A dü kotara ti mbi Thomas(1) * Williams na lango 20 ti janvier ngu 1815, na kodoro ti Horncastle, na Angleterre. Ngu use na pekoni, mama ti lo akui, na babâ ti ala John Williams la abata lo na aita ti lo ota. John afa na Thomas kua ti kpakango keke, me Thomas aye ti lo ti sara mbeni kua nde.

A yeke lani mbeni ngoi so tënë ti Nzapa akiri agbu bê ti azo mingi na kodoro ti Angleterre. Wakua ti Nzapa, John Wesley, ake ngbene eglize ti lo so ayeke Eglize Anglicane na lo sigigi na Bungbi ti aMéthodiste. A yeke mbeni groupe so azo ni abâ na nene ni mingi mandango Bible nga na kua ti fango tënë ti Nzapa. Gi na yâ ti kete ngoi, afango ye ti Wesley amû ndo, na afami ti Williams kue alï na yâ ti bungbi ni. Kotara ti mbi Thomas aga mbeni wakua ti Nzapa na yâ ti bungbi ni nga hio lo yeda na bê ti lo wani ti sara kua ti missionnaire na Pacifique Sud. Na juillet ngu 1840, lo na wali ti lo, Mary, (2) asi na Zoa ti Lakeba, * na Fidji. A yeke mbeni zoa so azo ni ayeke azo ti tengo zo.

Na yâ ti akozo ngu so Thomas na Mary asara na kodoro ti Fidji, ala wara angangu kpale mingi. Ala sara akua teti al’heure mingi na yâ ti mbeni ndo so ayeke ngangu mingi nga na yâ ti ndowa. Ala bâ nga ambeni ye ti sioni mingi. Aye tongana bira na popo ti amara, fango awomua, fango amolenge nga na azo ti kodoro ni so ayeke te amba ti ala zo tengo. Nga, mingi ni, azo ti kodoro ni ake ti mä tënë ti Nzapa so ala yeke fa. Mary na kozo molenge ti lo, John, atï kobela, na a ngbâ kete ala kui. Na ngu 1843, Thomas atene: “Li ti mbi akpe kue. . . . Mbi découragé lani kue.” Atâa so kue, Thomas na Mary angbâ lakue ti kanga bê, kpengba mabe ti ala na Jéhovah Nzapa angbâ lakue ti mû na ala ngangu.

So Thomas ahinga kua ti kpakango keke, lo leke na kodoro ti Fidji mbeni mara ti da so ayeke na Europe; kozo ti tene a sara mara ti da ni so na kodoro ni so la. Da ni ayeke da ti keke, na a leke gbe ni na mbeni fason so pupu alingbi ti lï na yâ ti da ni nzoni nga na ambeni fini ye so agboto lê ti azo ti kodoro ti Fidji ni. Kozo si da ni ahunzi, Mary adü use molenge ti lo, Thomas Whitton (3) Williams, so ayeke kotara ti mbi.

Na ngu 1843, Thomas amû maboko na kua ti kiringo na peko ti Évangile ti Jean na yanga ti kodoro ti Fidji; a yeke mbeni kua so ayeke lani ngangu mingi na lo. * Me, lo yeke mbeni zo so amanda ye nzoni na ndo ti azo nde nde nga lo hinga ti bâ yâ ti aye nzoni. Lo sû peko ti arecherche so lo sara na yâ ti mbeni buku ti lo  (Fiji and the Fijians [1858]) so afa duti ti azo ti Fidji na popo ti ngu 1800 ti si na ngu 1900.

Thomas akomanse ti wara kpale ti seni na peko ti angangu kua so lo sara na yâ ti ngu 13 na kodoro ti Fidji; ni la, lo na afami ti lo aquitté akiri na Australie. Thomas aninga lani mingi na yâ ti kua ti Nzapa. Na ngu 1891, lo kui na kodoro ti Ballarat, na Victoria.

Na ngu 1883, Thomas Whitton Williams na wali ti lo, Phoebe (4), nga na amolenge ti ala ague na kodoro ti Perth, na Australie-Occidentale. Use molenge ti ala, Arthur Bakewell (5) Williams, so na pekoni lo ga kotara ti mbi, ayeke lani na ngu gumbaya tongaso.

Na ngoi so Arthur awara ngu 22, lo gi ti wara mosoro na Kalgoorlie, mbeni gbata so a yeke zi lor dä mingi, so ayo kilomètre 600 na mbage ti est ti Perth. Kâ, lo diko mbeni mbeti ti aWamandango Bible, so laso a hinga ala na iri ti aTémoin ti Jéhovah. Lo sara nga abonnement ti Tour ti Ba Ndo na Anglais. Aye so Arthur adiko lani so apika bê ti lo mingi, ni la lo komanse ti fa ni na amba ti lo nga lo sara ambeni bungbi so na ngoi ni lo yeke manda lani Bible na azo. A yeke tongaso la si yeke na yeke kua ti aTémoin ti Jéhovah akomanse ti mû ndo na Australie-Occidentale.

Arthur afa nga na afami ti lo ye so lo yeke manda ni so. Babâ ti lo, Thomas Whitton, ayeda lani na so lo gue na yâ ti bungbi ti aWamandango Bible so, me kete na pekoni babâ ni akui. Mama ti lo, Phoebe nga na aita ti lo ti wali, Violet na Mary, aga nga aWamandango Bible. Violet aga lani pionnier, so ti tene mbeni zo so ayeke mû ngoi mingi ti fa tënë ti Nzapa. Arthur atene so lo yeke lani “mbeni zo so ayeke fa tënë ti Nzapa na bê ti lo kue nga lo yapu na kua ni mingi ahon tanga ti apionnier kue so ayeke lani na Australie-Occidentale.” Peut-être Arthur atene tongaso ndali ti so Violet ayeke fami ti lo, me tapande ti Violet so, so ayapu na kua ti fango tënë, asara lani ngangu mingi na ndo ti amolenge ti Arthur.

A si na mbeni ngoi, Arthur asara mariage na lo gue na Donnybrook, mbeni gbata so a yeke fâ yaka dä mingi, so ayeke na mbeni mbage ti Australie. Kâ, azo ni airi lo “Babâ 1914,” ngbanga ti so lo yeke fa lani tënë mingi na ndo ti aprophétie ti Bible so asara tënë ti ngu ni so. * Hengo lo ndali ti ngu 1914 ni akaï na ngoi so Kozo Bira so Amû Sese Kue ato nda ni. Arthur ayeke fa tënë lakue na aclient so aga ti vo ye na yâ ti magasin ti lo. Lo zia gbâ ti ambeni mbeti ti Nzapa na lê ti fenêtre ti magasin ni. Lo sara nga mbeni mbeti na lê ti fenêtre ni so atene lo yeke mû ande nginza so wungo ni ayeke dollar 280, ti nginza so ayeke tambela na ngoi ni kâ, na zo kue so ayeke fa ande na lo so tënë ti Trinité, so ayeke mbeni fango ye so ayeke na lege ni ape, ayeke na yâ ti Bible. Me zo oko awara nginza ni so ape.

Da ti Williams aga place ti mandango Bible na groupe, nga ndo ti sarango abungbi ti congrégation na Donnybrook. Kete na pekoni, Arthur aleke mbeni Da ti Royaume wala place ti sarango bungbi na yâ ti gbata ni so. A yeke oko ti akozo Da ti Royaume na Australie-Occidentale la. Atâa so lo yeke lani na ngu 70 na ndo ni, lo yeke yü veste na cravate, lo montê na ndo ti mbarata ti lo so a iri lo Doll, na lo gue lo fa  tënë na yâ ti ambeni kodoro so ayo mingi na gbata ti Donnybrook.

Ye so andu lani bê ti amolenge ti Arthur mingi ayeke so, atâa so babâ ti ala ayeke kpô mingi nga azo ane lo mingi, lo yapu na kua ti fango tënë. Molenge ti lo Florence (6) asara kua lani tongana missionnaire na Inde. Amolenge ti lo ti koli, Arthur Lindsay (7) na Thomas, asara kua ti ancien teti angu mingi na yâ ti congrégation ti ala tongana ti babâ ti ala.

Arthur Lindsay Williams, so ayeke babâ ti âta ti mbi, azo mingi ahinga lo nga ala ye lo ndali ti nzoni bê ti lo. Lo yeke lakue nduru ti mû maboko na azo nga lo ne ala. Lo yeke nga mbeni zo so ahinga ti dë yâ ti akeke na dö; na yâ ti ngu 12, lo sö benda fani 18 na amandako ti dengo yâ ti akeke so a sara ni na kodoro ni kâ.

Me, a nzere na Arthur ape ti bâ so molenge ti lo, Ronald (8) (so ayeke âta ti mbi) na so ayeke lani na ngu use, amû dö adë na mbeni kete keke ti pomme so ayeke na tere ti da ti ala. Mama ti Ronald akanga tere ti keke ni nzoni na bongo si akungbi ape. Na keke ti pomme so alë alê ti pomme so anzere ngangu. A iri keke ti pomme ni so Lady Williams. Na pekoni, azo amû maboko ti keke ti pomme ni so agreffé ni na tere ti mbeni keke ti pomme ni nde ti sigigi na mbeni mara ti pomme ni nde so a iri ni “Cripps Pink,” so ayeke mbeni oko ti mara ti apomme so azo ahinga ni mingi ahon atanga ni.

Tongana Âta Ronald, so mbi iri ti mbi lo Gramp, akono awe, lo komanse ti sara anzoni ye. Lo na Âta-wali asara kua teti angu mingi tongana avolontaire ti leke aDa ti Royaume na Australie nga na aZoa ti Salomon. Fadeso, Gramp aga nduru ti wara ngu 80 tongaso awe, me lo ngbâ lakue ti sara kua tongana ancien na yâ ti congrégation ti lo nga lo yeke mû maboko na kua ti lekengo peko ti aDa ti Royaume na Australie-Occidentale.

Ti mû gi peko ti aye so a-âta ti e asara, babâ na mama ti mbi, Geoffrey (9) na Janice (10) Williams, asara kue ti fa na ngambe ti mbi ti wali, Katharine (11), nga na mbi (12) ti kpe andia ti Bible. Na ngu 13, mbi komanse ti sara ngangu ti lë songo na Jéhovah. Tongana e gue lani na mbeni kota bungbi, mbi mä Ita John Barr, mbeni membre ti Bebungbi ti aTémoin ti Jéhovah, so ayeke wa amaseka so ayeke na popo ti azo so aga na bungbi ni so, lo tene: “Ala girisa pëpe kota ye so ala yeke na ni so, so ti tene pasa so ala yeke na ni ti hinga Jéhovah nga ti ye lo.” Gi na bï ni so, mbi mû fini ti mbi na Jéhovah. Ngu use na pekoni, mbi komanse ti sara kua ti pionnier.

Laso, mbi yeke na ngia ti fa tënë ti Nzapa teti al’heure mingi legeoko na wali ti mbi, Chloe, na Tom Price, mbeni gbata so a sara kua ti gingo lor dä mingi na mbage ti nord-ouest ti Australie-Occidentale. Me, e yeke sara ambeni kua na tere ni, so amû ngoi ti e mingi ape, ti bâ lege ti abezoin ti e. Ababâ na mama ti mbi nga na ita ti mbi ti wali, Katharine, na koli ti lo, Andrew, ayeke sara kua ti pionnier na Port Hedland, so ayo kilomètre 420 na mbage ti nord. Nga, mbi na Papa e yeke sara kua tongana a-ancien na yâ ti bungbi ti Nzapa ti e.

Ândö, kotara ti mbi Thomas Williams aleke na bê ti lo ti ngbâ ti sara na Jéhovah Nzapa. Mbi yeke na ngia ti wara ye ti héritier so. Mara ti mosoro ti yingo so mbi wara so ayeke mbeni pasa la mbi wara.