Kusala ti yingo vulu na yâ ti création!
Kusala ti yingo vulu na yâ ti création!
“A sara ayayu na lege ti tënë ti L’Éternel, na A sara ye mingi mingi kue ti ayayu na lege ti mbö ti yanga ti Lo.”—PS. 33:6.
1, 2. (a) Na lege wa hingango ye ti azo na ndo ti aye so ayeke na ndo ti sese nga na lê ti nduzu ague na li ni tongana ngoi ayeke hon? (b) Hundango tënë wa a lingbi e wara kiringo tënë ni?
NA NGU 1905, mbeni wandara so azo ahinga lo mingi so iri ti lo ayeke Albert Einstein nga na ambeni wandara mingi amä na bê so na yâ ti dunia, a yeke wara gi bungbi ti atongoro oko. Ala hinga biani pëpe so dunia ayeke tâ kota mingi! Fadeso a fa so wungo ti bungbi ti atongoro ahon ngbundangbu 100 nga so na yâ ti ambeni bungbi ti atongoro ni a yeke wara atongoro ngbundangbu mingi. Na angoi kue so a yeke sara kusala na angangu masini ti bango aye na lê ti nduzu, atâa azia na sese ge wala na lê ti nduzu, a bâ so wungo ti bungbi ti atongoro angbâ lakue ti gue gi na li ni.
2 Legeoko tongana ti so awandara ahinga ye lani mingi pëpe na ndo ti aye so ayeke na lê ti nduzu na ngu 1905, ye so ala hinga so andu sese ayeke nga gi kete. Tâ tënë, azo so ayeke lani na fini na yâ ti ngu 1900 ahinga ye mingi ahon akotara ti ala. Me laso, pendere ti aye so ayeke na fini na so a yeke ngangu ti gbu ndani nga na aye so asara si fini angbâ na ndo ti sese, azo agbu ndani laso nzoni mingi ahon ti ngoi ni so. Kite ayeke pëpe so na yâ ti angoi so ayeke ga e yeke kiri ti manda aye mingi na ndo ti aye so andu sese nga na aye so ayeke na lê ti nduzu. Me a yeke nzoni mingi ti hunda tere ti e na tënë so: Aye so kue abâ gigi tongana nyen? E lingbi ti hinga kiringo tënë ni gi ndali ti so Wasarango ye kue afa ni na yâ ti Bible.
Sarango akozo ye: mbeni miracle
3, 4. Nzapa asara dunia tongana nyen? Na lege wa akusala ti lo amû gloire na lo?
3 Kozo versê ti Bible afa tongana nyen dunia abâ gigi. A tene: “Kozoni, Nzapa acréé ayayu na sese.” (Gen. 1:1). Na tongo nda ni, ye oko ayeke dä pëpe, me Jéhovah amû yingo vulu ti lo, ngangu ti lo ti sarango na ye, ti sara aye so ayeke na lê ti nduzu, sese nga na aye kue so ayeke na yâ ti dunia. Mbeni zo so ayeke leke aye ti kode ayeke sara kusala na maboko ti lo nga na agbakuru ti kua ti sara na aye, me ti Nzapa lo tokua gi yingo vulu ti sara akota kusala ti lo.
4 Na lege ti fä, Bible asara tënë ti yingo vulu tongana “li ti maboko” ti Nzapa (Luc 11:20; Mat. 12:28). Nga “kusala ti tïtî Lo” so ti tene aye so Jéhovah asara na lege ti yingo vulu ti lo amû gloire na lo mingi. David ahe bia lo tene: “Ayayu asara tënë ti gloire ti Nzapa; le-nduzu afa na gigi kusala ti tïtî Lo.” (Ps. 19:2). Biani, aye so Nzapa acréé afa kota ti ngangu ti yingo vulu ti lo (aRom. 1:20). A fa ni tongana nyen?
Katikati ti ngangu ti Nzapa ayeke dä pëpe
5. Fa mbeni ye so afa ngangu ti yingo vulu ti Jéhovah ti sara na aye.
5 Kota ti dunia so, so ahon gbungo li ti zo afa polele so ngangu ti Jéhovah ayeke na katikati pëpe. (Diko Ésaïe 40:26.) Gbu gi li na ndo ti lâ. Lâ ayeke mbeni tongoro so popo ni na sese ayo akilomètre kutu 150. Nga chauffengo ni asi degré kutu 15 tongaso. Atâa so lâ ayeke tokua ndowa mingi, so lo yo mingi na sese amû lege ti tene aye kue so ayeke na fini na ndo ti sese angbâ na fini. A yeke polele so ti sara lâ nga na atongoro ngbundangbu mingi, a hunda mbeni ngangu so ayeke kota mingi. Jéhovah ayeke na ngangu so alingbi ti sara na aye so.
6, 7. (a) Ngbanga ti nyen e lingbi ti tene so Nzapa asara kua na yingo vulu ti lo ti tene aye atambela na lege ni? (b) Nyen la afa so aye kue so ayeke na lê ti nduzu abâ gigi gi na bê ti ala wani pëpe?
6 Aye so angoro e afa polele so Nzapa asara kusala na yingo vulu ti lo ti tene aye atambela tâ na lege ni. Zia e mû mbeni tapande. Bâ so mo yeke na mbeni boîte so na yâ ni akete ballon so nzoroko ni ayeke nde nde ayeke dä. Mo yengi boîte ni na aballon ni amélangé tere. Na pekoni mo tuku ni kue legeoko na sese. Mo yeke ku ti tene ala kue so ayeke ti bleu abungbi tere place oko, ati jaune place oko, nga na ambeni nde tongaso? Ên-ën! Aye kue so zo azia ni ague gi tongaso ayeke ga gi kirikiri. Azo kue ahinga so tënë so ayeke tâ tënë.
7 Tongana e bâ ndo na lê ti nduzu na lê ti e wala na masini, e yeke bâ nyen? E yeke bâ gbâ ti bungbi ti atongoro, atongoro nga na ambeni ye tongaso, ala kue ayeke tambela gi na lege ti ala. Aye so kue alingbi ti bâ gigi gi tongaso pëpe. Ni la, a lingbi e hunda tere ti e: Ngangu wa la a sara na kua ti sara na aye so kue ti tene atambela na lege ni so? Zo alingbi pëpe ti hinga ngangu so gi na lege ti senda-ye nga na senda-kode. Bible atene so a yeke yingo vulu ti Nzapa, ngangu so ahon angangu kue na yâ ti dunia. Mbeni zo ti sungo Psaume ahe bia atene: “A sara ayayu na lege ti tënë ti L’Éternel, na A sara ye mingi mingi kue ti ayayu na lege ti mbö ti yanga ti Lo.” (Ps. 33:6). Tongana e bâ lê ti nduzu na bï, e yeke bâ gi kete mbage ti “ye mingi mingi,” so ti tene atongoro!
Kusala ti yingo vulu na ngoi so a sara sese
8. Wungo ti aye so e hinga na ndo ti aye so Jéhovah asara ayeke tongana nyen?
8 Aye so e hinga laso na ndo ti aye so ayeke na sese ge ayeke tâ kete mingi tongana a haka ni na aye so ade e hinga ni pëpe. Hingango ye ti e na ndo ti aye so Nzapa asara ayeke gi kete, a gue oko na tënë so Job so ayeke be-ta-zo atene: “Bâ, so ayeke gi kete yanga ti kusala ti Lo; na e mä gi kete tënë ti Lo.” (Job 26:14). Angu mingi mingi na pekoni, Gbia Salomon, mbeni zo ti ndara so agbu li na ndo ti aye so Jéhovah asara atene: “Nzapa asara si ye kue aga pendere na ngoi ti lo. Lo zia ye ti lakue lakue na bê ti azo, me zo alingbi hinga pëpe nda ti kusala so Nzapa asara, a komanse na lâ ti kozoni juska na lâ ti nda ni.”—Zo-ti. 3:11; 8:17.
9, 10. Ngangu wa Nzapa asara na kua ti sara na sese? Ambeni ye wa lo sara na yâ ti akozo ota lango so lo sara na aye?
9 Ye oko, Jéhovah afa na e anzene nzene ye so a lingbi e hinga na ndo ti aye so lo sara. Na tapande, Bible afa na e so yingo ti Nzapa asara kua lani na ndo ti sese teti angu mingi mingi so zo alingbi ti diko ni pëpe. (Diko Genèse 1:2.) Na ngoi ni so, kuru sese ayeke dä pëpe, lumière nga peut-être pupu ti wungo ni ayeke na ndo ti sese pëpe.
10 Bible afa nga ye so Nzapa asara na alango nde nde so lo sara na aye. Alango ni so ayeke pëpe alango so ayeke na angbonga 24, me a yeke angoi so aninga mingi. Na kozo lango ni Jéhovah asara si lumière ato nda ti su na ndo ti sese. Lumière ni so aga polele na ngoi so lâ na nze asu na ndo ti sese (Gen. 1:3, 14). Na yâ ti lango use ni, lo sara pupu (Gen. 1:6). Fadeso mo yeke wara ngu, lumière, nga na pupu, me kuru sese ayeke dä pëpe. Na tongo nda ti ota lango ni, Jéhovah asara kusala na yingo vulu ti lo ti sara si kuru sese tongana Afrika asigigi na yâ ti ngu-ingo (Gen. 1:9). Nzapa asara nga mbeni ye so apika bê na yâ ti ota lango ni so lo sara na aye nga na alango so aga na peko.
Kusala ti yingo vulu na ngoi so a sara aye so ayeke na fini
11. Lege so a sara na aye so ayeke na fini afa nyen?
11 Yingo ti Nzapa asara aye so ayeke na ndo ti sese na asara nga si aye ni so atambela na mbeni lege so ayeke tâ nzoni mingi. Ti londo na ota lango so Nzapa asara na aye ti si na omene lango ni, na lege ti yingo ti lo Nzapa asara akeke nga na anyama nde nde. Aye so lo sara so adö bê mingi (Gen. 1:11, 20-25). Aye so ayeke na fini ahon gbungo li ti zo, anyama ti yâ ti mbeni mara oko akpa tere nga ayeke pendere mingi; aye so kue afa so a hunda mbeni kota ndara ti sara ni.
12. (a) Kusala ti nyen la ADN ayeke sara? (b) So ADN angbâ lakue ti sara kua ti lo nzoni, ye so afa nyen na e?
12 Gbu li na ndo ti ADN so ayeke asango kue so ayeke na yâ ti acellule na so ayeke mû lege na aye kue so ayeke na fini ti dü gi mara ti ala. Aye kue so ayeke na fini, so na yâ ni a yeke wara akete kete nyama so zo alingbi ti bâ ni gi na lege ti masini, apere, adoli, abaleine bleu nga na azo; ala kue ayeke dü mara ti ala grâce na ADN. Aye so ayeke na fini na ndo ti sese, ala kue ayeke nde nde. Me grâce na ADN, aye so a hinga na ala oko oko ayeke changé pëpe nga amû lege ti tene kangbi so ayeke na popo ti ala angbâ atâa so ngoi ayeke hon. Ti gue oko na ye so Jéhovah Nzapa aleke ti sara, aye nde nde so ayeke na fini na ndo ti sese ayeke ngbâ ti sara kua so a mû na ala ti sara na popo ti gbâ ti aye so ayeke na ndo ti sese (Ps. 139:16). Akpengba ye so, so ayeke tambela tâ gi na lege ni, akiri afa polele so création ayeke kusala ti “li ti maboko” ti Nzapa wala yingo vulu.
Ye so Nzapa asara na sese so ahon atanga ni kue
13. Nzapa asara zo na lege ti nyen?
13 Na peko ti angu mingi so ahon so na ngoi ni Nzapa asara gbâ ti aye, ati so ayeke na fini na ati so ayeke na fini pëpe, sese ayeke mbeni pëpe tongana ti kozo so “ayeke senge” na so “ye ayeke dä pëpe.” Ye oko, ade Jéhovah ahunzi lani pëpe ti sara kua na yingo ti lo ti sara aye. Lo ye ti sara mbeni ye so ayeke kota ahon tanga ti aye kue so lo sara na ndo ti sese. Na hunzingo ti omene lango ni so lo sara na aye, Nzapa asara zo. Jéhovah asara zo ni na lege ti nyen? Lo sara kusala na yingo vulu ti lo nga na aye so ayeke na yâ ti sese.—Gen. 2:7.
14. Kota ye wa asara si azo ayeke tâ nde mingi na anyama?
14 Genèse 1:27 atene: “Nzapa acréé zo na image ti Lo mveni, na image ti Nzapa Lo créé lo; Lo créé ala koli na wali.” So Nzapa asara e na image ti lo aye ti tene so e lingbi ti sara ye na ndoye, ti soro ye e wani, na même ti duti na kpengba songo na Wasarango e. Ni la, mongoli ti e ayeke tâ nde mingi na ti anyama. Jéhovah asara mongoli ti e ti mû lege na e ti ngbâ ti duti na ngia ti manda ye na ndo ti lo nga na akusala ti lo teti lakue lakue.
15. Pasa wa a mû lani na Adam na Ève?
15 Na tongo nda ti mbaï ti azo, Nzapa amû na Adam nga na wali ti lo Ève sese nga na apendere ye kue so ayeke na ndo ni ti tene ala manda ye na ndo ni nga ala wara ngia na yâ ni (Gen. 1:28). Nzapa amû na ala gbâ ti kobe nga na mbeni paradis ti ga ndo ti ala. Lege azi lani na ala ti duti na fini lakue lakue nga ti ga babâ na mama ti azo ngbundangbu mingi so alingbi kue. Me, aye ni asi tongaso pëpe.
Yeda na kusala ti yingo vulu
16. Atâa so Adam na Ève ake yanga, beku wa e yeke na ni?
16 Ahon ti tene na singila na bê ala mä yanga ti Wasarango ala, Adam na Ève apensé gi na ala wani na ala ke yanga ti Nzapa. Ye ti pekoni ayeke so azo kue so abâ gigi na lege ti ala alingbi kue pëpe na ayeke bâ pasi. Me Bible afa tongana nyen Nzapa ayeke zi aye ti sioni kue so aga na lege ti siokpari ti kozo babâ na mama ti e. Bible afa nga so ye so Jéhovah aleke na bê ti lo ti sara na tongo nda ni ayeke ga tâ tënë. Sese ayeke ga ande mbeni paradis so na yâ ni azo ayeke duti na ngia, nzoni seni nga na fini ti lakue lakue (Gen. 3:15). Ti ngbâ lakue ti mä na bê na pendere zendo so, a lingbi yingo vulu ti Nzapa amû maboko na e.
17. Mara ti atënë wa a lingbi e kpe ni?
17 A lingbi e sambela Jéhovah ti mû na e yingo vulu (Luc 11:13). Sarango tongaso ayeke mû maboko na e ti kiri ti mä na bê ngangu so création ayeke kusala ti maboko ti Nzapa. Laso, a yeke fa atënë mingi so atene Nzapa ayeke dä pëpe nga na tënë ti évolution, me atënë ni so ayeke tâ tënë pëpe nga gere ni aluti nzoni pëpe. A yeke nzoni e zia pëpe si mara ti aye tongaso asara si li ti e aga kirikiri wala ti zia mbeto na yâ ti e. A lingbi aChrétien kue adö sese na mara ti afango ye so nga na ngangu so azo ayeke sara na ndo ti amba ti ala ti yeda na ni.—Diko aColossien 2:8.
18. Tongana mbeni zo agbu li ti lo na ndo ti lege so dunia abâ gigi, na lo ke so mbeni Wasarango ye so ayeke na ndara la asara ni, ngbanga ti nyen a fa so lo gbu li ti lo nzoni pëpe?
18 Gbungo li nzoni na ndo ti aye so afa polele so Nzapa la asara aye kue ayeke sara si e mä na bê ngangu na Bible nga na Nzapa. Na gbungo li na ndo ti ye so asara si dunia abâ gigi, azo mingi apensé so a yeke na lege ni pëpe ti yeda so mbeni ngangu ayeke dä nde na ati so ayeke na yâ ti aye so lê ayeke bâ. Me tongana e bâ ye ni tongaso, a fa so e gbu li nzoni pëpe na ndo ti aye so afa so Nzapa ayeke dä. Nga, e yeke ke na mbana ti yeda so aye so ayeke na yâ ti création na so “zo alingbi diko pëpe” ayeke tambela tâ na lege ni (Job 9:10; Ps. 104:25). E so e yeke aChrétien, e yeke na kite oko pëpe so ngangu so, so asara si aye abâ gigi ayeke yingo vulu so Jéhovah asara kusala na ni.
Yingo vulu asara si e mä na bê na Nzapa
19. Nyen la afa na mo so Nzapa ayeke dä nga so yingo ti lo ayeke sara kua?
19 E yeke pëpe na bezoin ti hinga ye kue na ndo ti création awe si e mä na bê na Nzapa, e ndoye lo nga e kpe mbeto ti lo. Legeoko tongana ti akamarade, a yeke gi pëpe aye so Jéhovah asara la amû lege na e ti mä na bê na lo. Gi tongana ti so songo ti ambeni kamarade ayeke kpengba na ngoi so ala hinga mba nzoni, mabe so e yeke na ni na Nzapa ayeke kpengba tongana e manda ye mingi na ndo ti lo. Biani, na ngoi so Nzapa akiri tënë na asambela ti e nga e bâ aye ti nzoni so e wara na sarango ye alingbi na aye so lo fa na e, e yeke hinga biani so lo yeke dä. E yeke ga nduru na lo mingi ahon ti kozo na ngoi so e bâ aye mingi so afa so lo yeke fa lege na e, lo yeke bata e, lo yeke iri tënë nzoni na ndo ti ngangu so e yeke sara na yâ ti kusala ti lo nga lo yeke mû na e aye so e yeke na bezoin ni. Aye so kue afa biani so Nzapa ayeke dä nga so yingo vulu ti lo ayeke sara kua.
20. (a) Nyen la apusu Nzapa ti sara aye so ayeke na lê ti nduzu nga na azo? (b) Tongana e ngbâ ti mû peko ti fango lege ti yingo vulu, nyen la e yeke wara na pekoni?
20 Bible ayeke mbeni kpengba tapande so afa so Jéhovah asara kua na ngangu ti lo ndali ti so azo so asû ni “asara tënë ti ye so alondo na Nzapa tongana yingo vulu afa lege ni na ala.” (2 Pi. 1:21). Tongana e manda Bible nzoni, e yeke mä na bê so Nzapa la asara aye kue (Apoc. 4:11). Ndoye so ayeke kota ye so ahinga na Jéhovah apusu lo ti sara aye (1 Jean 4:8). Tongaso, zia e sara kue ti mû maboko na azo ti manda ye na ndo ti Babâ ti e ti yayu so aye e mingi. Ti ti e, tongana e ngbâ lakue ti zia si yingo ti Nzapa afa lege na e, e yeke duti ande na pasa ti manda ye na ndo ti lo teti lakue lakue (aGal. 5:16, 25). Zia si e oko oko kue e ngbâ ti manda ye na ndo ti Jéhovah nga na akota ye so lo sara. Nga, zia si a bâ na yâ ti fini ti e ndoye so Jéhovah afa ni na ngoi so lo sara kua na yingo vulu ti lo ti sara na aye so ayeke na lê ti nduzu, sese nga na azo.
Mo lingbi ti fa ndani?
• Nyen la aye so ayeke na lê ti nduzu nga sese afa na e na ndo ti lege so Nzapa asara kusala na yingo vulu?
• So Nzapa asara e na image ti lo amû lege na e ti sara nyen?
• Ngbanga ti nyen a lingbi e gbu li ti e na ndo ti aye so afa polele so Nzapa la asara aye kue?
• Nyen la e lingbi ti sara ti tene songo ti e na Jéhovah akpengba?
[Ahundango tënë ti manda na ye]
[Foto na lembeti 15]
So aye so ayeke na lê ti nduzu atambela gi na lege ni afa nyen na e na ndo ti création?
[Lingu ti foto ni]
Atongoro: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images
[Afoto na lembeti 16]
Kusala wa la ADN ayeke sara na yâ ti aye so kue?
[Foto na lembeti 18]
Mo leke tere ti mo awe ti gbu koko ti mabe ti mo?
