Angangu so azo asara ti hunzi yere

AZO so ayeke na mosoro, ti ti ala na yere ahunzi awe. Me angangu so azo ayeke sara ti tene azo kue asigigi na yâ ti yere atï lakue gi na ngu. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so mingi ni azo ti mosoro aye pëpe si mbeni zo wala mbeni ye abuba nzoni duti ti ala. Gbia Salomon atene: “Mbi bâ ngule ti ala so azo asara ngangu na ala, na zo ti lungula vundu ti ala ayeke pëpe. Azo ti ngangu asara ngangu na ala.”​—Zo-ti-fa-tene 4:1.

Azo so ayeke na ngangu mingi na ndo ti azo alingbi ti sara si yere ahunzi na yâ ti dunia so? Na gbe ti yingo ti Nzapa, Salomon atene: “Bâ, ye kue ayeke senge senge na ayeke tombango pupu senge. Ye so ayeke kirikiri, zo alingbi leke pëpe si a ga mbilimbili.” (Zo-ti-fa-tene 1:14, 15). Tongana e bâ angangu so azo asara na ngoi ti e ti sara si yere ahunzi, e yeke tene so tënë so ayeke tâ tënë.

Akode so azo asigigi na ni ti sara si azo kue aduti nzoni

Na popo ti ngu 1800-1900, na ngoi so mbeni kete wungo ti akodoro awara gbâ ti mosoro na lege ti dengo-buze nga na andokua ti lekengo aye, ambeni zo so azo ane ala agbu li ti ala mingi na ndo ti tënë ti yere. A lingbi ti kangbi amosoro ti sese na azo kue alingbi tere?

Ambeni zo apensé so Socialisme wala Communisme alingbi ti sara si kangbi aduti na popo ti azo pëpe ti mû lege na azo kue ti duti nzoni. Ye oko, azo ti mosoro ayeda na bibe so pëpe. Azo mingi ayeda na bibe so atene, “Zo oko oko amû ye alingbi na ngangu ti lo nga a yeke mû ye na zo oko oko alingbi na abezoin ti lo.” Azo mingi abâ ti ala atene so tongana akodoro kue asara ye alingbi na bibe ti aSocialiste ka dunia kue ayeke ga mbeni nzoni ndo ti duti dä. Kete wungo ti ambeni kodoro so ayeke na mosoro mingi ayeda na bibe ti aSocialiste na ala zia na sese angorogbia so amû zendo ti bâ lege ti azo ti kodoro ti ala kue “na ngoi so a dü ala juska na kuâ.” Ala tene so ala yeke sara si yere ahunzi na yâ ti kodoro ti ala kue.

Ye oko, aSocialiste asi pëpe na ye so ala zia na gbele ala ti si dä, so ayeke ti sara si azo kue agi ye gi teti ala mveni pëpe. Ti ku ti tene azo kue ti dunia asara kua ndali ti nzoni ti amba ti ala ahon ti pensé gi na ala wani, a yeke mbeni ye so ayeke ngangu ti sara ni.  Ambeni zo aye pëpe ti mû ye na awayere, ala tene so ti mû ye na awayere ayeke sara si ambeni wayere ni ayeke ye ti sara kua pëpe. Tënë so Bible atene ayeke tâ tënë: “Zo oko ti mbilimbili, so asara nzoni na lo sara siokpari pëpe, ayeke na sese so pëpe. . . . Nzapa asara zo mbilimbili, me ala kue agi lege ti sara ye ti mayele nde nde.”​—Zo-ti-fa-tene 7:20, 29.

Mbeni ye so azo azia beku ti ala dä ayeke beku ti azo ti Amerika so ayeke ti sara si na kodoro ti ala azo kue so ayeda ti sara kua ngangu ayeke ga azo ti mosoro. Mingi ti akodoro ti dunia ayeke mû peko ti akode ti poroso nga na ti dengo buze ti azo ti Amerika. Azo apensé so a yeke akode so la asara si kodoro ti Amerika awara mosoro mingi. Me akodoro kue alingbi pëpe ti mû peko ti kode so ndali ti so a yeke gi pëpe poroso ti Amerika ti Banga la asara si lo wara mosoro mingi. Me a yeke aye tongana akeke nga na amosoro ti gbe ti sese nga ala yeke na pasa ti duti na mbeni ndo so ayeke ngangu na ala pëpe ti tokua akungba ti buze ti ala na ambeni kodoro nde. A yeke akota ye so la asara si kodoro ni ayeke na mosoro mingi. Na ndo ni, kode ti maïngo konomi ti dunia so asara si ambeni zo awara mosoro me nga a sara si ambeni zo nde abâ pasi. Akodoro so ayeke na mosoro mingi ayeke duti na nzara ti mû maboko na akodoro so ayeke na yâ ti yere?

Pialo so azo ti Amerika asigigi na ni alingbi ti sara si yere ahunzi?

Na peko ti Use Bira so Amû Sese Kue, akodoro ti Poto abuba na mingi ti azo ni abâ pasi na nzara. Ngorogbia ti kodoro ti Amerika ayeke gi lani bê ti lo ndali ti so Socialisme ayeke mû ndo na Poto. Tongaso, teti angu osio, kodoro ti Amerika amû gbâ ti nginza na akodoro so ayeda ti mû peko ti kode ti poroso nga na ti dengo buze ti kodoro ti Amerika ti tene ala kiri aleke andokua ti lekengo aye nga ti bâ lege ti fango yaka. A bâ lani kapa ti mungo maboko na akodoro ti Poto so, so a iri ni Plan Marshall, tongana mbeni ye so ayeke sara si ye aga nzoni. Na yâ ti akodoro ti Poto ti Do, kodoro ti Amerika ayeke na ngangu mingi na ndo ti akodoro so na tënë ti yere ayeke mingi dä pëpe. Me ye so alingbi lani ti hunzi yere na yâ ti dunia kue?

Aye ti nzoni so pialo so aga na ni apusu ngorogbia ti kodoro ti Amerika ti sara mbeni ye ndali ti akodoro ti dunia kue so ayeke na yâ ti yere, ti mû maboko na ala ti maï fango yaka, tënë ti seni, mandango mbeti nga na aye tongana alege. Kodoro ti Amerika ayeda so ye so apusu ala ti mû maboko na ambeni kodoro nde ayeke so sarango tongaso ayeke ndali ti nzoni ti kodoro ti Amerika. Ambeni kodoro nde nga kue atara ti mû maboko na ambeni kodoro tongaso si ala duti na ngangu na ndo ti ala. Angu 60 na pekoni, na peko ti gbâ ti anginza so a mû ni fani mingi ndali ti Plan Marshall, ala bâ ye ti nzoni so aga na pekoni pëpe. A yeke tâ tënë so ambeni kodoro so ândö ayeke na yâ ti yere, mosoro ti ala ague na li ni mingi, mingi ni akodoro ti Asie ti Tö. Ye oko, atâa so mungo maboko so asara si, na yâ ti ambeni kodoro, wungo ti amolenge so ayeke kui akiri na gbe ni kete nga so mingi ti ala awara lege ti manda mbeti, akodoro mingi angbâ na yâ ti kota yere.

Ndani so mungo maboko ti akodoro wande ahunzi yere pëpe

Mungo maboko na akodoro so ayeke na yâ ti yere ti sigigi na yâ ni ayeke ngangu mingi ahon mungo maboko na akodoro so ayeke na mosoro ti kiri ti duti nzoni na peko ti bira. Akodoro ti Poto ayeke ti ala lani awe na aye tongana andokua ti lekengo aye, ti dengo buze nga na aye tongana alege. Ala yeke gi na bezoin ti tene a mû maboko na ala ti tene konomi ti ala akiri aga nzoni. Me ti akodoro so ayeke na yâ ti yere, même tongana akodoro wande amû maboko na ala ti leke alege, a-ekole nga na ahôpital, akodoro ni so angbâ na yâ ti kota yere ndali ti so ala yeke pëpe na andokua ti dengo buze, aye tongana amosoro ti gbe ti sese nga ala lingbi pëpe ti gue na akungba ti buze ti ala na ambeni ndo nde.

Akpale so ayeke na gunda ti yere nga na akpale so yere aga na ni ayeke mingi na ti sara si a hunzi ayeke kete ye pëpe. Na tapande, kobela asara si zo atï na yâ  ti yere nga yere asara si zo atï kobela. Amolenge so ate ye nzoni pëpe ayeke na kpale ti seni nga ala yeke hinga ye nzoni pëpe na ye so asara si tongana ala kono, ala lingbi ti bâ lege ti amolenge ti ala wani nzoni pëpe. Nga, tongana akodoro so ayeke na mosoro amû tanga ti kobe so ala yeke na bezoin ni pëpe na akodoro so ayeke na yâ ti yere, azo ti fango yaka nga na azo ti dengo buze ti kodoro ni, so ayeke na yâ ti yere so, ayeke sara kua mbeni pëpe. Ye so ayeke sara si yere ni akiri aga ngangu mingi. Mungo nginza na angorogbia ti kodoro so ayeke na yâ ti yere alingbi ti ga na ambeni kpale: A yeke ngangu pëpe ti nzi nginza ni, ye so ayeke gue na azo ti pete goro, nga petengo goro ayeke sara si yere ni akiri ahon ndo ni. Ti tâ tënë ni, mungo maboko ti ambeni kodoro wande asara pëpe si yere ahunzi ndali ti so a zi pëpe tâ ye so ayeke na gunda ti yere.

Ye so ayeke na gunda ti yere

Ye so asara si azo ayeke na yâ ti kota yere ayeke so akodoro, angorogbia nga na ambeni zo ayeke sara ye gi ndali ti nzoni ti ala wani. Na tapande, angorogbia ti akodoro so ayeke na mosoro abi bê ti ala mingi pëpe ti hunzi yere na yâ ti dunia kue ndali ti so azo ti kodoro ti ala avoté ala votengo na a lingbi ala bâ lege ti azo so avoté ala so nzoni. Ni la, ala kanga lege ti tene azo ti fango yaka ti akodoro so ayeke na yâ ti yere aga akä akungba na yâ ti akodoro ti ala. Ala sara tongaso ti tene buze ti azo ti fango yaka ti akodoro ti ala atï pëpe. Nga, angorogbia ti akodoro so ayeke na mosoro ayeke mû nginza mingi na azo ti fango yaka ti kodoro ti ala ti mû maboko na ala ti kä akungba ti ala mingi ahon ti azo ti fango yaka ti akodoro so ayeke na yâ ti yere.

A yeke polele so sarango ye ti azo nga na angorogbia so ayeke gi gi nzoni ti ala wani la ayeke na gunda ti yere. Salomon afa ni lo tene: “Zo akomande mbeni zo, na a sara sioni na lo.”​—Zo-ti-fa-tene 8:9.

Tongaso, yere a lingbi ti hunzi mbeni la? Mbeni ngorogbia alingbi ti sara si azo achangé sarango ye ti ala?

[Encadré na lembeti 6]

Mbeni ndia so abâ lege ti yere

Jéhovah amû lani andia na azo ti Israël ti giriri so tongana ala sara ye alingbi na ni, a yeke kanga lege mingi na yere. Na gbe ti Ndia, nde na kete mara ti Lévi so ayeke sara kusala ti prêtre, asewa kue awara sese tongana mbeni ye ti héritier. Sese so mbeni sewa awara tongana ye ti héritier a yeke bata ni, a lingbi pëpe ti kä ni biani biani. Tongana mbeni zo avo mbeni sese, lakue na ngu 50 oko oko so ayeke hon, a lingbi a kiri na sese ni na wani wala na sewa ti lo (Lévitique 25:10, 23). Tongana kobela, aye tongana kota buru wala ngu so asuku amû ndo, wala goigoi apusu mbeni zo ti kä sese ti lo, a lingbi a kiri na ni na lo na ngu so trompette atoto, wala ngu ti kota ngia sân ti tene lo futa mbeni ye. Mbeni sewa oko ayeke tï na yâ ti yere pëpe.

Mbeni ye so Nzapa aleke afa nga nzoni bê ti lo na lege so Ndia ni amû lege na mbeni zo so gigi akpengba na lo ti kä tere ti lo na ngbâa. A lingbi ti mû na lo nginza ni kozoni tongaso si lo futa abon so ayeke na li ti lo. Tongana lo wani lo futa nginza pëpe ti sigigi na gbe ti ngbâa ni si ngu mbasambala alingbi awe, a lingbi a zi lo na a mû na lo ngongoa ti kobe nga na mbeni nyama tongaso si lo lingbi ti kiri ti to nda ti fâ yaka. Nga, tongana mbeni zo so ayeke na yâ ti yere asara bon, Ndia ake na wa ti nginza ni ti hunda ti tene a zia mbeni nginza na ndo ni. Ndia a hunda nga na azo ti zia ambeni kete kobe ti yaka na peko ti ala na ngoi ti fango lê ti kobe tongaso si azo so ayeke na yâ ti yere alingbi ti gue ti fâ ni. Ye so ayeke sara si mbeni zo ti Israël oko ayeke iri ye pëpe.​—Deutéronome 15:1-14; Lévitique 23:22.

Ye oko, mbaï afa so ambeni zo ti Israël atï na yâ ti yere. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so azo ti Israël asara ye alingbi na Ndia ti Jéhovah pëpe. Ye ti pekoni ayeke so, na yâ ti mingi ti akodoro ni, ambeni zo aga azo ti mosoro so ayeke na gbâ ti sese na ambeni aga awayere so ayeke na sese pëpe. Awayere ayeke lani na popo ti azo ti Israël ndali ti so ambeni zo ti Israël asara pëpe ye alingbi na Ndia ti Nzapa nga ala bi bê ti ala gi na nzoni ti ala wani ahon ti bi bê na amba ti ala.​—Matthieu 22:37-40.