Cappadoce​—Kodoro ti ada so kota pupu na ngu aleke ni na yâ ti atênë

BAZENGELE Pierre asala tënë ti Cappadoce. Na yâ kozo mbeti ti lo so lo sû na gbe ti yingo, Pierre asala tënë na mbeni mbage ni na “awande so akangbi na sese ti . . . Cappadoce”. (1 Pierre 1:1). Kodoro ti Cappadoce ayeke lani tongana nyen? Ngbanga ti nyen azo ti kodoro so alango na yâ ti ada so a leke ni na yâ ti atênë? Lege ti vorongo ti aChrétien asi kâ tongana nyen?

“Sân ti tene e ku tele ti e na ni, e yeke bâ gi gbâ ti akota tênë so dû ayeke na yâ ni nga na apilier ti tênë.” So ayeke tënë ti William F. Ainsworth, zo ti Grande-Bretagne so ague lani ti bâ Cappadoce na popo ti ngu 1840 ti si na 1849. A yeke oko ndo so angbâ ti pika bê ti azo ti laso, so ayeke gue ti bâ mbage ti sese ti Turquie so. So ala yeke na tele ti mba na yâ apopo-hoto ti Cappadoce tongana aturugu so ayeke sala sinziri, atênë so akpa “astatue” so ayeke aye so ayeke nde mingi. Ambeni zo abâ akota tênë so ayo na nduzu mètre 30, nga akpa aye so ayeke mû lege na mbeni guru so ayeke na yâ ti da ti sigigi. Ambeni akpa akota entonnoir, ambeni akpa atênë so aluti lutingo wala akpa agugu.

So apendere nzoroko nde nde si astatue so ayeke wara na lege ti tambela nga na sungo ti lâ na ndo ni! Na ngoi so lâ ato nda ti sigigi, na midi nga na lakui, ala yeke gbian na anzoroko nde nde. Ye nyen asala si akota tênë so dû ayeke na yâ ni nga na apilier ti tênë so abâ gigi? Na ngbanga ti nyen azo ti ndo ni aleke da ti ala na yâ ni?

Kota pupu na ngu aleke ni na yâ ti atênë

Cappadoce ayeke na bê ti kete Zoa ti Anatolie so atingbi sese ti Asie na Poto. Kodoro ni ayeke duti mbeni ndo so ayeke kpangbala tongana ahoto use so ayeke sungba sungbango ayeke dä pëpe. A sala ngu saki mingi awe, sungbango ti ahoto ni asala si na ndo ni, a yeke wara mara ti atênë use: ambeni tênë so akpengba nga na ambeni vulu ni so akpengba pëpe, so aga na lege ti mburu ti wâ so akpengba na peko ti sungbango ti ahoto ni.

Tongana abale, ngu-nzapa nga na kota pupu akomanse ti buba mara ti tênë ni so akpengba pëpe, akota dû abâ gigi. Tongana ngoi ayeke hon, ayanga ti akota dû so ayeke te na ayeke zi gbâ ti adû na yâ ti akota tênë ni. Ye so asala si a lingbi ti wara mara ti astatue so na mbeni ndo nde pëpe. Ambeni kota tênë ni so adû ayeke na yâ ni akpa ada ti wotoro. Azo ti kodoro ni a yeke leke yâ ti atênë ni si a ga da; nga tongana sewa ni ayeke kono, ala yeke leke ambeni chambre na ndo ni. Na ngoi ti ndowa, yâ ti ada so adë dengo, nga na ngoi ti dê, yâ ni ayeke wâ.

 Salango kodoro na ndo so azo nde nde ayeke hon dä

Mbeni kota lege so azo ahinga ni mingi (Route de la soie), lege ti dengo buze so ayo kilomètre 6 500 na atingbi Kodoro-togbia ti Rome na Chine, ahon na yâ ti Cappadoce. Tongana fade kota lege so ayeke dä pëpe, ka azo ti Cappadoce ayeke duti gi ala oko. Nde na awadengo buze, azo ti Perse, aGrec nga na aturugu ti Rome ayeke hon lani na lege ni so. Azo ni so aga na afini lege ti vorongo.

Ti si na ngu 100 kozoni na ngoi ti e, a yeke wara lani akete bungbi ti aJuif na Cappadoce. Nga ambeni Juif so alondo kâ ayeke lani dä na Jérusalem na ngu 33. Ala gue kâ ti sala Matanga ti Pentecôte. Ni la, na peko ti so yingo vulu azu na ndo adisciple, bazengele Pierre afa tënë na aJuif ti Cappadoce (Kusala 2:1-9). A lingbi ti tene so ambeni ayeda na tënë ti lo na ala kiri na afini tënë ti mabe so na kodoro ti ala. Ndani la Pierre asala tënë na aChrétien ti Cappadoce na yâ kozo mbeti ti lo.

Ye oko, tongana angu ayeke hon, asenda-ndara ti apaïen akomanse ti sala ngangu na ndo aChrétien ti Cappadoce. Na popo ti ngu 300 ti si na 400, akota mokonzi ota ti a-église so ayeke na Cappadoce amû mbage ti tënë ti Nzapa ti li ota ngangu, atâa so a yeke na yâ ti Bible pëpe. Azo so ayeke Grégoire ti Nazianze, Basile ti Kota na ita ti lo Grégoire ti Nysse.

Basile ti Kota awa nga azo ti duti tongana amoine. Asenge da ti Cappadoce so a leke ni na yâ ti atênë alingbi biani na ye so lo hunda: gbanzingo ye na tele. Tongana wungo ti amoine ayeke gue na li ni, a yeke leke lani ada ti nzapa na yâ ti ambeni dû ti tênë so yâ ni akono. Ti si na ngu 1200, a leke ada ti nzapa 300 tongaso awe na yâ ti adû ti tênë. A bata ambeni da ti nzapa so juska laso.

Tongana ngoi ayeke hon, dutingo ti azo ti ndo ni agbian gi kete atâa so a zia ti sala kusala na ada ti nzapa nga na ti amoine. A ngbâ ti sala kusala na mingi ti adû ti tênë so tongana ada ti lango. Bê ti mingi ti azo so ayeke gue ti sala vizite na Cappadoce ayeke dö na lege ti bango akode so azo ti ndo ni ayeke na ni ti gbian atênë so ti ga anzoni da ti lango.

[Carte na lembeti 24, 25]

(Bâ tënë ni mbilimbili na yâ mbeti ni)

CAPPADOCE

CHINE (Cathay)