Naoko, so e sara fade tënë ti lo na lembeti 3, afa ye so amû maboko na lo ti zia lege ti nyongo manga, lo tene: “Mbi wara ngangu ti changé fini ti mbi grâce na ye so mbi manda na ndo ti asarango ye ti tere ti Nzapa nga na ndo ti aye so lo leke ti sara.” Aye ni so lo manda ayeke na yâ ti Bible. Atâa so Bible asara tënë ti manga ape, lo mû maboko na e ti hinga bango ndo ti Nzapa na ndo ti manga. * Ti mingi ti azo, hingango ye ni so amû na ala maboko ti nyon manga ape wala ti zia lege ti nyongo ni (2 Timothée 3:16, 17). Zia e bâ asioni ye ota so manga ayeke sara ka na ndo ti zo nga e bâ ye so Bible atene na ndo ni.

Na yâ ti manga a yeke wara mbeni sioni yorö so a iri ni nicotine, so ayeke mû ka ngangu na zo wala so ayeke sara si li ti zo adë. Tongana zo anyon manga, nicotine ni ayeke gue na yâ ti cerveau ti lo hio, nga gbani gbani. Lakue tongana lo gboto guru ni, mbeni kete wungo ti nicotine ni ayeke gue na yâ ti cerveau ti lo. Ni la, tongana zo anyon paquet ti manga oko na yâ ti lango oko, andâ wungo ti nicotine ni ahon tâ ti azo so ayeke nyon ka ambangi. Nga tongana zo ni asara lakue tongaso, lo yeke ga ngbâa ni na ti sigigi na yâ ni ayeke ngangu. Ni la, tongana lo wara lege ti nyon ni ape, tere ti lo ayeke dö dongo, wala lo yeke tï kobela.

Bible amû maboko na e ti duti na nzoni bango ndo na ndo ti tënë so. Lo tene: “Ala hinga pëpe so tongana ala ngbâ ti fa tere ti ala na mbeni zo tongana angbâa ti mä yanga ti lo, ala yeke angbâa ti lo ngbanga ti so ala mä yanga ti lo?” (aRomain 6:16). Tongana pensé ti mbeni zo ayeke gi na ndo ti nyongo manga si lo kanga bê gbä lo nyon ni, hio lo yeke ga ngbâa ti mbeni sioni ngobo. Me, Nzapa, so iri ti lo ayeke Jéhovah, aye si e zi tere ti e na ambeni sarango ye so ayeke buba tere ti e nga na pensé ti e (Genèse 22:14; 2 aCorinthien 7:1). Ni la, na ndembe so zo ayeke manda ye na ndo ti Jéhovah si lo hinga lo nzoni, nengo so lo yeke mû na lo ayeke pusu lo ti mû anzoni ye ti lo na Jéhovah, me tongana lo yeke ngbâa ti mbeni sioni ngobo a yeke duti ngangu na lo. Tongana zo ni ahinga tongaso, a yeke pusu lo ti dö sese na asioni nzara so ayeke dü na yâ ti bê ti lo.

Olaf, so ayeke na Allemagne, akomanse lani ti nyon manga na ngu 12, na lo ga ngbâa ni teti ngu 16. Lo pensé ti lo lani lo tene nyongo manga ayeke sioni ape. Me tongana angu ayeke hon, lo ga tâ ngbâa ni. Lo tene: “Mbeni lâ, manga ti mbi ahunzi. Mbi duti gbä juska mbi gue mbi ro anduru manga so angbâ si mbi bi lani na yâ ti poubelle so, mbi fâ yâ ni kete kete, mbi roulé ni na yâ ti mbeni kugbe, mbi za wâ dä na mbi nyon ni. Me na pekoni, kamene ahon ndo ti mbi.” Nyen la amû maboko na lo ti zia sioni ngobo ti nyongo manga ni so? Lo tene: “Kota ye ni ayeke nzara ti nzere na lê ti Jéhovah. Ndoye so Jéhovah ayeke na ni ndali ti azo nga na beku so lo mû amû na mbi ngangu ti sigigi na gbe ti ngbâa ni so biaku biaku.”

Mbeni mbeti so asara tënë na ndo ti nyongo manga (The Tobacco Atlas) atene so awasenda-ye afa so “nyongo manga ayeke buba bê ti zo, fufu ti zo, go ti zo nga na ambeni ye ti tere ti zo ni. A yeke sara nga si azo atï kobela mingi na ala yeke kui mingi.” Azo mingi ahinga so nyongo manga ayeke sara si azo awara akobela so zo ayeke mû ka na mba ti lo ape, tongana cancer, kobela ti bê nga na ti fufu. Me tongana ti so Bungbi ti Bendo ti Gigi so ayeke bâ tënë ti seni (OMS) afa, nyongo manga ayeke nga na gunda ti kuâ so azo ayeke kui na akobela so zo ayeke mû ka na mba ti lo, na tapande kota koro.

Na yâ ti Bible, Jéhovah Nzapa afa na e ti duti na nzoni bango ndo na ndo ti fini ti e, tere ti e nga na pensé ti e. Jésus, Molenge ti lo, afa ni tongana lo tene: “Mo Ndoye Jéhovah Nzapa ti mo na bê ti mo kue, na âme ti mo kue nga na bibe ti mo kue.” (Matthieu 22:37). A yeke polele so, Nzapa aye si e sara ye kirikiri na fini ti e nga na tere ti e ape. Me lo ye si e bâ ni na nene ni. Tongana e manda ye na ndo ti Jéhovah nga na azendo ti lo, e yeke ye lo nga e yeke bâ na nene ni aye kue so lo sara ndali ti e. Ye so ayeke pusu e ti kpe aye so alingbi ti buba tere ti e.

Jayavanth, mbeni docteur na Inde, so anyon manga teti angu 38, atene: “Na yâ ti ambeti ti santé so mbi diko, mbi manda so nyongo manga ayeke sioni. Mbi yeke mû même wango na azo ti kobela ti mbi ti zia lege ni. Me a yeke lani ngangu na mbi wani ti zia lege ni, atâa so mbi tara ti zia ni fani oku wala omene tongaso.” Me nyen la amû maboko na lo na nda ni ti zia lege ni? Lo tene: “Mbi zia lege ti nyongo manga ni grâce na mandango Bible. Nzara ti tene mbi nzere na lê ti Jéhovah la apusu mbi ti dö lege ti sioni ngobo so ti zia.”

Nyongo manga nga guru ti manga ni mveni ayeke sioni mingi. Azo so ayeke nyon ka manga ape si guru ni la aga na hôn ti ala alingbi ti wara kobela ti cancer ti fufu nga na ambeni kobela nde. Nga, ngu oko oko, azo 600000 so ayeke nyon ka manga ape ayeke kui ndali ni, mingi ni a yeke awali na amolenge. Mbeni tondo ti OMS atene: “Zo kue so guru ti manga aga na hôn ti lo alingbi ti wara kpale na pekoni.”

Jésus atene lani atene kozo commandement ayeke  ti ye Nzapa. Me ti so aga tâ gi na peko ti commandement ni so ayeke ti yengo amba ti e azo, so ti tene sewa ti e, akamarade ti e nga na ambeni zo so ayeke nduru na e. Lo tene: “Mo ndoye mba ti mo tongana mo wani.” (Matthieu 22:39). Tongana e yeke sara mbeni ye so ayeke sara sioni na azo so ayeke nduru na e, andâ e ye amba ti e la ape. Tâ ndoye ayeke pusu e ti sara ye alingbi na wango ti Bible so atene: “Zia zo oko oko angbâ ti gi ye so asara nzoni na mba ti lo, me pëpe ye so asara nzoni gi na lo wani.”—1 aCorinthien 10:24.

Armen, so ayeke na Arménie, atene: “Afami ti mbi aha mbi gbä ti zia nyongo manga ndali ti so ayeke sara sioni na ala nga. Me a yeke lani ngangu na mbi ti yeda so a yeke sara sioni na ala.” Lo fa ye so asara si bango ndo ti lo achangé, lo tene: “Ye so mbi manda na yâ ti Bible nga yengo so mbi ye na Jéhovah la amû lani maboko na mbi ti zia lege ti nyongo manga nga ti yeda so a yeke sara sioni na mbi nga na azo so ayeke nduru na mbi.”

Ye so Olaf, Jayavanth nga na Armen amanda na yâ ti Bible amû maboko na ala ti zia lege ti sioni ngobo so ayeke sara sioni na ala nga na amba ti ala. A yeke pëpe gi ndali ti so ala hinga atene manga ayeke sioni la apusu ala ti zia lege ni, me a yeke ngbanga ti so ala ye Jéhovah nga ala ye ti nzere na lê ti lo. Na 1 Jean 5:3, a fa nene ti dutingo na ndoye so, a tene: “Ndoye ti Nzapa ayeke so: e bata acommandement ti lo; me acommandement ti lo ayeke ye so ane pëpe.” Ti tâ tënë ni, ti sara ye alingbi na andia ti Bible ayeke lakue kete ye ape, me tongana e ye Nzapa na bê ti e oko, mango yanga ti lo ayeke duti nengo kungba na e ape.

Na lege ti mbeni kota kapa ti fango ye na ndo ti sese mobimba, Jéhovah Nzapa ayeke mû maboko laso na azo kutu mingi ti zia lege ti nyongo manga wala ti tï na yâ ni ape (1 Timothée 2:3, 4). Na lege ti Royaume ti lo, so ayeke mbeni gouvernement ti yayu so Jésus Christ la ayeke Gbia ni, Jéhovah aga nduru mingi awe ti futi abungbi ti dengo buze so bê ti nginza ahon ndo ti ala na so azia gbâ ti azo na gbe ti ngbâa ti nyongo manga. Lo yeke sara si tënë ti nyongo manga so ayeke hunzi biaku biaku nga si azo so amä yanga aduti na nzoni tere nga na nzoni bibe.—Ésaïe 33:24; Apocalypse 19:11, 15.

Tongana mo yeke tirika ti zia lege ti nyongo manga, zia bê ti mo awoko ape. Tongana mo manda ti ye Jéhovah nga ti duti na oko bango ndo ti lo na ndo ti nyongo manga, mo nga kue mo yeke duti ande na nzara ti zia lege ni. A-Témoin ti Jéhovah ayeke duti ande na ngia ti tokua mbeni ita ti ala ti ga ti mû maboko na mo ti manda Bible na ti sara ye alingbi na atënë ti yâ ni. Hinga so tongana mo ye ti tene Jéhovah amû maboko na mo ti zia lege ti nyongo manga, lo yeke mû na mo ngangu so mo yeke na bezoin ni.—aPhilippien 4:13.