Awandara atene so tongana aye ni angbâ gi tongaso, ti si na ngu 2030, manga ayeke fâ azo 8 000 000 na ndo ni ngu oko oko. Ala fa nga so ti si na hunzingo ti ngu 2099, azo 1 000 000 000 ayeke kui ndali ti nyongo manga.

A yeke gi azo ti nyongo manga ni oko la si ayeke wara kpale ape. Atanga ti azo ti sewa ti ala nga kue ayeke bâ pasi nga ala yeke wara kpale ti nginza. Nga, ngu oko oko azo 600000 so anyon manga ape ayeke kui ndali ti so guru ti manga ayeke ga na hôn ti ala. Nginza ti azo ayeke hunzi ndali ti kpale ti seni so aga na peko ti nyongo manga.

Nde na ambeni kobela so awanganga ayeke pika li ti ala ti wara yorö ni, ti nyongo manga yorö ni ayeke tâ dä; azo mingi ahinga ni. Margaret Chan, kota wayinda ti Bungbi ti Bendo ti Gigi so ayeke bâ tënë ti seni, atene: “Azo la asara si tënë ti nyongo manga aga mbeni kota kpale so, na ti tene kpale ni ahunzi a hunda effort ti agouvernement nga na ti azo kue.”

Na ndo ti sese mobimba, azo mingi ayeda ti tiri na tënë ti nyongo manga ahon ti kozo. Na août 2012, akodoro 175 tongaso amä tere ti sara ambeni ye ndali ni. * Mawa ni ayeke so, ambeni ye asara si kpale ni angbâ gi ti gue gi na li ni. Ngu oko oko, andokua ti lekengo manga ayeke mû amilliard gbani gbani ti sara na asabango ti wara na afini zo, mbilimbili awali na amaseka so ayeke na yâ ti akodoro so yere angbâ dä. Azo milliard oko aga ngbâa ni awe, na mingi ti ala ayeke kui ande gi kuâ ti manga. Tongana ala zia nyongo ni ape, na yâ ti angu 40 so ayeke ga, kuâ ti azo ni ayeke hon ni.

Asabango nga na ngangu so manga ayeke na ni na ndo ti azo azia azo ni na yâ ti mbeni sioni ngobo so a yeke ngangu na ala ti zi tere ti ala na yâ ni. A yeke ye so asi lani na Yapakara Naoko la. Lo komanse ti nyon manga na maseka ti lo. Gi ye so lo bâ na télé la apusu lo ti nyon manga. Na lo, lo son awe la. Lo yeke na amolenge ti wali use, na atâa so lo bâ babâ na mama ti lo akui na kobela ti cancer ti fufu, lo ngbâ gi ti nyon manga ni. Lo tene: “Mbi sara lani mbeto ti wara cancer ti fufu nga ti tene amolenge ti mbi awara kpale ti seni ape, me a yeke lani ngangu na mbi ti zia lege ni. Mbi pensé lani mbi lingbi ti zia lege ni lâ oko ape.”

Me, Naoko azia lege ni. Ye so apusu lo ti zia lege ti nyongo manga ni ayeke oko ye so amû maboko na azo kutu mingi ti tï na yâ ni ape. Mo hinga ye ni? Diko article so aga na pekoni so.