1-3. (a) Ngbanga ti nyen la apensé ti Nzapa nga na yanga ti kodoro ti lo ayeke nde mingi na ti azo? (b) Nyen la e yeke bâ na yâ ti article so?

JÉHOVAH NZAPA aleke a-ange nga na azo ti tene lo na ala asara kodoro nga ala duti na ngia (Ps. 36:10; 1 Tim. 1:11). Bazengele Jean airi kozo zo so Nzapa aleke lo “Tënë ni” nga “tongo nda ti aye so Nzapa asara”. (Jean 1:1; Apoc. 3:14). Jéhovah asara tënë na kozo Molenge ti lo so ti fa na lo apensé ti lo nga na aye so ayeke na bê ti lo (Jean 1:14, 17; aCol. 1:15). Bazengele Paul atene so a-ange nga ayeke sara tënë nga ala yeke na mbeni yanga ti kodoro so ayeke nde na ti azo.—1 aCor. 13:1.

² Jéhovah ahinga ye kue na ndo ti a-ange nga na azo milliard mingi so lo sara. Na ambeni ngoi, gbâ ti azo alingbi ti sambela lo na ayanga ti kodoro mingi. Jéhovah ayeke mä asambela, me na oko ngoi ni lo yeke sara nga tënë na a-ange nga lo yeke fa lege na ala. Ti tene Jéhovah asara aye so kue, a lingbi apensé ti lo nga na yanga ti kodoro ti lo aduti nde mingi na ti azo. (Diko Ésaïe 55:8, 9.) Tongaso, na ngoi so Jéhovah ayeke sara tënë na azo, lo yeke woko yâ ti atënë ti lo ti tene ala mä yâ ni.

³ Na yâ ti article so, e yeke bâ tongana nyen la Nzapa so ayeke na ndara mingi ayeke sara tënë na awakua ti lo na lege so akpengba ape ngbene ye giriri ti ga na ni. E yeke bâ nga tongana nyen  la Jéhovah achangé fason so lo yeke sara na tënë ti lingbi na aye so asi.

4. (a) Yanga ti kodoro wa la Jéhovah asara na tënë na Moïse, Samuel nga na David? (b) Atënë ti nyen la ayeke na yâ ti Bible?

⁴ Na ngoi so Jéhovah asara tënë lani na Adam na yâ ti yaka ti Éden, peut-être lo sara tënë na lo lani na yanga ti Hébreu ti giriri. Na pekoni, Nzapa asara tënë na awasungo Bible so ayeke tene nga yanga ti Hébreu so, zo tongana Moïse, Samuel nga na David. Na ala sû atënë ni na mbeti na fason so ala yeke sara na tënë nga ala yeke sû na mbeti. Ala sara nga tënë na ndo ti lege so Nzapa asara ye na awakua ti lo. Na tapande, ala sara tënë ti mabe ti ala nga na ndoye so ala yeke na ni na mbage ti lo, afaute ti ala nga tongana nyen la ala duti be-ta-zo na Nzapa pëpe. A sû aye so kue na mbeti ndali ti nzoni ti e.—aRom. 15:4.

5. Fa tongana nyen la Jéhovah asara tënë na azo lani gi na yanga ti Hébreu ape.

⁵ Jéhovah asara tënë lani na awakua ti lo lakue gi na yanga ti Hébreu ape. Na ngoi so azo ti Israël alondo na Babylone akiri na kodoro ti ala, ambeni ayeke tene yanga ti Araméen lâ na lâ. Peut-être a yeke ndani la Jéhovah amû yingo ti lo na Daniel, Jérémie na Esdras ti sû ambeni mbage ti Bible na yanga ti Araméen. *

6. A mû lani Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu a kiri na pekoni na Grec ngbanga ti nyen?

⁶ Alexandre ti Kota amû gbâ ti akodoro na ngangu na Koinè aga yanga ti Grec so azo ayeke tene ni mingi na yâ ti akodoro mingi. Ajuif mingi akomanse ti tene yanga ti kodoro so, ye so asara si a mû Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu a kiri na pekoni na Grec. A iri Mbeti ti Nzapa so Septante. A yeke lani kozo Bible so a kiri na pekoni na mbeni yanga ti kodoro nde nga amû maboko na azo mingi. Awandara ti Bible atene atraducteur 72 la akiri na peko ti Bible so airi ni Septante. * Ambeni amû atënë ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu ala kiri na pekoni oko na oko, me ambeni asara ti ala tongaso ape. Ye so asara si fason so a kiri na peko ti atënë ni ayeke nde nde. Ye oko, aJuif so ayeke tene yanga ti Grec nga na aChrétien abâ lani Septante tongana Mbeti ti Nzapa.

7. Jésus asara lani kua na yanga ti kodoro wa ti fa ye na adisciple ti lo?

⁷ Na ngoi so kozo Molenge ti Nzapa aga lani na sese, kite ayeke dä ape so lo tene yanga ti Hébreu nga lo fa ye na azo na ni (Jean 19:20; 20:16; Kus. 26:14). Peut-être lo sara nga kua na ambeni tënë ti yanga ti Araméen so azo mingi ayeke tene ni lani na ngoi ni kâ. Ye oko, lo hinga lani atënë so Moïse na aprophète asû ni giriri na yanga ti Hébreu, so a yeke diko ni yenga oko oko na yâ ti asynagogue (Luc 4:17-19; 24:44, 45; Kus. 15:21). Na ndo ni, azo ti Israël ayeke tene lani Grec nga na Latin. Me Bible atene pëpe wala Jésus nga atene ayanga ti kodoro so.

8, 9. Ngbanga ti nyen a sû lani ambeni mbeti ti Bible na Grec? Ye so afa na e nyen na ndo ti Jéhovah?

⁸ Akozo disciple ti Jésus ayeke tene lani Hébreu, me na peko ti kuâ ti lo, ala tene ambeni yanga ti kodoro nde. (Diko Kusala 6:1.) Na ngoi so nzoni tënë amû ndo lani mingi, mingi ti aChrétien ayeke tene lani Grec ahon Hébreu. Tongaso, a kangbi lani  na azo mingi Évangile ti Matthieu, ti Marc, ti Luc na ti Jean so a sû na yanga ti Grec, na yâ ti aÉvangile so a sara tënë ti aye so Jésus afa nga lo sara lani. * Bazengele Paul asû ambeti ti lo na yanga ti Grec, a sû nga ambeni mbeti ti Bible nde na yanga ti Grec.

⁹ A yeke kota ye mingi so aChrétien so asû mbage ti Bible so ayeke na Grec asara kua na ambeni tënë ti mbage ti Bible so a sû ni ândö na Hébreu, mingi ni a yeke atënë ti Septante la ala sara na kua. Na ambeni ngoi, atënë so ala sara na kua so ayeke nde kete na ati so a sû na Hébreu giriri. Tongaso, kua so atraducteur so siokpari ayeke na tere ti ala asara so aga mbage ti Bible so e yeke sara na kua laso. Ye so afa na e so na lê ti Jéhovah mbeni yanga ti kodoro wala ngobo ti sarango ye ayeke nzoni ahon mbeni ape.—Diko Kusala 10:34.

10. Nyen la e manda na ndo ti lege so Jéhovah ayeke sara na tënë na azo?

¹⁰ Ye so e manda afa na e so Jéhovah ayeke sara tënë na azo alingbi na aye so asi. Lo hunda pëpe ti tene e manda gi mbeni yanga ti kodoro oko tongaso si e lingbi ti hinga lo wala ti hinga aye so lo leke ti sara. (Diko Zacharie 8:23; Apocalypse 7:9, 10.) E manda nga so Jéhovah amû yingo ti lo na azo so asû Bible, me lo mû lege na ala ti sû apensé ti lo na lege ti atënë ti ala wani.

11. Ngbanga ti nyen la ayanga ti kodoro nde nde so azo ayeke tene akanga lege na Nzapa pëpe ti sara tënë na ala?

¹¹ So azo ayeke tene ayanga ti kodoro nde nde wala so akete kangbi ayeke na yâ ti aBible so a kiri na pekoni akanga lege na Nzapa ti sara tënë na azo? Ên-ën. Na tapande, peut-être e hinga gi ambeni kete tënë so Jésus atene na yanga ti kodoro so lo sara na kua giriri (Mat. 27:46; Marc 5:41; 7:34; 14:36). Ye oko, Jéhovah asara si a kiri na peko ti atënë ti Jésus na yanga ti Grec nga na pekoni na ambeni yanga ti kodoro nde. Nga, teti so aJuif na aChrétien asû peko ti Mbeti ti Nzapa fani mingi, a sara si a bata tënë ti Nzapa. A kiri na peko ti Mbeti ti Nzapa so ala sû pekoni so na ayanga ti kodoro mingi. A sara ngu 400 tongaso na peko ti kuâ ti Christ, John Chrysostom atene so a kiri lani na peko ti afango ye ti Jésus na yanga ti Syrien, ti Égyptien, ti Indien, ti Perse, ti Éthiopien nga na ti ambeni gbâ ti yanga ti kodoro.

12. Tongana nyen la a kanga lege lani na kua ti kiringo na peko ti Bible?

¹² Na yâ ti mbaï, azo asara lani aye mingi ti kanga lege na Bible nga na azo so ayeke kiri na pekoni na ayanga ti kodoro nga ayeke kangbi ni. Angu 300 tongaso na peko ti so adü Jésus, Dioclétien Empereur ti Rome amû yanga ti tene a zö aBible kue. Angu 1200 tongaso na pekoni, William  Tyndale amû Bible so a sû ândö na Hébreu nga na Grec lo komanse ti kiri na pekoni na Anglais. Lo tene na mbeni koli so ahinga ndo mingi lo tene so tongana Nzapa angbâ ti bata ni na fini aninga, ni yeke sara si même mbeni molenge-koli ti fango yaka ayeke hinga Bible nzoni mingi ahon mbeni prêtre. Ndali ti so a kanga lege na Tyndale na Angleterre, a lingbi lo kpe lo gue na mbeni kodoro ti Europe tongaso si lo kiri na peko ti Bible ti lo nga lo imprimé ni. Atâa so akota zo ti eglize atene so ala yeke gbi na lê ti azo aBible kue so ala wara, a kangbi na azo mingi aBible so Tyndale akiri na pekoni. Na nda ni, a kanga go ti lo na ndo ti keke nga a gbi lo. Me Bible so lo kiri na pekoni angbâ. A yeke Bible so la a sara kua na ni ti kiri na peko ti Bible so a iri ni King James Version.—Diko 2 Timothée 2:9.

13. Nyen la gingo nda ti aye na ndo ti angbene mbeti ti yâ ti Bible afa?

¹³ A yeke tâ tënë so na yâ ti ambeni Bible so a sû giriri a yeke wara ambeni kete kete faute dä nga ambeni tënë ni ayeke nde kete na ti ambeni. Ye oko, awandara ti Bible amû gbâ ti angbene mbeti ti Bible, ambeni mbage ni nga na angbene Bible so a kiri na pekoni, ala haka ni nga ala gi ndani nzoni. Na nda ni, ala bâ so gi akete wungo ti aversê la atënë ni ayeke nde nde, so ayeke nga kota ye ape. Me atënë ti yâ ti Bible achangé ape. Gingo nda ti aye tongaso amû lege na atâ wamandango Bible ti hinga biani so atënë ti yâ ti Bible so ala yeke na ni laso alondo na Jéhovah.—És. 40:8. *

14. Nyen la asara si a yeke ngangu ape ti tene azo awara Bible laso?

¹⁴ Atâa so awato asara kue ti kanga lege na Bible, Jéhovah asara si a kiri na pekoni na ayanga ti kodoro mingi ahon tanga ti ambeti kue. Même atâa so azo mingi ayeke na mabe na Nzapa ape wala mabe ti ala ayeke gi kete, Bible angbâ lakue mbeti so a kangbi ni mingi nga a sigigi na ni na ayanga ti kodoro ahon 2800, atâa a yeke Bible ni kue wala gi mbage ni. Mbeni mbeti so a kangbi ni mingi na so azo ayeke wara ni hio tongana Bible ayeke dä ape. Ambeni Bible so a kiri na pekoni a yeke ngangu ti diko ambeni tënë so ayeke na yâ ni wala zo alingbi ti zia bê ti lo na ndo ni ape. Me, zo alingbi ti manda atënë ti beku nga na ti salut so ayeke na yâ ti mingi ti aBible so.

15. (a) Ngbene ye na ngu 1919 ti ga na ni, nyen la achangé na yâ ti sigingo na ambeti ti e? (b) Ngbanga ti nyen a yeke sû ambeti ti e kozoni na Anglais?

¹⁵ Na ngu 1919, a soro mbeni kete wungo ti awamandango Bible ti ga “ngbâa be-ta-zo so ayeke sara ye na ndara”. Na ngoi ni so, mingi ni, ngbâa be-ta-zo ayeke fa ye na awakua ti Nzapa na Anglais (Mat. 24:45). “Ngbâa” so asara kue ti tene a sigigi na  ambeti ti e na ayanga ti kodoro mingi; wungo ni ahon fadeso 700. Legeoko tongana ti so Koinè ayeke lani yanga ti kodoro so azo asara kua na ni mingi na ngoi ti akozo Chrétien, laso a sara kua na Anglais mingi na yâ ti dengo buze nga na ekole. Tongaso, a sû ambeti ti e na yanga ti Anglais kozo si a kiri na pekoni na ambeni yanga ti kodoro nde.

16, 17. (a) Nyen la awakua ti Nzapa ayeke lani na bezoin ni? (b) Tongana nyen la ala wara ye so ala bezoin ni so? (c) Nyen la Ita Knorr aye lani?

¹⁶ Atënë ti yâ ti ambeti ti e kue alondo na yâ ti Bible. Kozo, awakua ti Nzapa ayeke sara kua na Bible King James Version so a sigigi na ni na ngu 1611. Ye oko, atënë ti yâ ni ayeke angbene tënë na ayeke ngangu ti mä yâ ni. Nga iri ti Nzapa ayeke na yâ ni mingi ape atâa so na yâ ti angbene mbeti ti Bible so a sû ni giriri iri ti lo asigigi dä saki mingi. Na yâ ti Bible so a wara ambeni faute nga na ambeni versê so a wara ni pëpe na yâ ti angbene mbeti ti Bible so a sû ni giriri. Mara ti akpale ni so ayeke nga na yâ ti ambeni Bible so a kiri na pekoni na Anglais.

¹⁷ Awakua ti Nzapa ayeke lani na bezoin ti mbeni Bible so a kiri na pekoni na lege ni nga a yeke ngangu pëpe ti mä yâ ni. Tongaso, a zia na sese Komite so abâ tënë ti kiringo na peko ti Mbeti ti Nzapa ti fini dunia, na aita so ayeke na yâ ti komite ni asigigi na Bible ni na ambage omene ti londo na ngu 1950 ti si na ngu 1960. Na ngoi so a sigigi na kozo mbage ni na lango 2 ti août ti ngu 1950, Ita Nathan Homer Knorr atene na azo so aga na mbeni kota bungbi, lo tene: “E yeke na kota bezoin ti wara mbeni Bible so a kiri na pekoni alingbi na atënë so e yeke tene laso, so ague oko na tâ tënë, nga so afa nda ti atënë so a sû ni giriri na lege ni so alingbi ti mû maboko na e ti hinga tâ tënë nzoni. Mbeni Bible so azo so ayeke diko ni laso alingbi ti mä yâ ni tâ gi tongana ti so asenge zo, azo so asara tere ti ala kete, amä yâ ti atënë so adisciple ti Christ asû lani.” Ita Knorr aye lani mingi ti tene Mbeti ti Nzapa ti fini dunia amû maboko na azo million mingi ti hinga Jéhovah.

18. Nyen la amû maboko ti tene a kiri na peko ti Bible laso na ayanga ti kodoro mingi?

¹⁸ Na ngu 1963, ye so Ita Knorr aye aga tâ tënë na ngoi so a sigigi lani na Mbeti ti Nzapa ti fini dunia: Matthieu—Apocalypse na ayanga ti kodoro omene: Néerlandais, Français, Allemand, Italien, Portugais na Espagnol. Na ngu 1989, Bebungbi ti aTémoin ti Jéhovah azia na sese mbeni fini ndokua na kota ndokua ti e ti mû maboko na aita so ayeke kiri na peko ti Bible. Na ngu 2005, a mû lege na aita ti kiri na peko ti Bible na ayanga ti kodoro so a sigigi na a-Tour ti Ba Ndo dä. Ye ti pekoni ayeke so, a yeke wara Mbeti ti Nzapa ti fini dunia laso na ayanga ti kodoro ahon 130 atâa ayeke mbage ni wala Bible ni kue.

19. Kota ye wa la asi lani na ngu 2013? Nyen la e yeke sara tënë na ndo ni na yâ ti article ti peko?

¹⁹ Ngbene ye so a sigigi na Mbeti ti Nzapa ti fini dunia na Anglais, a bâ so fason so a yeke tene na Anglais achangé tongaso a lingbi a changé ambeni tënë ti yâ ni ti lingbi na Anglais so ayeke tene ni fadeso. Na lango 5 nga na 6 ti octobre ti ngu 2013, azo 1413676 so ayeke na yâ ti akodoro 31 aga na bungbi ti ngu oko oko ti fani 129 ti société Watch Tower wala ala bâ ni na vidéo. Tere ti ala anzere ti mä mbeni membre ti Bebungbi so afa tënë ti sigingo ti Mbeti ti Nzapa ti fini dunia na Anglais so a kiri a leke atënë ti yâ ni. Ala mingi atoto na ngoi so a mû na ala fini Bible ni. Na ngoi so a yeke diko aversê ti yâ ti fini Bible ni, azo so aga abâ so a yeke ngangu ape ti diko ni nga ti mä yâ ni. Na yâ ti article ti peko, e yeke sara ande tënë na ndo ti fini Bible so nga kiringo na pekoni na ambeni yanga ti kodoro nde.