1, 2. Na ambeni ngoi nyen la e yeke gi bê ti e na ndo ni? Atapande wa so ayeke na yâ ti Bible ayeke ga na li ti e?

TONGANA mbeni ngangu kobela asara mo, peut-être mo hunda tere ti mo, mo tene: ‘Mbi yeke sava ande la?’ Wala peut-être tere ti mbeni fami ti mo wala ti mbeni kamarade ti mo ason na mo yeke gi bê ti mo eskê lo yeke sava ande. Tongana tere ti mbeni zo ason a yeke na lege ni ti tene lo gi bê ti lo. Na ngoi ti prophète Élie nga na Élisée ambeni gbia use ayeke lani na mara ti gingo bê so. Gbia Achazia, molenge ti Achab na Jézabel, atï lani lo wara kä na lo hunda, lo tene: ‘Kä ti mbi so ayeke mü ande?’ Tere ti gbia ti Syrie Ben-Hadad ason ngangu, na lo hunda, lo tene: “Fade mbi ga nzoni na yâ kobela so?”—2 Ki. 1:2; 8:7, 8.

² E hinga biani so e na azo so e yeke gi bê ti e ndali ti ala e yeke wara ande aye ti nzoni na yâ ti angoi so ayeke ga. Me mingi ti azo ayeke gi bê ti ala na ndo ti ye so Nzapa ayeke sara ande ti mû maboko na e. Na ngoi ti Gbia Achazia nga na Gbia Ben-Hadad, Nzapa asara lani ambeni miracle ti sava ambeni zo. Jéhovah asara kua na aprophète ti lo ti zingo même ambeni zo na kuâ (1 aGbia 17:17-24; 2 aGbia 4:17-20, 32-35). Eskê e yeke na mbeni raison ti ku ti tene lo sara mara ti amiracle ni so na ngoi ti e?

3-5. Jéhovah nga na Jésus ayeke na ngangu ti sara nyen? E yeke bâ ahundango ndo wa na yâ ti article so?

 ³ Kite ayeke dä ape so Nzapa ayeke na ngangu ti sara ye na ndo ti seni ti azo. Na a yeke ye so Bible atene. Na ambeni ngoi, lo punir ambeni zo na lege ti kobela, na tapande na ngoi ti Moïse lo punir lani Pharaon nga lo punir lani Miriam ita ti Moïse na lege ti kobela (Gen. 12:17; Nom. 12:9, 10; 2 Sam. 24:15). Jéhovah agboto lani mê ti azo ti Israël so tongana ala mä yanga ti lo ape lo yeke tokua na ndo ti ala “mara ti kobela kue wala ye ti ngangu kue.” (Deut. 28:58-61). Na mbage, Jéhovah alingbi ti zi kobela wala ti kanga lege na ni (Ex. 23:25; Deut. 7:15). Nga lo lingbi ti sava kobela ti azo. Na ngoi so tere ti Job ason ngangu na lo ye ti kui, Nzapa asava lo.—Job 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Biani, Nzapa ayeke na ngangu ti sava azo so tere ti ala ason. Molenge ti lo nga alingbi ti sara ni. Na ngoi so lo yeke lani na sese ge, lo sava lani azo ti buruma, azo so ayeke na kobela ti makako, azo so lê ti ala abuba nga na azo so mbeni mbage ti tere ti ala akui (Diko Matthieu 4:23, 24; Jean 9:1-7). Amiracle so Jésus asara lani amû maboko na e ti ku kungo apendere ye so lo yeke sara ande na yâ ti fini dunia. Na ngoi ni so, “fade wakodoro atene pëpe, Mbi yeke na kobela.”—És. 33:24.

⁵ Me tongana tere ti e ason ngangu a lingbi e ku ti tene Nzapa wala Jésus asara mbeni miracle ti sava e laso? Nyen la a yeke nzoni e gbu li ti e na ndo ni na ngoi so e ye ti sava tere ti e?

6. Nyen la e hinga na ndo ti “matabisi ti savango azo” so akozo Chrétien ayeke lani na ni?

⁶ Na ngoi ti akozo Chrétien, Jéhovah amû yingo vulu ti lo na aChrétien so a soro ala ti gue na yayu ti sara amiracle (Kus. 3:2-7; 9:36-42). Na popo ti ‘amatabisi nde nde’ ti yingo a yeke wara “matabisi ti savango azo”. (1 aCor. 12:4-11). Me matabisi ti savango azo nga na ambeni matabisi tongana ti tenengo prophétie nga na sarango tënë na ayanga nde nde ahunzi awe (1 aCor. 13:8). Na amiracle ni so angbâ juska laso ape. Tongaso, e yeke na mbeni raison ape ti ku ti tene laso a sava e wala azo so e ye ala na lege ti miracle.

7. Atënë so ayeke na Psaume 41:4 adë bê ti e tongana nyen?

⁷ Tongana tere ti e ason, e lingbi ti bâ ndo na mbage ti Nzapa ti mû ngangu na e nga ti dë bê ti e tongana ti so lo sara lani na wakua ti lo ti giriri. Gbia David atene: “Ngia ayeke na zo so abi bê ti lo na awanzinga, fade [Jéhovah] azi lo na lâ ti sioni. [Jéhovah] abata lo, Lo bata lo na fini.” (Ps. 41:2, 3). Na ngoi ti David, e hinga so mbeni zo so abi bê ti lo na awanzinga si lo ngbâ na fini kpu na kpu ayeke dä pëpe. Tongaso, David aye pëpe ti tene so a yeke bata mara ti zo tongaso na fini na lege ti miracle si lo ngbâ na fini lakue lakue. Atënë ti yâ ti versê so aye ti tene so Nzapa ayeke mû maboko na zo so ayeke be-ta-zo na lo. Tongana nyen? David atene: “[Jéhovh ayeke] bata lo na ndo tange ti kobela; fade Mo leke tange ti lo na lâ ti kobela ti lo.” (Ps. 41:4). Jéhovah ahinga pasi ti awakua ti lo, na lo girisa ala ape. Lo yeke mû na ala ndara nga lo yeke kpengba ala. Jéhovah aleke tere ti e azo na mbeni lege so tere ti e ni wani alingbi ti sara si e wara sava.

8. Ti gue oko na Psaume 41:5 nyen la David ahunda lani na Jéhovah na ngoi so tere ti lo ason ngangu?

⁸ Na Psaume 41, David afa ye so asi na lo na ngoi so tere ti lo ason ngangu na lo woko kue nga lo gi bê ti lo ahon ndo ni. Peut-être a yeke lani na ngoi so Absalom aye ti mû mbata ti gbia na maboko ti lo. Tere ti David ason lani ngangu na lo lingbi ti kanga lege na  Absalom ape. Lo hinga so akpale so lo wara na yâ ti sewa ti lo abâ gigi ndali ti siokpari so lo sara na Bath-Séba (2 Sam. 12:7-14). Tongaso, nyen la lo sara lani? Lo sambela, lo tene: “O [Jéhovah], sara be-nzoni na mbi, sara si âme ti mbi aga nzoni, teti mbi sara siokpari ti ke Mo.” (Ps. 41:5). David ahinga so Jéhovah apardonné lani siokpari ti lo, nga lo zia bê ti lo na Nzapa ti mû maboko na lo na ngoi so tere ti lo ason. David ayeke ku lani ti tene Jéhovah asara mbeni miracle ndali ti lo?

9. (a) Nyen la Jéhovah asara lani na Gbia Ézéchias? (b) Nyen la David aku lani na mbage ti Jéhovah?

⁹ A yeke tâ tënë so na ambeni ngoi, Nzapa asoro ti sava kobela ti ambeni zo. Na tapande, na ngoi so tere ti Gbia Ézéchias ason na lo ga nduru ti kui, Jéhovah asava lo. Lo ngbâ na fini ngu 15 tongaso na pekoni (2 aGbia 20:1-6). Me David aku lani ti tene a sava lo na lege ti miracle ape. Ye oko, lo ku lani ti tene Nzapa amû maboko na lo tongana ti so lo yeke mû maboko na “zo so abi bê ti lo na awanzinga.” David ayeke lani na kpengba songo na Jéhovah, tongaso lo hunda na Jéhovah ti dë bê ti lo nga ti bâ ndo na ndo ti lo na ngoi so tere ti lo ason. Lo hunda nga ti wara sava nga ti tene tere ti lo aga nzoni. E lingbi nga ti hunda Jéhovah ti mû maboko na e tongaso.—Ps. 103:3.

10. Nyen la asi na Trophimus nga na Épaphrodite? Ye so afa na e nyen?

¹⁰ Na ngoi ti akozo Chrétien, a sava lani aChrétien kue na lege ti miracle ape atâa so bazengele Paul ayeke lani na ngangu ti sara tongaso. (Diko Kusala 14:8-10.) Bazengele Paul asava lani babâ ti Publius so ayeke lani na kobela so asara si tere ti lo amû wâ nga lo yeke sasa na mênë. Paul “[a]sambela, lo zia maboko ti lo na ndo ti babâ ni na lo sava lo.” (Kus. 28:8). Me, a yeke azo kue so Paul ahinga ala la lo sava ala ape. Trophimus ayeke mbeni kamarade ti Paul nga lo na lo ayeke sara voyage ti missionnaire (Kus. 20:3-5, 22; 21:29). Na ngoi so tere ti Trophimus ason, Paul asava lo ape. Tongaso, lo zia lege ti sarango voyage legeoko na Paul na lo ngbâ na Milet ti sava tere ti lo (2 Tim. 4:20). Tere ti Épaphrodite, so ayeke nga mbeni kamarade ti Paul, ason lani na lo ga nduru ti kui. Me Bible atene ape so bazengele Paul asava lo lani.—aPhil. 2:25-27, 30.

11, 12. Nyen la e hinga na ndo ti Luc? Lo mû lani maboko na Paul tongana nyen?

¹¹ Luc ayeke lani mbeni wanganga na lo na Paul avoyagé lani (aCol. 4:14; Kus. 16:10-12; 20:5, 6). A yeke na lege ni ti pensé so Luc amû lani wango na Paul na ndo ti seni, nga lo mû maboko na lo na ambeni mba ti lo missionnaire. Ngbanga ti nyen la lo mû lani maboko na ala? Ngbanga ti so tere ti Paul ason lani na ngoi ti mbeni voyage (aGal. 4:13). So Luc amû maboko na Paul ague oko na tënë so Jésus atene lani: “Azo so ayeke na nzoni tere ayeke na bezoin ti wanganga pëpe, me gi azo ti kobela.”—Luc 5:31.

¹² Bible afa pëpe ndo so Luc amanda kua ti lo ti wanganga dä, a fa nga pëpe lawa la lo manda ni. Me Bible atene so Paul afa na azo ti Colosses kua so Luc asara tongana wanganga ndali ti so ala hinga lo lani. Mbeni ekole ti awanganga ayeke lani na kodoro ti Laodicée. Tongaso, Luc ayeke lani mbeni zo so ayeke mû gi wango tongaso na ndo ti seni na azo ape me lo yeke lani docteur. E hinga ni ndali ti so na yâ ti Évangile ti lo nga na mbeti ti Kusala, lo sara kua na atënë so awanganga ayeke sara na kua nga lo sara tënë mingi na ndo ti azo so Jésus asava ala.

13. Nyen la a lingbi e dabe ti e na ni kozo ti tene e mû wango na mbeni zo wala e yeda na wango ti mbeni zo?

¹³ Laso, mbeni mba ti e Chrétien alingbi ti sara kua na “matabisi ti savango azo” ti zi kobela na tere ti e ape. Me, ambeni ita so  aye ti mû maboko na e alingbi ti mû na e wango na ndo ti seni atâa so e hunda ni na ala ape, na ala yeke tara ti pusu e ti sara ye alingbi na wango ti ala ni. Ambeni wango ni ayeke sioni ape. Na tapande, Paul awa lani Timothée ti nyon vin kete ndali ti yâ ti lo so ason, peut-être ndali ti so ngu so lo nyon ayeke lani nzoni ape. * (Diko 1 Timothée 5:23.) Me, a yeke nzoni e sara hange. Mbeni ita alingbi ti hunda na e lakue ti nyon mbeni yorö ti hôpital wala mbeni yorö ti kodoro, wala lo lingbi ti tene na e ti te wala ti ke ti te mbeni kobe. Lo lingbi ti tene na e so yorö so amû lani maboko na mbeni fami ti ni so ayeke na mara ti kpale ti e so. Me, a ye ti tene pëpe so nyen na nyen a yeke mû ande nga maboko na e. A lingbi e dabe ti e so même tongana azo mingi anyon mbeni yorö wala ala sara kua na mbeni kode ti sava na tere ti ala, akpale ti pekoni amanke ape.—Diko aProverbe 27:12.

14, 15. (a) Ambeni zo abâ songo tere ti amba ti ala tongana nyen? (b) A-Proverbe 14:15 alingbi ti mû maboko na e tongana nyen na ngoi so mbeni zo amû na e wango na ndo ti seni ti e?

¹⁴ E kue e ye ti duti na nzoni seni tongaso si e lingbi ti wara ngia na yâ ti fini ti e nga ti sara kua ti Jéhovah mingi. Ye oko, siokpari so ayeke na tere ti e asara si e yeke tï kobela. Tongana tere ti e ason, akode ayeke mingi ti sava na kobela ti e, me a yeke na e ti bâ kode wa la e ye ti sara na kua. Zo oko oko ayeke na droit ti soro kode so lo ye. Mawa ni ayeke so, na yâ ti dunia so azo aye ti wara ye mingi, ambeni zo ayeke profité na songo tere ti amba ti ala ti wara na gbâ ti nginza. Na ngoi so ala yeke kä ayorö ti ala, ala yeke tene so azo mingi amû yorö ni so na ala wara sava. Tongana tere ti e ason, e lingbi ti yeda ti tara ye kue so alingbi ti mû maboko na e ti tene tere ti e akaï nga ti ngbâ na fini aninga. Zia e girisa ape so Bible awa e atene: “Zo so li ti lo ayeke dä pëpe, lo yeda na tënë kue, me zo ti ndara abata lege ti lo nzoni.”—aProv. 14:15.

¹⁵ “Zo ti ndara” ayeke sara hange mbilimbili tongana mbeni zo so ahinga ye na ndo ti mbeni ye nzoni ape amû wango na lo. Zo ti ndara alingbi ti gbu li ti lo, lo tene: ‘Lo tene yorö so, wala ti ke kobe tongaso amû maboko na azo mingi, me tënë ni so ayeke tâ tënë? Azo ayeke nde nde. Mbi hinga tongana nyen so yorö ni so ayeke mû ande nga maboko na mbi? A yeke nzoni mbi gi nda ti ye nzoni na ndo ni wala mbi hunda mbeni zo so ahinga ye na ndo ni nzoni si?’—Deut. 17:6.

16. Ahundango ndo wa la alingbi ti mû maboko na e ti “bata bibe ti e nzoni” na ndo ti ye so andu seni ti e?

¹⁶ Bible awa e ti “bata bibe ti e nzoni . . . na yâ ti aye ti ngoi ti laso”. (Tite 2:12). Ti “bata bibe ti e nzoni,” wala ti sara kua na ngangu ti gbungo nda ti ye ti e, ayeke kota ye na ngoi so e hinga li ti e nzoni ape na mbeni kode ti gingo na nda ti kobela wala na mbeni kode ti kaïngo na kobela. Zo so e gue ti bâ lo so alingbi ti fa na e nzoni tongana nyen la lo yeke gi nda ti kobela ni, wala tongana nyen la lo yeke sava zo? Adocteur mingi ayeda so kode ni so alingbi ti sava azo? (aProv. 22:29). Peut-être mbeni zo atene na e so a wara mbeni fini yorö na mbeni ndo so ayo mingi na ade adocteur mingi ahinga ye na ndo ni ape. Ambeni ye ayeke dä, so afa so yorö ni so ayeke dä biani? Ambeni zo alingbi ti kä ayorö so a hinga ye so a sara na ni ape wala so asioni yingo la ayeke na pekoni. Ye so ahunda ti tene e sara hange mingi ndali ti so Nzapa ahunda na e ti “gi nda ti ye na yâ mbinda pëpe” nga ti bâ nganga pëpe.—Lév. 19:26; Deut. 18:10-12.

17. Ye wa la e ye so ayeke na lege ni?

¹⁷ Bebungbi ti ngoi ti akozo Chrétien atokua lani mbeni kpengba lettre na acongrégation. Na yâ ti lettre ni lo fa na aChrétien aye so a lingbi ala kpe ni, na hunzingo ti lettre ni, lo tene: “Tongana ala kpe aye so nzoni, fade ala yeke maï. Ala ngbâ nzoni!” (Kus. 15:29). Atënë so a tene na hunzingo ti versê ni ayeke ambeni tënë so zo ayeke tene na mba ti lo ti zia lo ti hon, a dabe ti e so a yeke na lege ni so e ye ti duti na nzoni seni.

18, 19. Nyen la e yeke ku kungo ti wara ni na yâ ti fini dunia?

¹⁸ So ade a futi aye ti ngoi so ape nga e yeke na siokpari na tere ti e, e yeke tï kobela lakue. E lingbi ti ku ti tene a sava e na lege ti miracle ape. Ye oko, Apocalypse 22:1, 2 asara tënë ti mbeni ngoi so Nzapa ayeke sava e biani biani. Bazengele Jean abâ na suma “mbeni bale so ngu ni amû fini na zo” nga na “akeke so amû fini na zo” na “akugbe ti akeke ni ayeke ti sava na kobela ti amara.” A ye pëpe ti sara tënë ti akugbe so e yeke soigné na tere ti e laso nga a ye pëpe ti tene e yeke soigné tere ti e na akugbe na yâ ti fini dunia. Me, a ye ti sara tënë ti ye so Jéhovah ayeke sara na lege ti Jésus ti mû fini ti lakue lakue na azo so amä yanga, a yeke ye so e yeke ku ni kungo.—És. 35:5, 6.

¹⁹ Atâa so e ngbâ ti ku pendere ngoi so, e hinga so Jéhovah ayeke bi bê ti lo na e oko oko kue, même tongana tere ti e ason. E lingbi ti duti na mara ti confiance so David ayeke na ni lani, so Nzapa ayeke mû ngangu na e na ngoi kue so tere ti e ason. Nga, legeoko tongana David, e lingbi ti tene: “Biani, Mo bata mbi ngbanga ti be-biani ti mbi, na Mo zia mbi na gbele Mo teti lakue.”—Ps. 41:13.