1, 2. Ngbanga ti nyen a yeke na lege ni so Bible atene so ngangu so e yeke na ni ti sara tënë ayeke tongana wâ?

NA OCTOBRE ti ngu 1871, mbeni wâ akomanse ti gbi agbako ti Wisconsin, na États-Unis. Hio tongaso, wâ ni amû ndo na afâ azo ahon 1200 nga agbi akeke milliard use tongaso. A yeke gi mbeni kete wen ti tere ti mbeni train so ayeke hon so aza wâ la asara si wâ ni alondo. Ye so adabe ti e na mbeni versê ti Bible so atene: “Ala bâ tongana nyen gi mbeni kete wâ alingbi ti gbi mbeni kota gbako!” (Jacq. 3:5). Ngbanga ti nyen la Jacques atene tënë so?

² Tënë ti Jacques ni asigigi polele na yâ ti versê 6 so atene: “Menga ayeke tongana mbeni wâ.” Menga ayeke ngangu so e yeke na ni ti sara tënë. Legeoko tongana wâ, tënë ti yanga ti e ayeke na ngangu ti sara sioni na zo. Bible atene même so “kui na fini ayeke na tïtî menga.” (aProv. 18:21). So aye ti tene so e yeke zia ti sara tënë ndali ti so e lingbi ti tene mbeni tënë so ayeke na lege ni ape? Ên-ën. E yeke ke pëpe ti sara kua na wâ ndali ti so e sara mbeto ti tene agbi e. Kota ye ni ayeke ti tene e sara hange. Tongana e sara hange na fason so e yeke sara kua na wâ ni e lingbi ti tö na kobe, ti duti na tere ni ti tene tere ti e amû wâ, nga ti bâ ndo na ni na bï. Tongana e bata yanga ti e nzoni, e lingbi ti sara kua na ni ti gonda na Nzapa nga ti sara nzoni na ambeni zo.—Ps. 19:15.

3. Aye ota wa a lingbi ti mû maboko na e ti sara kua nzoni na atënë ti yanga ti e, e yeke sara tënë na ndo ni?

 ³ Atâa e yeke sara tënë na yanga ti e wala e yeke sara gi asigne na maboko ti e ti sara tënë, ngangu so e yeke na ni ti fa apensé ti e nga na atënë ti bê ti e ayeke mbeni pendere matabisi la Nzapa amû na e. Tongana nyen la e lingbi ti sara kua na matabisi so ti kpengba amba ti e? (Diko Jacques 3:9, 10.) E yeke bâ ande aye ota so e lingbi ti sara ti sara kua nzoni na tënë ti yanga ti e: ngoi so e lingbi ti sara tënë, ye so e lingbi ti tene nga fason so e lingbi ti sara na tënë ni.

4. Fa ambeni ngoi so a lingbi e duti kpô.

⁴ Sarango tënë ayeke mbeni ye so e yeke sara ni lâ na lâ, me e yeke na bezoin ti sara tënë na angoi kue ape. Ni la, Bible atene mbeni ngoi ayeke dä so ayeke “lâ ti kaï.” (Zo-ti. 3:7). Tongana e duti kpô na ngoi so amba ti e ayeke sara tënë afa so e ne ala (Job 6:24). E yeke bata nga yanga ti e ti tene pëpe atënë so ayeke atënë ti secret (aProv. 20:19). Ti duti kpô na ngoi so mbeni zo ason bê ti e ayeke sarango ye na ndara.—1 Pi. 3:10, 11.

5. Tongana nyen la e lingbi ti kiri singila na Nzapa ndali ti matabisi ti sarango tënë so lo mû na e?

⁵ Na mbage, Bible atene nga mbeni ngoi ayeke dä “ti sara tënë.” (Zo-ti. 3:7). Tongana mbeni kamarade ti mo amû na mo mbeni pendere cadeau, kite ayeke dä ape so mo yeke honde ni ape. Me mo yeke sara kua na ni nzoni ti fa so cadeau ni anzere na mo. E yeke fa singila ti bê ti e ndali ti matabisi ti sarango tënë so Jéhovah amû na e tongana e sara kua na ni nzoni. Ye so andu lege so e yeke fa na atënë ti bê ti e, e yeke sara na tënë ti aye so e yeke na bezoin ni, e yeke sara na tënë ti kpengba amba ti e, nga lege so e yeke gonda na Nzapa (Ps. 51:17). Tongana nyen la e lingbi ti hinga nzoni ngoi so e lingbi “ti sara tënë”?

6. Tongana nyen la Bible afa so a yeke kota ye ti soro nzoni ngoi so e lingbi ti sara na tënë?

⁶ Atënë so ayeke na aProverbe 25:11 afa so a yeke kota ye ti soro nzoni ngoi so e lingbi ti sara na tënë, versê ni atene: “Tënë so zo atene so alingbi na lege ni, a yeke legeoko tongana ye ti lor na ndo ye ti argent.” Ye ti lor ayeke mbeni ye so ayeke pendere awe. Me tongana a kiri a zia ni na ndo ti mbeni ye ti argent a yeke kiri ti ga encore pendere mingi. Legeoko nga, e lingbi ti duti na mbeni nzoni tënë ti tene na mbeni zo. Me tongana e soro nzoni ngoi si e tene na tënë ni, e lingbi ti mû maboko na zo ni encore nzoni mingi. E yeke sara ni tongana nyen?

7, 8. Tongana nyen la aita ti Japon amû tapande ti Jésus ti soro nzoni ngoi ti sara tënë na ndo ti zingongo ti akuâ?

⁷ Atënë ti e alingbi ti duti ye so zo so ayeke mä e ayeke tâ na bezoin ni, me tongana e soro nzoni ngoi ti tene na tënë ni ape, zo ni alingbi ti mä yâ ni ape. (Diko aProverbe 15:23.) Na tapande, na mars ti ngu 2011 sese ayengi ngangu na ngu-ingo asuku na abuba gbâ ti agbata so ayeke na tö ti kodoro ti Japon. Azo ahon 15000 akui lani. Atâa so mingi ti aTémoin ti Jéhovah nga kue agirisa afami ti ala nga na akamarade ti ala, ala ye lani ti dë bê ti azo so ayeke na yâ ti vundu na lege ti atënë ti Bible. Me ala bâ so mingi ti azo ni ayeke aBouddhiste na ala hinga ye mingi ape na ndo ti Bible. Aita ti e abâ so ayeke nzoni ngoi pëpe ti sara tënë ti beku ti zingongo ti akuâ gi hio tongaso na peko ti kpale so na ala so asara vundu mingi ndali ti afami ti ala so akui. Tongaso, ala sara kua na matabisi ti sarango tënë so Nzapa amû na ala ti dë bê ti azo so nga ti fa na ala ngbanga ti nyen la angangu kpale ayeke si na anzoni zo.

⁸ Jésus ahinga lani ngoi so a lingbi lo sara tënë ape, nga lo hinga nzoni ngoi so lo lingbi ti sara na tënë (Jean 18:33-37; 19:8-11). Mbeni lâ lo tene na adisciple ti lo, lo tene: “Mbi yeke na aye mingi ti tene na ala, me ala  lingbi ti gbu nda ni fadeso pëpe.” (Jean 16:12). Aita so ayeke na tö ti kodoro ti Japon amû lani tapande ti Jésus. Ngu use na ndambo na peko ti ngu-ingo so asuku so, ala kangbi na azo tract Sango ti Royaume No. 38 so li ti tënë ni ayeke “A yeke zingo ande biani azo so akui awe?” Na ngoi ni so, tënë ti zingongo akuâ so azo ni adiko na yâ ti tract ni adë bê ti ala mingi, na mingi ti ala amû tract ni. E nga kue, a yeke nzoni e gbu li na ndo ti asarango ye ti azo ti territoire ti e nga na ye so ala mä na bê na ni tongaso si e lingbi ti hinga nzoni ngoi so e lingbi ti sara tënë na ala.

9. Na yâ ti aye wa a yeke nzoni e soro nzoni ngoi ti sara na tënë?

⁹ Na yâ ti ambeni ye e yeke na bezoin ti hinga nzoni ngoi so e lingbi ti sara na tënë. Na tapande mbeni zo alingbi ti son bê ti e na tenengo na e mbeni tënë so lo bâ so ayeke na lege ni. A yeke nzoni e mû ngoi ti gbu li ti e na ndo ti tënë so zo ni atene na e ti bâ eskê e yeke tâ na bezoin ti sara tënë na ndo ni. Tongana e bâ so a lingbi e tene mbeni tënë, a yeke nzoni e sara ni pëpe na ngoi so ngonzo asara e, peut-être na ngoi ni so e peut ti tene mbeni tënë so ayeke na lege ni ape. (Diko aProverbe 15:28.) Legeoko nga, a lingbi e gi ti bâ ngoi wa la ayeke nzoni ti tene e sara lisoro na ndo ti Jéhovah na afami ti e so ayeke aChrétien ape. E ye ti tene ala hinga Jéhovah, me a yeke nzoni e kanga bê nga e sara ye na ndara. Tongana e tene na ala atënë so ayeke na lege ni na mbeni nzoni ngoi ala lingbi ti mä e.

10. (a) Ngbanga ti nyen a lingbi e soro atënë so e yeke tene ni nzoni? (b) Fa ambeni sioni tënë so a lingbi e kpe ni.

¹⁰ Atënë so e tene na amba ti e alingbi ti son ala wala ti sara nzoni na ala. (Diko aProverbe 12:18.) Na yâ ti dunia ti Satan so azo ayeke tene gi atënë so ayeke son bê ti amba ti ala. Aye tongana télé nga na afilm asara si ‘tënë ti azo mingi aza tongana épée’ nga asioni tënë ti yanga ti ala aga ‘tongana kokora so a pika’. (Ps. 64:4). A lingbi aChrétien akpe mara ti sioni sarango ye tongaso. Mbeni ‘sioni tënë’ so azo ayeke tene ayeke atënë ti hengo ndo, atënë so a tene ni ti kpo mbeni zo ti bi nengo ti lo na sese wala tënë so zo atene ti suku na li ti amba ti lo. Mingi ni azo atene so atënë ti hengo ndo ayeke atënë so zo atene gi ti tene azo ahe ngia dä, me hio tongaso alingbi ti ga tënë so abi kamene na lê ti zo wala alingbi même ti ga zonga. Sioni hengo ndo ayeke oko ti asioni tënë so a lingbi aChrétien ‘azi ni.’ Atënë ti ngia ayeke sara si tënë ti mbeni zo anzere na azo, me a lingbi e kpe ti tene atënë ti hengo ndo so alingbi ti son bê ti zo wala ti bi nengo ti zo na sese gi ti tene azo ahe ngia dä. Bible awa e atene: “Ala zia fungo tënë asigigi na yanga ti ala pëpe, me gi atënë so ayeke nzoni ti kpengba zo tongana a yeke ngoi ni, si a lingbi ti sara ye ti nzoni na azo so ayeke mä ni.”—aÉph. 4:29, 31.

11. Nyen la alingbi ti mû maboko na e ti soro atënë ti e nzoni?

¹¹ Jésus afa lani so “yanga ayeke sara tënë ti ye so ayeke mingi na bê.” (Mat. 12:34). Tongaso, ti soro atënë ti e nzoni ayeke komanse na yâ ti bê ti e. Atënë so e yeke tene afa biani pensé ti e na ndo ti amba ti e. Tongana e ye azo mingi nga e yeke bâ mawa ti ala, e yeke tene na ala anzoni tënë so ayeke kpengba ala.

12. Mbeni ye wa la alingbi ti mû maboko na e ti soro atënë ti e nzoni?

¹² Ti soro atënë ti e nzoni a hunda ti tene e sara ngangu. Atâa so Gbia Salomon ayeke lani zo ti ndara “lo gi bê ti lo” si “lo wara atënë so ayeke nzoni so azo asara na mbeti même tënë biani”, wala tâ tënë (Zo-ti. 12: 11,12). Nyen la alingbi ti mû maboko na e ti hinga tënë so e lingbi ti tene? Mbeni ye so alingbi ti mû maboko na e ayeke ti gi na yâ ti  Bible nga na ambeti ti e nzoni lege so e lingbi ti tene na atënë ti bê ti e. A yeke nga nzoni e gi ti hinga nda ti atënë so e mä yâ ni ape. Kota ye ni ayeke ti manda tongana nyen la e lingbi ti tene atënë so ayeke kpengba amba ti e. Bible asara tënë ti songo so ayeke na popo ti Jéhovah na kozo Molenge ti lo, a tene: “[Jéhovah] amû na Mbi [Jésus] yanga so ahinga ti sara tënë, si Mbi lingbi hinga lege ti sara tënë nzoni na zo so anze”. (És. 50:4). Tongana e gbu li ti e na ndo ti tënë so e ye ti tene ayeke mû maboko na e ti hinga nzoni tënë so e lingbi ti tene (Jacq. 1:19). E lingbi ti hunda tere ti e: ‘Eskê atënë so mbi ye ti tene so zo ni ayeke mä yâ ti ye so mbi ye ti tene na lo so? Tënë so mbi yeke tene ande ayeke sara nyen na ndo ti zo so mbi yeke sara tënë ni na lo?’

13. Ngbanga ti nyen a yeke nzoni e tene atënë so zo amä yâ ni hio?

¹³ Na ngoi ti azo ti Israël lani, a yeke huru atrompette ti iri azo ti ga na yâ ti mbeni kando wala ti tene azo ni ahon, a yeke huru nga trompette ti pusu aturugu ti sara bira. A yeke na lege ni so Bible asara kua na totongo ti trompette ti fa so a yeke nzoni e tene atënë so zo amä yâ ni hio. Tongana mbeni trompette atoto nzoni ape alingbi ti ga na kpale na aturugu so ayeke tiri bira. Legeoko nga, tongana e tene atënë so ayeke polele ape, li ti zo alingbi ti ga kirikiri. Tâ tënë, e ye ti tene atënë so e tene aduti polele, me a yeke nzoni e sara hange si e son bê ti zo ape wala e bi nengo ti zo na sese ape.—Diko 1 aCorinthien 14:8, 9.

14. Nyen la afa so Jésus asara lani kua na atënë so zo amä yâ ni hio?

¹⁴ Jésus azia na e pendere tapande ti soro atënë so ayeke na lege ni. Gbu li ti mo na ndo ti kpengba diskur ti lo so ayeke na Matthieu chapitre 5 ti si na 7. Lo sara kua pëpe na atënë so akpengba wala na asenge senge tënë ti pika bê ti azo so ayeke mä lo. Na yâ ti diskur ni lo tene nga atënë ti songo bê ti azo ape. Lo soro atënë so ayeke polele nga so akpengba ape ti ndu bê ti azo so ayeke mä lo. Na tapande, ti mû maboko na adisciple ti lo ti gi bê ti ala na ndo ti kobe ti ala ti lâ na lâ ape, lo fa tongana nyen la Jéhovah ayeke mû kobe na andeke ti nduzu. Na pekoni lo hunda ala lo tene: “Ngere ti ala ahon ngere ti andeke so pëpe?” (Mat. 6:26). Na lege ti atënë so, Jésus amû lani maboko na ala ti manda mbeni kpengba ye nga lo dë bê ti ala. Zia e bâ fadeso ota ye so alingbi ti mû maboko na e ti sara kua nzoni na atënë ti yanga ti e.

15. Ngbanga ti nyen a lingbi e sara tënë na amba ti e na nzoni bê?

¹⁵ Fason so e yeke tene na tënë ayeke nga kota ye. Na ngoi so Jésus ayeke sara tënë lani na azo so ayeke na yâ ti synagogue ti Nazareth, ndo so a dü lo dä, “bê ti ala adö ndali ti apendere tënë so ayeke sigigi na yanga ti lo.” (Luc 4:22). Ti sara tënë na nzoni bê ayeke sara si tënë ni andu bê ti zo na ayeke woko pëpe ngangu ti tënë so e ye ti tene. Tongana e sara tënë na nzoni bê, zo so ayeke mä e ayeke yeda na ni (aProv. 25:15). E lingbi ti mû tapande ti Jésus ti sara tënë na azo na nzoni bê tongana e ne ala nga e bâ na nene ni atënë ti bê ti ala. Na ngoi so Jésus abâ gbâ ti azo ayeke sara lani effort ti ga ti mä tënë ti lo, mawa ti ala asara lo na lo “to nda ti fa aye mingi na ala.” (Marc 6:34). Même na ngoi so azo azonga lani Jésus, lo kiri peko ti zonga ni ape.—1 Pi. 2:23.

16, 17. (a) Na ngoi so e yeke sara tënë na afami ti e wala na akamarade ti e na yâ ti congrégation, tongana nyen la e lingbi ti mû tapande ti Jésus? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article ni.) (b) Fa ambeni ye ti nzoni so aga na peko ti so mbeni mama asara tënë na nzoni bê.

¹⁶ Ti sara tënë na nzoni bê na zo alingbi ti duti ngangu tongana zo so e yeke sara tënë na lo ayeke mbeni zo so e hinga lo nzoni  mingi. E lingbi ti bâ so e yeke na bezoin pëpe ti sara hange na yâ ti atënë so e yeke tene na lo. A yeke ye so e yeke sara ka tongana zo ni ayeke mbeni fami ti e wala mbeni kamarade ti e na yâ ti congrégation. Me Jésus asara sioni tënë lâ oko ape na adisciple ti lo. Na ngoi so ambeni apapa na popo ti ala lani ti hinga zo so ayeke kota ahon atanga ni, Jésus asuku na ala na nzoni bê nga lo mû na ala tapande ti mbeni kete molenge ti mû maboko na ala ti changé bango ndo ti ala (Marc 9:33-37). A-ancien alingbi ti sara ye tongana Jésus tongana ala yeke mû wango na aita “na ngangu pëpe.”—aGal. 6:1.

¹⁷ Même tongana mbeni zo atene mbeni tënë so ason bê ti e, ti kiri tënë na lo na nzoni bê alingbi ti ga na ye ti nzoni (aProv. 15:1). Na tapande, molenge ti mbeni mama so ayeke kumbamba ayeke sara aye so ayeke na lege ni ape na hondengo ni. Mbeni ita-wali, so akpengba na lege ti yingo, atene na mama ni, atene: “A yeke tâ ye ti mawa so mo hinga ti fa ye na molenge ti mo ape so.” Mama ni agbu li ti lo kete na lo tene na lo, lo tene: “Mo yeke na raison, ti fadeso ye ni atambela nzoni ape me mbi ngbâ ti fa ye na lo. Sara na mbi tënë na ndo ni na peko ti Harmaguédon ti bâ wala lo changé ape.” So lo kiri tënë na lo na nzoni bê asara si siriri angbâ na popo ti lo na ita-wali ni nga akpengba molenge ni so amä lisoro ti ala ni. Molenge ni aga ti hinga so mama ti lo ayeke zia ti fa ye na lo ape. Ye so asara si lo zia lege ti sarango kamarade na asioni zo. Lo wara batême, na pekoni lo sara kua na Béthel. Tongana e yeke sara tënë na aita ti e, na afami ti e, wala na ambeni zo zia si atënë ‘ti yanga ti e aduti nzoni, e zia ingo dä’.—aCol. 4:6.

18. Tongana nyen la e lingbi ti mû tapande ti Jésus na yâ ti sarango tënë ti e?

¹⁸ Ngangu so e yeke na ni ti tene na amba ti e apensé ti e nga na atënë ti bê ti e ayeke biani mbeni pendere matabisi so Nzapa amû na e. Tongana e mû tapande ti Jésus, e yeke soro nzoni ngoi si e sara tënë, e yeke sara hange na atënë so e yeke tene nga e yeke sara ye lakue na nzoni bê. Tongaso, zia e sara kua na atënë ti yanga ti e ti kpengba na amba ti e nga ti zia ngia na bê ti Jéhovah, lo so amû na e nzoni matabisi so ayeke sarango tënë.