1, 2. (a) Akpale wa afami mingi ayeke wara? Ahundango ndo wa la ala yeke hunda? (b) Tongana nyen la ababâ na amama nga na amolenge alingbi ti leke tere ti hon ndo ti aye so alingbi ti changé na yâ ti dutingo ti ala?

TONGANA mo bâ so babâ na mama ti mo so kozo ayeke na ngangu ti sara akua ti ala me fadeso ala lingbi mbeni pëpe ti bâ lege ti abezoin ti ala, a yeke sara mo vundu mingi. Peut-être babâ wala mama ti mo atï na mbeni bio ti peko ti lo akungbi. Wala peut-être li ti lo aga kirikiri, lo yeke gi bê ti lo mingi wala a wara na tere ti lo mbeni kota kobela. Na mbage, a lingbi ti duti ngangu na ababâ na amama so ayeke ambakoro ti yeda na akpale ti seni wala ambeni ye nde so asi na ala so asara si dutingo ti ala ayeke tongana ti kozo ape (Job 14:1). Nyen la e lingbi ti sara ti mû maboko na ala? Tongana nyen la e lingbi ti bâ lege ti ala?

² Mbeni mbeti so afa tongana nyen ti bâ lege ti ambakoro atene so atâa so alingbi ti duti ngangu ti sara tënë na ndo ti akpale so ambakoro ayeke wara, tongana afami ti ala asara lisoro kozoni ti bâ ye so ala yeke sara ti mû maboko na ala, a yeke sara si tongana mbeni kpale ti seni asi, ala lingbi ti mû anzoni desizion. A lingbi e hinga so zo alingbi ti kanga lege pëpe na akpale ti gango mbakoro. Ni la, a yeke kota ye mingi ti tene afami amä tere kozoni. Zia e bâ tongana nyen afami alingbi ti mä tere ti hon ndo ti ambeni kpale so alingbi ti si.

3. Nyen la afami alingbi ti sara tongana babâ na mama ti ala so ayeke ambakoro ayeke na bezoin ti tene amû maboko na ala mingi ahon ti kozo? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article ni.)

³ A si na mbeni ngoi mingi ti ambakoro alingbi mbeni pëpe ti bâ lege ti abezoin ti ala, na ala yeke na bezoin ti tene a mû maboko na ala. (Diko Zo-ti-fa-tene 12:3-9.) Tongana ababâ na amama so ayeke ambakoro alingbi mbeni pëpe ti bâ lege ti abezoin ti ala, a yeke nzoni ala na amolenge ti ala so akono awe amä tere na ndo ti mungo maboko so ala yeke na bezoin ni. A yeke nzoni ti tene ngoi na ngoi afami awara tere ti hinga ye so babâ na mama ti ala so ayeke ambakoro ayeke na bezoin ni nga ti bâ tongana nyen la ala lingbi ti sara kua maboko na maboko ti bâ lege ti ala. A yeke nzoni zo oko oko afa atënë ti bê ti lo polele nga agi ti bâ aye so lo lingbi biani ti sara. Ala lingbi nga peut-être ti sara lisoro ti bâ wala babâ na mama ti ala alingbi ti duti nzoni na ndo ti ala wani. * Ala lingbi ti sara lisoro na ndo ti ye so zo oko oko alingbi ti sara ti mû maboko na babâ na mama ti ala (aProv. 24:6). Na tapande, ambeni alingbi ti mû maboko lango oko oko na babâ na mama ni me ambeni alingbi ti mû nginza ti tene avo na yorö. A lingbi zo oko oko ahinga kua so lo yeke na ni ti sara. Me tongana ngoi ayeke hon, kua ni alingbi ti changé na mbeni zo alingbi ti sara kua so mbeni mba ti lo asara kozo.

4. Afami alingbi ti wara mungo maboko na ndo wa ti bâ lege ti babâ na mama ti ala?

⁴ Tongana mo komanse ti bâ lege ti babâ na mama ti mo, gi ti hinga ye nzoni na ndo ti duti ti ala. Tongana mbeni oko ayeke na mbeni kobela so ayeke gue gi guengo na li ni, pensé na ye so alingbi ti si na yâ ti angoi so ayeke ga (aProv. 1:5). Sara tënë ni na ambeni fami so alingbi ti mû maboko na mo ti sara si kua ti mo ayapu nga ti tene mo bâ lege ti babâ wala mama ti mo nzoni. Akpale so babâ na mama ti mo ayeke wara alingbi ti sara si mo duti nzoni pëpe, bê ti mo ason wala li ti mo aga kirikiri. Sara tënë ti bê ti mo na kamarade ti mo so mo yeke na confiance na lo. A yeke kota ye mingi ti tene mo fa tënë ti bê ti mo kue na Jéhovah. Lo lingbi ti mû na mo siriri ti bê so mo yeke na bezoin ni ti hon ndo ti akpale kue.—Ps. 55:23; aProv. 24:10; aPhil. 4:6, 7.

5. Ngbanga ti nyen a yeke nzoni afami ahinga ye kozoni na ndo ti ye so ala yeke sara ti bâ lege ti ambakoro?

⁵ Ambeni mbakoro na afami ti ala ayeke mä tere kozo na ndo ti ambeni ye so ala lingbi ti soro ti sara. Na tapande, ala lingbi ti bâ wala a yeke nzoni ti tene babâ na mama ni alango na ndo ti mbeni molenge ti ala ti koli wala ti wali. Ala lingbi nga ti bâ wala ambeni ye ayeke dä so a leke ni na yâ ti kodoro so ala yeke dä ti bâ lege ti ambakoro. Tongana afami asara ye so, ala yeke leke tere ti ala ndali ti “pono na vundu” so alingbi ti si na babâ na mama ti ala so ayeke ambakoro (Ps. 90:10). Afami so aleke tere ti ala kozo ape alingbi ti mû desizion na loro tongana mbeni kpale asi. Mbeni zo so ahinga ye na ndo ti batango ambakoro atene so “a yeke na lege ni pëpe ti ku ti tene mbeni kpale asi awe si e dö tere ti mû desizion”. Mungo adesizion na loro alingbi ti sara si peut-être bê ti ambeni fami ni ason nga papa alondo na popo ti ala. Me tongana ala mû adesizion kozo, a yeke sara si tongana mbeni kpale asi li ti ala aga kirikiri ape.—aProv. 20:18.

6. Nganga ti nyen a yeke nzoni ti sara lisoro na ndo ti ndo so ababâ na amama so ayeke ambakoro ayeke lango ande dä?

⁶ Mo lingbi ti bâ so a yeke ngangu na mo ti hunda na babâ na mama ti mo ti zia ndo ti ala ti gue ti lango na mbeni ndo nde. Me, azo mingi atene so alisoro tongaso amû maboko na ala mingi na pekoni. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so a yeke mû lege na ala ti sara lisoro na ndo ti angangu kpale, ti mä tere nzoni, na ti bâ aye so ala lingbi ti sara kozoni si akpale asi. Ala bâ so tongana ala sara ye na ndoye nga na nzoni bê na ngoi so ala yeke sara lisoro na popo ti ala ti hinga tënë ti bê ti mba, a yeke sara si a yeke ngangu na ala pëpe ti mû adesizion.  Même tongana babâ na mama so ayeke ambakoro aye ti ngbâ gi na ndo ti ala wani nga ti bâ lege ti abezoin ti ala, a yeke nzoni ti tene ala na amolenge ti ala asara lisoro ti bâ ye so ala ye ti tene amolenge ni asara ti bâ lege ti ala tongana ambeni kpale asi.

7, 8. A lingbi afami asara lisoro na ndo ti nyen? Ngbanga ti nyen?

⁷ Ababâ na amama, a yeke nzoni ti tene na ngoi so ala yeke sara lisoro na amolenge ti ala, ala fa na ala aye so ala ye, nginza so ala lingbi ti vo na ye nga lege so ala ye si a mû maboko na ala. Tongana ala sara tongaso, a yeke sara si na ngoi so ala lingbi pëpe ti mû adesizion ala wani, amolenge ti ala alingbi ti mû anzoni desizion na place ti ala. Kite ayeke pëpe so amolenge ti ala ayeke ngbâ ti ne ala nga ala yeke sara kue ti sara ye so bê ti ala ababâ na amama ni aye (aÉph. 6:2-4). Na tapande, mo ye ti tene mbeni molenge ti mo atisa mo ti gue ti lango na ndo ti lo? Wala mo ye ti tene molenge ni asara na mo mbeni ye nde? Duti na nzoni bango ndo na hinga so a yeke pëpe azo kue la ayeke na oko bango ndo so mo yeke na ni. A yeke mû ngoi mingi ti tene mo wala amolenge ti mo achangé bango ndo so ala yeke na ni.

⁸ Tongana e leke tere ti e nzoni nga e sara lisoro nzoni na popo ti e, a yeke mû lege na e ti hon ndo ti akpale so alingbi ti si (aProv. 15:22). Tene na afami ti mo ye so mo ye ti tene ala sara na ngoi so tere ti mo ason. A lingbi ala diko asango ti carte “Pas de sang” ti aTémoin ti Jéhovah na ngoi so ala yeke sara lisoro na ndo ti kpale ti kobela. Mo yeke na droit ti hinga ye na ndo ti lege so alingbi ti sava na kobela ti mo nga ti yeda wala ti ke mbeni lege so a ye ti sava na ni. Sû asango na ndo ti aye so mo ye ti tene a sara ti sava na kobela ti mo na yâ ti carte “Pas de sang”. Tongana mo soro mbeni ita so mo yeke na confiance na lo, lo yeke mû anzoni desizion na place ti mo na ngoi so bezoin ni ayeke dä. A yeke nzoni, ambakoro, amolenge ti ala so ayeke bâ lege ti ala nga na zo so alingbi ti mû maboko na ala ti mû adesizion awara acopie ti carte “Pas de sang” ti bata ni si tongana bezoin ni ayeke dä alingbi ti mû maboko na ala. Ambeni mbakoro ayeke bata ndo oko carte “Pas de sang” ti ala, Testament ti ala legeoko na ambeni mbeti tongana ambeti ti ndokua ti assurance na ti ndokua so abâ tënë ti nginza, ambeti so alingbi ti mû lege na ala ti gue na ambeni ndokua ti letäa nga na ambeni mbeti ti ala.

9, 10. Na ngoi wa la babâ na mama so ayeke ambakoro alingbi ti duti na bezoin ti tene amolenge ti ala amû maboko na ala mingi?

⁹ Fani mingi, afami aye ti tene babâ na mama ti ala so ayeke mbakoro ayeke na liberté ti sara aye so bê ti ala aye. Tongana babâ na mama ni wani alingbi ti tö kobe, ti leke yâ ti da, ti nyon yorö nga ti sara lisoro nzoni, amolenge ni ayeke pëpe na bezoin ti hinga ye na ndo ti aye kue so ala yeke sara. Me tongana ngoi ayeke hon, a lingbi ti duti ngangu na ala ti tambela, ti gue ti vo ye, wala alingbi ti si so ala yeke girisa ye hio, amolenge ni alingbi ti sara mbeni ye ti mû maboko na ala.

¹⁰ Ambakoro alingbi ti tï na yâ ti kota vundu wala li ti ala alingbi ti ga kirikiri. Ala  lingbi ti mä ndo nzoni ape, ti bâ ndo nzoni ape wala ala lingbi ti sara inon wala puru na tere ti ala. Tongana ye tongaso asi, a yeke nzoni a gue na ala hio na hôpital. Na mbeni ngoi, peut-être a yeke nzoni amolenge ti ala asara kua na ala. Ti tene amolenge ni abâ lege ti babâ na mama ti ala nzoni, ala lingbi ti sara tënë na place ti ala, ti sara lettre ti ala wala ti yô ala na oto nga ti sara ambeni ye ndali ti ala.—aProv. 3:27.

11. Nyen la amolenge alingbi ti sara ti mû maboko na ababâ na amama tongana ambeni ye achangé na yâ ti dutingo ti ala?

¹¹ Tongana babâ na mama ti mo ayeke na mbeni kobela so ayeke ngangu ti sava ni, mo lingbi ti gi ti bâ lege ti ala nzoni wala ti leke ambeni ye na yâ ti da ti ala. Tongana aye so mo changé ni ayeke mingi ape, a yeke duti ngangu pëpe na ala ti sara ye alingbi na ni. Tongana ndo so mo lango dä ayo na ndo so babâ na mama ti mo ayeke dä, mbeni ita wala mbeni voizin so alango nduru na ala alingbi ti bâ ala lakue ti tene na mo wala ala yeke nzoni. Ala yeke gi na bezoin ti tene mbeni zo atö kobe na ala nga abalêe yâ ti da ti ala? Akete ye so aleke na yâ ti da ti ala asara si ala tambela nzoni nga ala sukula tere ti ala nzoni? Peut-être ala yeke gi na bezoin ti mbeni zo ti kua. Me tongana ala lingbi ti duti gi ala use ape, a yeke nzoni ti tene mbeni zo ayeke nduru ti mû maboko na ala lakue. Atâa nyen la asi, sara kue ti bâ ye so mo lingbi ti sara ti mû maboko na ala. *—Diko aProverbe 21:5.

12, 13. Nyen la ambeni molenge so akono awe so alango ayo na babâ na mama ti ala asara ti mû maboko na ala?

¹² Amolenge so aye ababâ na amama ti ala aye si ala duti nzoni. Tongana amolenge ni ahinga so a bâ lege ti babâ na mama ti ala nzoni, a yeke sara si ala gi bê ti ala mingi pëpe. Me, ambeni molenge so alango ayo na ndo so babâ na mama ti ala ayeke dä, a yeke mû congé tongaso si ala wara lege ti gue ti bâ baba na mama ti ala, ti mû maboko na ala ti sara akua so babâ na mama ni alingbi ti sara encore ape. Ala lingbi ti fa so ala ye babâ na mama ti ala tongana ala yeke iri ala lakue na téléphone, ala yeke tokua lettre nga na amessage na ala.—aProv. 23:24, 25.

¹³ Atâa tongana afami ti mo alango ayo na ndo so babâ na mama ti mo ayeke dä, a yeke nzoni mo gi ti hinga ye so babâ na mama ni ayeke na bezoin ni lâ oko oko. Tongana mo lango pëpe nduru na babâ na mama ti mo so ayeke aTémoin ti Jéhovah, mo lingbi ti sara tënë ti ala na a-ancien ti congrégation so ala yeke dä ti fa na mo ambeni ye so a lingbi mo sara. Na ndo ni, a yeke nzoni mo sambela Jéhovah ti mû maboko na ala. (Diko aProverbe 11:14.) Même tongana babâ na mama ti mo ayeke aTémoin ti Jéhovah ape, a lingbi mo “yekia babâ na mama ti mo”. (Ex. 20:12; aProv. 23:22). Biani, desizion so afami ti mo ayeke mû alingbi ti duti nde nde. Ambeni molenge ni aye si babâ na mama ni alango na ndo ti ala. Me ambeni babâ na mama aye ka pëpe ti lango ndo oko na amolenge ti ala so akono awe so ayeke na wali na amolenge. Ala ye ti lango na da ti ala wani tongaso si ala mû kua mingi na amolenge ti ala ape. Ambeni mbakoro so ayeke na moyen alingbi ti ngbâ na da ti ala wani nga ti bâ lege ti abezoin ti ala.—Zo-ti. 7:12.

14. Akpale wa amolenge so ayeke mû maboko mingi na babâ na mama ti ala alingbi ti wara?

¹⁴ Na yâ ti afami mingi, mingi ni a yeke molenge ti koli wala ti wali so alango nduru na babâ na mama ni la ayeke mû maboko na ala mingi. Me amolenge so ayeke mû maboko lakue na babâ na mama ni ayeke nga na bezoin ti bâ lege ti azo ti sewa ti ala. Zo oko oko ayeke sara ye alingbi na ngoi ti lo nga na ngangu so lo yeke na ni. Tongana asi so amolenge so ayeke nduru na babâ na mama ni alingbi mbeni pëpe ti mû maboko na ala tongana ti kozo, a yeke nzoni afami agi ti bâ ye so ala lingbi ti  sara. Mbeni zo na popo ti ala ayeke na kua mingi? Ambeni molenge ni alingbi ti changé tere ti mû maboko na babâ na mama ni?

15. Nyen la alingbi ti sara si zo so ayeke bâ lege ti ambakoro afatigué mingi ape?

¹⁵ Tongana mbeni babâ wala mama so ayeke mbakoro ayeke lakue na bezoin ti tene a mû maboko na lo, kpale ni ayeke so zo so ayeke sara kua lakue na lo alingbi ti fatigué (Zo-ti. 4:6). Amolenge so aye babâ na mama ti ala mingi ayeke sara kue ti bâ lege ti ala me a lingbi ti si so kua ni ahon ndo ti ala. A yeke nzoni azo so ayeke sara kua na ambakoro asara ye so ala lingbi ti sara nga a yeke nzoni ala hunda ti tene a mû maboko na ala. Tongana ngoi na ngoi a yeke mû maboko na zo so ayeke bâ lege ti ambakoro alingbi ti sara si lo fatigué mingi ape.

16, 17. Akpale wa amolenge alingbi ti wara na ngoi so ala yeke bâ lege ti babâ na mama ti ala so ayeke ambakoro? Nyen la ala lingbi ti sara ti hon ndo ni? (Bâ nga encadré “Mbeni mungo maboko so amû ngia na zo.”)

¹⁶ A yeke ye ti vundu ti bâ babâ na mama ti e so e ye ala mingi ayeke bâ pasi ndali ti akpale so gango mbakoro ayeke ga na ni. Na ambeni ngoi, azo so ayeke bâ lege ti ambakoro ayeke na vundu, ala yeke gi bê ti ala, bê ti ala anze, ala sara ngonzo, wala ala yeke bi tënë na li ti ala wani. Na ambeni ngoi, babâ wala mama ti e so ayeke ambakoro alingbi ti tene atënë ti mbana wala lo kiri singila na e ape. Tongana ye tongaso asi na mo, gi ti sara ngonzo hio pëpe. Mbeni koli so amanda ye na ndo ti kobela ti li atene so tongana mbeni ye asara si li ti e aga kirikiri, a lingbi e yeda na ye ni so na e gi ti sara ngonzo na tere ti e wani pëpe ndali ni. A yeke nzoni e sara tënë ni na koli wala wali ti e. E lingbi nga ti sara tënë ni na mbeni fami ti e wala mbeni kamarade ti e so e yeke na confiance na lo. Ye so alingbi ti mû maboko na mo ti hinga apensé ti mo nga ti sara ye ahon ndo ni ape.

¹⁷ A lingbi ti si so na mbeni ngoi ambeni fami alingbi mbeni pëpe ti ngbâ ti bâ lege ti babâ wala mama ti ala so ala ye lo na yanga-da. Ala lingbi ti bâ so a yeke nzoni ala gi ti wara mungo maboko ti mû lege na ala ti bâ lege ti babâ na mama ti ala lango oko oko. Mbeni ita-wali so ayeke gue lani lakue na da so ayeke bata ambakoro dä ti bâ mama ti lo atene: “E lingbi pëpe ti mû maboko na mama ti e na yâ ti lango oko kue. A yeke lani ngangu na e ti yeda ti tene lo gue na ndo so a yeke bata ambakoro dä. A sara e lani mawa mingi. Me ye so e sara ayeke lani nzoni teti lo na yâ ti atanga ti nze so angbâ na lo kozo ti tene lo kui nga lo yeda na ye so e sara na lo so.”

18. Nyen la azo so ayeke bâ lege ti ambakoro alingbi ti hinga ni nzoni?

¹⁸ A lingbi ti duti ngangu na mo nga a lingbi ti sara mo vundu ti bâ lege ti babâ na mama ti mo so ayeke ambakoro. Mbeni nzoni kode so ahon atanga ni kue so alingbi ti mû maboko na azo kue so aye ti bâ lege ti babâ na mama ti ala ayeke dä ape. Me tongana mo leke tere ti mo nzoni, mo mä tere na afami ti mo nga mo sambela Jéhovah, a lingbi ti mû lege na mo ti sara aye kue so afa so mo ne babâ na mama ti mo. Tongana mo sara tongaso, tere ti mo ayeke nzere ti hinga so mo yeke bâ lege ti ala nzoni. (Diko 1 aCorinthien 13:4-8.) Kota ye ni ayeke so mo yeke duti na siriri ti bê nga Jéhovah ayeke iri tënë nzoni na ndo ti mo.—aPhil. 4:7.