1. Nyen la asara si kua ti fango tënë ayeke ngangu na ngoi ti e?

NA HUNZINGO ti ngu 1800 ti si na tongo nda ti ngu 1900, aWamandango Bible * awara akpale mingi. Legeoko tongana ti akozo Chrétien, ala fa tënë so azo mingi aye ni pëpe. Ala yeke mingi pëpe nga azo mingi abâ ala tongana azo so ahinga mbeti pëpe. A si nga na mbeni ngoi, Satan Zabolo asara “kota ngonzo” na tere ti ala (Apoc. 12:12). Na ndo ni, ala yeke fa tënë na “alango ti nda ni,” na yâ ti “angoi ti akpale so ayeke ngangu na zo ti kanga bê na yâ ni”.—2 Tim. 3:1.

2. Nyen la Jéhovah angbâ ti sara ti mû maboko na kua ti fango tënë ti gue na li ni na ngoi ti e?

² Ye oko, Jéhovah aye ti tene awakua ti lo afa nzoni tënë na ndo ti sese kue na ngoi ti e, na ye oko alingbi ti kanga lege na lo pëpe ti sara ye so lo ye ti sara so. Legeoko tongana ti so lo zi mara ti Israël ti giriri na gbe ti Babylone, lo zi awakua ti lo ti ngoi ti e na gbe ti “Babylone, Ngangu gbata,” bungbi ti vorongo nzapa ti wataka kue (Apoc. 18:1-4). Lo fa ye na e ndali ti nzoni ti e, lo sara si e duti na siriri nga lo mû maboko na e ti fa ye na ndo ti lo na azo. (Diko  Ésaïe 48:16-18.) So aye pëpe ti tene so Jéhovah asara kua na ngangu so lo yeke na ni ti hinga ye so ayeke si ti changé aye kue so aye ti si ti mû lege na e ti sara si kua ti fango tënë ti Royaume ague na li ni. A yeke tâ tënë so ambeni ye so asi amû lege na e ti sara kua ti e ti fango tënë. Me azo angbâ ti sara ngangu na e nga e yeke wara ambeni kpale ti dunia ti Satan. A yeke gi na ngangu ti Jéhovah la e wara ngangu ti fa tënë.—És. 41:13; 1 Jean 5:19.

3. Tongana nyen la prophétie ti Daniel aga tâ tënë?

³ Jéhovah amû yingo ti lo na Daniel ti fa kozoni so na alango ti nda ni, “ala so ayeke na ndara, fade ala hinga nda ti ye”, wala ala hinga tâ tënë. (Diko Daniel 12:9, 10.) Jéhovah amû maboko na aWamandango Bible ti mä yâ ti akozo fango ye ti Bible so afango ye ti abungbi ti vorongo nzapa ti wataka akanga lege na azo ti hinga ni. Lo yeke sara kua na awakua ti lo laso ti fa tâ tënë na azo na ndo ti sese kue. E bâ polele so prophétie ti Daniel so aga tâ tënë. Azo nduru na million miombe ayeda na tâ tënë nga ala yeke fa ni laso na azo na yâ ti dunia kue. Ambeni ye wa la amû maboko na awakua ti Jéhovah ti fa tënë na ndo ti sese kue?

4. Na yâ ti angu 1800, a kiri na peko ti Bible na ayanga ti kodoro oke?

⁴ Mbeni ye so amû maboko na e ti fa nzoni tënë ayeke so azo mingi ayeke na Bible. Teti angu ngbangbo mingi, akota zo ti abungbi ti nzapa ti wataka asara si azo ayeke na nzara ti diko Bible pëpe nga ala sara ngangu na azo so adiko ni. Ala fâ même ambeni zo so akiri na peko ti Bible. Ye oko, na yâ ti angu 1800, ambeni ndokua so akiri na peko ti Bible wala a-imprimé ni akiri na peko ti Bible kue wala gi mbage ni na ayanga ti kodoro 400 tongaso. Na ngu 1900, azo mingi ayeke na Bible me ala gbu nda ti atâ tënë so ayeke na yâ ni pëpe.

5. Nyen la awakua ti Jéhovah asara na ndo ti tënë ti Bible?

⁵ A-Wamandango Bible ahinga lani so a lingbi ala fa na azo aye so Bible afa, na a yeke ye so ala sara lani. Na ndo ni, awakua ti Jéhovah asara kua na aBible nde nde nga ala kangbi ni na azo. Ngbene ye na ngu 1950 ti ga na ni, ala sigigi na Mbeti ti Nzapa ti fini dunia kue wala gi mbeni mbage ni na ayanga ti kodoro ahon 120. Na ngu 2013, ala sigigi na Mbeti ti Nzapa ti fini dunia so ala kiri aleke yâ ni na Anglais. A yeke ngangu pëpe ti mä yâ ti atënë so ayeke na yâ ti Bible so nga ti kiri peko ni na ambeni yanga ti kodoro nde. Nga teti so atënë ti Bible ni ayeke polele nga ayeke ngangu pëpe ti diko ni, a mû maboko na e ti sara kua ti e ti fango tënë.

6, 7. (a) Abira wa la azo asara na yâ ti angu 100 so ahon? (b) Tongana nyen la siriri so ayeke kamême na yâ ti ambeni kodoro amû maboko na kua ti fango tënë?

⁶ Mo lingbi ti hunda tere ti mo, mo tene: ‘Angoi oke la azo aduti na siriri na yâ ti dunia so?’ Na tapande, na yâ ti ngu 100 so ahon, azo kutu mingi akui na yâ ti bira, mbilimbili na ngoi ti Kozo Bira nga na Use Bira so Amû Sese Kue. Na ngu 1942, na ngoi so Use Bira so Amû Sese Kue angbâ ti kporo, Nathan Knorr la amû li ni na ndo ti aTémoin ti Jéhovah. Na ngoi ti mbeni kota bungbi, lo mû mbeni diskur so li ti tënë ni ayeke: “Siriri: A lingbi ti ninga?” Na yâ ti diskur ni, Ita Knorr afa nda ti prophétie so ayeke na Apocalypse chapitre 17 nga na lege ti atënë so ayeke na yâ ti chapitre ni lo fa so bira ni ayeke gue ti si na Harmaguédon pëpe, me na peko ti bira ni, mbeni ngoi ti siriri ayeke duti ande dä.—Apoc. 17:3, 11.

⁷ Na ngoi so Use Bira so Amû Sese Kue ahunzi, siriri amû ndo ti sese kue pëpe. Mbeni gingo nda ti ye so azo agi afa so na popo ti ngu 1946 ti si na ngu 2013, azo asara abira  ahon 331. Azo kutu mingi akui na yâ ti abira ni. Ye oko, na yâ ti angu ni so, akodoro mingi ayeke kamême na siriri nga aTémoin ti Jéhovah amû ngoi ni so ti fa nzoni tënë. Nyen la asi na peko ni? Na ngu 1944, wungo ti awafango tënë ti Royaume kue na yâ ti dunia asi 110000 pëpe. Laso, wungo ti ala asi nduru na million miombe! (Diko Ésaïe 60:22.) Biani, na angoi ti siriri, e lingbi ti fa nzoni tënë na azo mingi.

8, 9. Ngbanga ti nyen la laso a yeke ngangu pëpe ti sara voyage? Tongana nyen la a mû maboko na e na yâ ti kua ti fango tënë?

⁸ Na ngoi so awakua ti Jéhovah ato nda ti fa tënë na Amerika, a yeke lani kete ye pëpe ti sara avoyage. Na ngu 1900, ngu 21 tongaso na peko ti so a sigigi na kozo Tour ti Ba Ndo, a yeke wara a-oto gi 8000 na yâ ti kodoro ni nga anzoni lege ayeke mingi ape. Laso, na yâ ti dunia kue, a yeke wara a-oto ahon milliard oko na ndambo nga na gbâ ti anzoni lege. A-oto nga na alege amû maboko na e ti fa tënë na azo so ayeke na akete kodoro. Ye oko, même tongana e yeke na yâ ti akodoro so a yeke ngangu ti sara voyage dä nga so a lingbi e tambela ayo, e yeke sara kue ti gue ti fa tënë na azo na ndo kue so ala yeke dä.—Mat. 28:19, 20.

⁹ Ambeni ye nde ti sarango na voyage amû nga maboko na e na yâ ti kua ti e ti fango tënë. Aye tongana akota oto, abateau, nga na atrain amû lege na e ti gue na ambeti ti e na akete kodoro gi na yâ ti ayenga. A-avion amû lege na asurveillant ti circonscription, amembre ti Komite ti Filiale, amissionnaire nga na ambeni ita ti gue hio na akota bungbi wala ti sara ambeni kua so a mû na ala. Na ndo ni, aita ti Bebungbi nga na ambeni ita so ayeke na kota ndokua ti e na Amerika ayeke voyagé na a-avion ti gue na akodoro mingi ti kpengba amba ti ala aChrétien nga ti fa ye na ala. Aye so kue amû maboko na awakua ti Jéhovah ti duti beoko.—Ps. 133:1-3.

10. Ngbanga ti nyen e lingbi ti tene so Anglais ayeke yanga ti kodoro so azo ayeke tene ni na yâ ti dunia kue?

¹⁰ Na ngoi ti akozo Chrétien, azo mingi so ayeke na yâ ti akodoro so ayeke na gbe ti Rome ayeke tene Koinè, wala Grec. Mbeni yanga ti kodoro ayeke dä so laso azo mingi ayeke tene ni na yâ ti dunia kue? Azo mingi ayeke tene so a yeke Anglais. Mbeni mbeti (English as a Global Language) atene so tongana a mû azo ngbangbo oko, azo bale-use na oku ayeke tene Anglais nzoni wala ala mä  yâ ni nzoni. Yanga ti kodoro so a yeke fa na azo ahon atanga ni kue na yâ ti dunia ayeke Anglais. A yeke mbeni yanga ti kodoro so azo ti dengo buze, azo ti poroso, azo ti senda-ye nga na senda-kode ayeke tene ni na yâ ti dunia kue.

11. Tongana nyen la yanga ti Anglais amû maboko na kua ti fango tënë?

¹¹ So azo ayeke tene Anglais na yâ ti dunia kue amû lege ti tene tâ tënë amû ndo. Teti angu mingi, a sigigi na a-Tour ti Ba Ndo nga na ambeni mbeti ti e kozo na Anglais awe si na pekoni a sigigi na ni na ambeni yanga ti kodoro. Anglais ayeke yanga ti kodoro so aTémoin ti Jéhovah so ayeke na kota ndokua ti e na Amerika ayeke tene. Nga ni la mingi ni a yeke fa na ye na a-élève na kota ndo ti mandango ye ti Société Watchtower na gbata ti Patterson, na Amerika.

12. A kiri na peko ti ambeti ti e na ayanga ti kodoro oke? Tongana nyen la ordinateur amû maboko na yâ ti kua ni?

¹² E kiri na peko ti ambeti ti e na ayanga ti kodoro 700 tongaso ngbanga ti so e yeke na kua ti fa na azo nzoni tënë ti Royaume na yâ ti dunia kue. Ordinateur nga na ambeni gbakuru ti kua tongana MEPS, so ayeke na yâ ti a-ordinateur, amû maboko na e ti kiri na peko ti ambeti ti e na ambeni yanga ti kodoro. Ye so amû lege na e ti fa tënë ti Royaume na yâ ti dunia kue nga a mû maboko na e ti duti beoko. Me ye so asara si e yeke beoko ayeke so e yeke tene “yanga ti kodoro so ayeke tâ nzoni ni,” tâ tënë so ayeke na yâ ti Bible.—Diko Sophonie 3:9. *

13, 14. Tongana nyen la andia ti kodoro nga na adesizion ti ada-ngbanga amû maboko na e?

¹³ Tongana ti so e bâ na yâ ti article so ahon, akozo Chrétien awara aye ti nzoni na lege ti ndia ti Rome so ayeke lani na ngangu na yâ ti akodoro kue so ayeke na gbe ti Rome. Legeoko nga laso, aChrétien ayeke wara aye ti nzoni na lege ti andia so ayeke na yâ ti akodoro. Na tapande, na Amerika, ndo so kota ndokua ti e ayeke dä, ndia amû lege na zo ti soro bungbi ti vorongo Nzapa ti lo, ti sara tënë ti aye so lo mä na bê na ni na azo nga ti tene azo asara bungbi. Ye so amû lege na aita ti Amerika ti sara abungbi na yâ ti kodoro ni, ti sara lisoro na ndo ti Bible nga ti fa na azo aye so ala yeke manda. Ye oko, na ambeni ngoi a lingbi aita ni ague na devant ti ngbanga ti bata droit so ala yeke na ni ti fa nzoni  tënë (aPhil. 1:7). Nga, na ngoi so akota zo ti fango ngbanga ake droit so ala yeke na ni ti fa tënë, ala gue na tënë ni na devant ti akota da-ngbanga na fani mingi ala sö benda.

¹⁴ Na yâ ti ambeni kodoro nga e yeke gue na devant ti ada-ngbanga ti wara liberté ti voro Jéhovah nga ti fa tënë. Na yâ ti ambeni kodoro tongana afâ ngbanga ti e na lege ni pëpe, e yeke gue na tënë ni na akota da-ngbanga. Na tapande, fani mingi e gue na tënë ti e na Kota Da-ngbanga ti Poto. Ti si na nze ti juin, ngu 2014, e sö benda lege 57 na yâ ti angbanga so e gue na ni na devant ti da-ngbanga so; na mingi ti akodoro so ayeke na Poto adoit ti sara ye alingbi na desizion ti da-ngbanga ni. Atâa so e yeke “azo so amara kue ake” e, ada-ngbanga ti akodoro mingi ayeda so e yeke na droit ti voro Jéhovah.—Mat. 24:9.

15. Tongana nyen la kode so a yeke imprimé na ambeti ague na li ni? A mû maboko na e tongana nyen?

¹⁵ Afini kode so a sigigi na ni ti imprimé na ambeti amû maboko na e ti fa nzoni tënë na azo na ndo ti sese kue. Teti angu ngbangbo mingi, azo mingi asara kua na masini so ayeke imprimé na mbeti so Johannes Gutenberg asigigi na ni dépuis na ngu 1450. Ye oko, na yâ ti ngu 200 so ahon a sigigi na afini masini so ayeke imprimé ambeti. Amasini ni akono, ayeke imprimé aye hio, nga ayeke sara kua nzoni mingi. Nga ngere ti lekengo akugbe-mbeti nga na abuku ayeke ngangu mingi tongana ti kozo ape. Amasini so ayeke imprimé ambeti hio amû place ti angbene kode so a yeke imprimé na ambeti, na a sara si a sigigi na gbâ ti ambeti hio mingi nga a sara si afoto so ayeke na lê ti ambeti ni asigigi pendere mingi. Aye so asara nyen na ndo ti kua ti e? Bâ kete si, wungo ti kozo Tour ti Ba Ndo so a-imprimé ni na nze ti juillet, ngu 1879 ayeke 6000, afoto ayeke dä ape nga ayeke gi na yanga ti Anglais. Laso, ngu 136 na peko ni, a yeke imprimé numero ti Tour ti Ba Ndo oko oko ahon 50000000 tongaso na a yeke kangbi ni. Apendere foto so a sara ni na couleur ayeke na yâ ti a-Tour ti Ba Ndo ni nga a sara ni na ayanga ti kodoro ahon 200.

16. Aye wa la a sigigi na ni so amû maboko na e ti fa tënë na ndo ti sese kue? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article ni.)

¹⁶ Bâ ambeni ye so a sigigi na ni na yâ ti angu 200 so ahon so amû maboko na awakua ti Jéhovah ti fa nzoni tënë. E sara fade tënë ti atrain, a-oto nga na a-avion awe, me ambeni ye ni ayeke nga dä. A yeke aye tongana avélo, amasini ti pikango mbeti, aye ti sarango na mbeti ti azo so abâ ndo pëpe, télégraphe, atéléphone, acaméra, aCD ti bango ni na ti mango ni, radio, télé, adiapo, a-ordinateur nga na Internet. Aye so amû maboko na e na alege nde nde ti sara kua ti e ti sarango adisciple. Prophétie so atene awakua ti Jéhovah ayeke “nyon dulait ti amara” aga tâ tënë na lege so e sara kua na ndara na aye ti amara, aye tongana a-ordinateur na Internet, ti mû lege na e ti sigigi na Bible nga na ambeti ti e na ayanga ti kodoro mingi.—Diko Ésaïe 60:16.

17.(a) Aye so e londo ti bâ amû lege na e ti tene nyen na nda ni? (b) Ngbanga ti nyen Jéhovah aye ti tene e “sara kusala maboko na maboko” na lo?

¹⁷ A yeke polele so Jéhovah ayeke fa lege na kua ti e ti fango tënë. Biani, Jéhovah alingbi ti sara ye so lo leke na bê ti lo ti sara sân ti tene e mû maboko na lo. Ye oko, Babâ ti e so ayeke na yayu so aye e mingi aye ti tene e “sara kusala maboko na maboko” na lo ti mû lege na e ti fa so e ye lo nga e ye amba ti e (1 aCor. 3:9; Marc 12:28-31). A yeke nzoni e fa tënë ti Royaume na alege kue so azi na e. A yeke kua so ayeke kota mingi ahon tanga ti akua kue na ndo ti sese. Tongaso, zia e kiri singila mingi so Jéhovah afa lege na kua ti fango ye so e yeke sara na yâ ti dunia kue nga so lo iri tënë nzoni na ndo ni.