Mbi wara akusala nde nde na yâ da ti Béthel. Na ngoi ni kâ, azo ti sewa ti Béthel ayeke 18, me teti ndulu na ngu oku, ndali ti ekole teti a-ancien so a sala na Béthel, wungo ti azo ayeke ndulu na 40. Na ndapelele, mbi sukula asembe, mbi mû maboko na ita so ayeke tö kobe, mbi leke agbogbo 12, na mbi leke atable teti kobe ti midi. Na peko ti midi, mbi zia wâ na ndo ti abongo na mbi leke yâ ti ando ti lango nga mbi sukula akabine. Fani oko na yâ ti yenga oko oko, mbi yeke sukula abongo ti azo. Akua ayeke mingi, me mbi yeke na ngia ti wara lege ti mû maboko.

E yeke na aye mingi ti sala na yâ akusala ti e na Béthel nga na yâ fango tënë. Fani mingi e yeke na a-étude asi mbasambala. Na anda-yenga, mbi gue oko na Charalambos na ngoi so lo yeke na adiskur ti mû na yâ ti akongregation nde nde. E yeke lani gi use use.

E yeke manda lani Bible na mbeni koli na wali ti lo so aye Eglise Orthodoxe mingi, na so ayeke na kpengba songo na mbeni mokonzi-nzapa so ayeke na li ti ndokua ti église so ayeke gi peko ti azo so abele tënë ti église. Na yâ da ti ala, ala yeke na mbeni kubu so a-image asi singo dä, ndo so ala yeke zö yombo lakue na ala zia abia ti église, na ndapelele juska na lakui. Teti mbeni ngoi, e gue ti manda Bible na ala na jeudi, na kamarade ti ala mokonzi-nzapa so aga ti lo na vendredi. Mbeni lâ, ala tene na e so a lingbi e ga na da ti ala, ala yeke na mbeni nzoni ye ti fa na e. Kozo ye so ala fa na e ayeke kubu so. Ala zi a-image ni kue na ala kiri aleke yâ ti kubu ni fini ni. Koli na wali so akiri ague na li ni nga ala wara batême. Kue, e yeke na ngia ti bâ azo ndulu na 50 so e manda Bible na ala juska ala mû tele ti ala na Jéhovah na ala wara batême.

 Salango songo na aita so a sa yingo na ndo ti ala ayeke nga lani mbeni ye ti nzoni nde so mbi wara. Avizite ti aita ti Wabatango Bungbi, tongana Ita Knorr, Franz, na Henschel, amû lani ngangu mingi na zo. Angu 40 na ndo ni ahon awe, me mbi ngbâ ti bâ lakue so salango kua na Béthel ayeke mbeni kota ye ti gonda.

Lutingo na gbele kobela nga na kuâ

Na ngu 1982, e to nda ti bâ kobela ti Alzheimer na tele ti koli ti mbi. Ti si na ngu 1990, seni ti lo akiri aga sioni, nga na nda ni a lingbi a bâ lege ti lo lakue. Na yâ andangba ngu miombe ti fini ti lo, e lingbi lani oko pëpe ti gue na gigi ti Béthel. Aita mingi ti Béthel so e ndoye ala, nga na aita so ayeke mû li ni, aleke aye ti mû maboko na e. Ye oko, atâa mungo maboko ti ala na ndoye so, a lingbi mbi mû angbonga mingi bï na lâ ti bâ lege ti lo. Ngoi na ngoi aye ni aga tâ ngangu, nga mingi ni mbi lango na bï pëpe.

Na juillet ngu 1998, koli ti bê ti mbi akui. Atâa so lo manke mbi mingi, bê ti mbi adë ti hinga so Jéhovah ayeke bâ lege ti lo, na fade Lo yeke dabe na lo legeoko na ambeni zo kutu mingi, na ngoi ti londongo ti akuâ.​—Jean 5:28, 29.

Singila teti adeba nzoni ti Jéhovah

Atâa so mbi girisa koli ti mbi, mbi yeke gi mbi oko pëpe. Mbi ngbâ lakue ti sala kua na Béthel, na sewa ti Béthel andoye mbi nga abata mbi nzoni. Kota sewa ti mbi andu nga aita-koli na aita-wali ti Grèce kue. Mbi yeke fadeso na ngu 70 na ndo ni, me mbi lingbi ti sala kua na yâ lango oko kue na ando ti tongo kobe nga ti tengo kobe.

Na ngu 1999, mbi wara mbeni ye so mbi ye mingi na yâ fini ti mbi, tongana mbi gue mbi bâ kota ndokua ti aTémoin ti Jéhovah na New York. Mbi hinga pëpe tongana nyen ti fa na gigi atënë ti bê ti mbi. A yeke lani mbeni ye so akpengba mbi, so mbi lingbi ti girisa ni lâ oko pëpe.

Tongana mbi bâ ndo na peko, mbi hinga na bê ti mbi kue so mbi lingbi fade ti sala kusala na fini ti mbi nzoni ahon ti so pëpe. Kusala ti lakue so ayeke nzoni ahon atanga ni kue ayeke ti sala na Jéhovah na ngoi kue. Mbi lingbi ti tënë biani so ye atia mbi lâ oko pëpe. Na ndoye, Jéhovah abata mbi na koli ti mbi na lege ti yingo nga na ti mitele. Na lege ti ye so asi na mbi mveni, mbi hinga ngbanga ti nyen wasungo psaume ahunda: ‘Fade mbi kiri nyen na Jéhovah teti ye kue ti nzoni so Lo sala na mbi?’​—Psaume 116:12.

[Foto na lembeti 26]

Mbi na Charalambos e yeke lani use use

[Foto na lembeti 27]

Koli ti mbi na yâ biröo ti lo na filiale

[Foto na lembeti 28]

Ti mbi, kusala ti Béthel ayeke mbeni kota ye ti gonda