THOMAS EMLYN ayeke lani zo wa, na nyen la apusu lo ti gbu koko ti tâ tënë? Nyen la e lingbi ti manda na mbage ti lo so alingbi ti mû maboko na e laso?

Ti kiri tënë na ahunda so, a yeke nzoni e kiri kete na peko na yâ ti angu 1600 nga na tongo nda ti ngu 1700 na kodoro ti Angleterre nga na Irlande. Na tango ni kâ, Eglize Anglicane la ayeke lani na kota komandema. Me, gbâ ti abungbi ti aprotestant nga na ambeni zo ake afango ye ti eglize ni.

A yeke na angoi ni so la a dü Thomas Emlyn na 27 mai 1663, na Stamford, Lincolnshire, na Angleterre. Tongana lo wara ngu 19, lo komanse ti fa tënë na eglize. Na pekoni, lo fa ka tënë ti Nzapa na mbeni wali so ayeke kota zo na Londres; me na pekoni, lo gue na Belfast, mbeni gbata ti Irlande.

Na Belfast ni, Emlyn amû li ni na yâ ti mbeni paroisse. Tongana angoi ayeke hon, lo sara kua tongana pasteur na ando nde nde nga na Dublin, mbeni gbata ti Irlande ni.

Na angoi ni so lani, Emlyn amû ngoi ti lo ti manda Bible nzoni. Mandango ye ti lo ni asara si lo komanse ti duti na kite na ndo ti tënë ti Trinité, atâa so lo mä na bê na ni kozo. Teti so lo sara recherche na yâ ti aÉvangile, lo bâ so kite ti lo ni ague oko na ye so aÉvangile ni afa.

Ye so Emlyn awara so, lo fa ni hio ape. Me, ambeni zo ti yâ ti eglize ti lo ti gbata ti Dublin abâ so lo yeke sara encore tënë ti Trinité na yâ ti afango ye ti lo ni ape. So lo hinga lo tene ambeni zo ayeke yeda pëpe na aye so lo wara na peko ti recherche ti lo ni, na yâ ti mbeni mbeti, lo tene: “Mbi pensé so tongana mbi fa bango ndo ti mbi ni, mbi yeke ngbâ ge encore ape.” Na juin 1702, ambeni mba ti lo use ahunda lo na ndo ti tënë ti Trinité so lo ye ti fa na eglize ape so. Emlyn afa na ala so lo mä na bê na Trinité encore ape nga lo tene so lo ye ti zia kua ti pasteur ni.

Ambeni kete lango na pekoni, Emlyn azia gbata ti Dublin, na Irlande, lo gue na Angleterre. Lo gue lo sara yenga bale-oko kâ. Na pekoni lo kiri na Dublin ti sara ambeni ye ti lo kozo si lo kiri na Londres biani biani. Tongana lo de na Dublin ni, lo sigigi na mbeni mbeti (An Humble Inquiry Into the Scripture-Account of Jesus Christ). Mbeti ni ayeke ti fa ndani so lo ke tënë ti Trinité, nga afa aversê so afa atene Jésus ayeke pëpe Nzapa ti Ngangu Ahon Kue. Atënë ti yâ ni ason bê ti azo ti ngbene eglize ti Emlyn sioni, ala ti Dublin so. Tongaso, ala sara plainte ti lo.

Na 14 juin 1703, a gbu Emlyn a gue na lo na gbele kota da-ngbanga ti Irlande, na gbata ti Dublin. Na yâ ti mbeni mbeti ti lo (True Narrative of the Proceedings), Emlyn atene so a bi tënë na li ti ni “ndali ti so mbi sigigi na mbeni mbeti, so na yâ ni mbi tene Jésus Christ alingbi tere na Nzapa Babâ ni ape. Ala bâ tënë ni so tongana sioni tënë la mbi tene na mbana na tere ti Nzapa.” Ngbanga ni ayeke lani  na lege ni ape. Akota bua mbasambala ti Eglize ti Irlande aduti lani na tere ti ajuge ti fango ngbanga ni. A mû lege na Emlyn ti sara tënë ape. Kota wagbungo koko Richard Levins atene na Emlyn so lo yeke sigigi na lê ni ape. Na hunzingo ti ngbanga ni, président ti kota da-ngbanga ni, Richard Pyne, agboto mê ti asenge zo ti kodoro so a iri ala ti ga ti mä ngbanga ni na ti fa ngbanga so a lingbi a dë na li ti Emlyn. Lo tene na ala so tongana ala fâ ngbanga ni tongana ti so a ku na ni ape, “abua ayeke dä,” peut-être lo ye ti tene so a yeke punir tâ ala.

Tongana a tene so Emlyn la ayeke na faute, procureur ni awa lo ti bere tënë ni. Me, Emlyn ake. A mû na lo amende nga a dë ngbanga ti ngu oko na li ti lo. Teti so lo yeke na nginza ti futa na amende ni ape, lo ngbâ na kanga ni ngu use juska mbeni kamarade ti lo la ague abâ akota zo ni ti tene ala kiri na wungo ti nginza ni na gbe ni. Lo sigigi na 21 juillet 1705. Aye ti kamene so a sara na lo apusu lo ti tene tënë so ayeke fade na tongo nda ni, so lo tene: “Mbi bâ pasi ndali ti ye so mbi hinga mbi tene ayeke tâ tënë na ndo ti lo [Nzapa] nga na gloire ti lo.”

Emlyn ague na Londres, na kâ lo wara tere na William Whiston, mbeni wandara so azo ake lo lani ndali ti so lo sigigi na mbeni mbeti so na yâ ni lo fa ambeni tâ tënë so Bible afa. Whiston ane lani Emlyn mingi, lo tene Emlyn ayeke ‘kozo zo so asara ye tâ gi tongana ti abazengele ti Jésus.’

Tongana ti William Whiston nga na wandara Isaac Newton so azo ane lo mingi, Emlyn abâ so Bible afa ti lo tënë ti Trinité ape. Lo fa ndani, lo tene: “Na peko ti so mbi gbu li mingi na ndo ti Mbeti ti Nzapa nga mbi manda ye dä, . . . mbi bâ so mbi yeke tâ na raison . . . ti changé bango ndo ti mbi na ndo ti tënë ti Trinité.” Na nda ni, lo tene “Nzapa so ayeke nga Babâ ti Jésus Christ, lo la lo yeke oko Nzapa ti Ngangu Ahon Kue.”

Nyen la ague na Emlyn ti tene tënë so? Lo wara gbâ ti aversê so afa akangbi so ayeke na popo ti Jésus na Babâ ti lo. Bâ gi ambeni kete tapande ni (Atënë so Emlyn atene na ndo ti aversê ni so la a sû gere ni aba bango so):

•  Jean 17:3: “Christ atene lâ oko ape so lo yeke tâ lo Nzapa ni, wala tâ lo oko Nzapa ni.” Gi Babâ ni la ayeke ‘oko tâ Nzapa’.

•  Jean 5:30: “Molenge ni ayeke sara ye so bê ti lo wani aye pëpe, me ye so bê ti Babâ ni aye.”

•  Jean 5:26: “Babâ ni la amû na lo fini.”

•  aÉphésien 1:3: “Atâa so a iri ka Jésus Christ Molenge ti Nzapa, lâ oko e wara a tene Babâ ni ayeke Babâ ti Nzapa ape, mingi ni a iri lo Babâ ti Seigneur ti e Jésus.”

Na peko ti so Emlyn abâ aye ni kue awe, lo tene tënë so, na lo luti nganganga na ndo ni, lo tene: “Mbeni versê oko tongaso na yâ ti Bible ti fa so Babâ ni, Molenge ni nga na Yingo Vulu ayeke gi zo oko ayeke ti lo dä ape.”

Azo mingi laso ayeke na mbeto ti gbu koko ti aye so a fa na yâ ti Bible. Me Emlyn ayeke ti lo lani nduru ti sara ni. Lo hunda tënë so: “Tongana mbeni zo alingbi ti fa dandara ape akota tâ tënë so ayeke na yâ ti Bible, atâ tënë so ayeke polele na lê ti lo nga so zo alingbi ti dë kite na ni ape, ka nda ti dikongo Bible ni nyen? Nga tongana lo gi ye na ndo ni, raison ni ayeke so wa?” Lo Emlyn, lo yeke fa ti lo tâ tënë ni na azo.

Tapande so Emlyn nga na ambeni zo azia na e alingbi ti pusu e ti bâ wala e yeke nduru ti gbu koko ti tâ tënë tongana azo ahe e. E nga kue e lingbi ti hunda tere ti e wani, e tene, ‘Nyen la ayeke kota na lê ti mbi? Yango-iri na gonda ti azo? wala gbungo koko ti tâ tënë so ayeke na yâ ti Bible.’