Olole evideo ziriho

OBURHABALE OKU MULALA | OKULERA ABANA

Gurhi Nakajira Erhi Nakabona oku Omwana Wani Arhamire?

Gurhi Nakajira Erhi Nakabona oku Omwana Wani Arhamire?

 Ncirhamîre! Nkaba ako kali kanwa rhulugiyumva erhi omwana wirhu abêra ahaka buzira kuhuma kabishi. Embere z’okuyasa e televizyo erhi mucezo gwa video mulebe, ka kurhakaba kwinja okurhanya kw’ezi ntanya?

Amango abana barhamire—ebi ababusi babwîne

  •   Eby’okucishagalusa bacishozire n’akasanzi babiyusako byanayushûla amazibu. Robert ishe w’omulala, adesire ntya: “Oku bana balebe, akalamo ka ngasi lusiku kali kakurhamya erhi kakashushanyizibwa n’okulola e televizyo n’emicezo y’evideo. Eyindi mikolo erhali yakushagalusa nk’eyo y’okulola e televizyo n’okusharha emicezo y’evideo.”

     Mukage, Barbara, naye ayemire ntyo: “Omu kalamo, binahûne okurhanya n’ocihangana ciru akaba omuntu arhabwini amalehe ho n’aho. N’abana bajira kasanzi kanji bali balola e talevizyo erhi kusharha emicezo y’evideo, barhalembera oko.”

  •   Okugeza kasanzi kanji oku ma réseaux sociaux kwanavuna omurhima. Erhi omusole gubona ebi eyindi misole yahizire oku ma réseaux sociaux anarhangira arhanya oku hali akantu abuzire omu kalamo. Munyere muguma ohamagalwa Beth adesire ntya: “Kwanaba kulembu okurhondera warhanya ntya: ‘ngasi muntu ali ashagalukira akalamo, cikone nyehe ndi ahaka kone’.

     Aha nyuma n’oko, ensa omuntu ajira oku ma réseaux sociaux, zanarhuma aciyumva oku ali ahêza akasanzi kone—na muli ako kasanzi anarhama. Musole muguma guhamagalwa Chris gudesire ntya: “Obukengere bwanabona oku buli bwajira kantu kalebe omu kukolesa e réseaux sociaux, cikoki erhi oyûsa onabone oku ntaco wajijire.

  •   Omurhamo gwanaba mwinja. Katherine, nnina w’omulala arhanyize oku omurhamo gunarhabale abana bakuze oborherhe bw’okujira bintu bilebe bonene. Kwa lwiganyo, omwana anaja omu karto buzinda anarhangira arhanya oku ali omu mutuga, omu bateau erhi combo c’okugera emalunga. N’erhi akabwikira ebiti obulingiti anarhanya oku ali omw’ihema.”

     Kulinganine n’obukengere, oku psychologue Sherry Turkle adesire oku, okurhama yo “njira obuhashe bw’okurhanya bukolesa ly’omuntu akola mikolo milebe yene.” a Muli oko, omurhamo gurhaba mubi. Ecitabu c’Ecingereza Disconnected, cidesire ntya: “Erhi wakaciyumva orhamire wanakolesa obuhashe bwawe, n’oko kwanalerhera obônko bwawe obunguke, nka kula okulengeza ebyuma kwakazibuhya emisi yawe.”

 Akantu kakulu: Orharhanyagya oku omurhamo gw’abana gali mazibu, cikoki kali kasanzi kakubarhabala okujira ebintu bonene.

Abana barhamire—ebi wakajira

  •   Erhi akanga mulimo kakayemera, oleke abana basharhire embuga. Barbara, olya rhwaganiriraga embere adesire ntya: “Biba bisomerine bwenene okubona izûba n’emboho nyinja byanarhabala omwana oli waciyumva arhamire aleke okuciyumva ntyo. Erhi abana birhu barhondera okusharhira embuga, banabe bali bakolesa obuhashe bwabo bw’okurhanya bwenene!”

     Akanuni k’Ebibliya: “Ngasi kantu kajira amango gako, . . . amango g’okusheka [na] ag’okushârha.”—Omuhanûzi 3:1, 4, mahugûlo g’idako.

     Ebi wakarhanyako: Kasanzi kahi nakaha abana bani k’okubarhabala basharhire embuga kanji-kanji? Erhi akaba akanga mulamiremo karhabahashisizi okusharhira embuga, bindi bici bakajirira omu nyumpa byakabarhabala okujira ebintu bonene?

  •   Orhabale abana bawe barhanyize abandi. Muzîre muguma ohamagalwa Lillian ahanyire aga mahano: “Olambagirire omwira okola mushosi, onakolole erhi kuhyajira ebyasi byarhozire, erhi kumuyendera kantu kalebe, erhi kugera omulamuse kone. Okujirira abandi ebintu binja kunalerhe omwishingo.”

     Akanuni k’Ebibliya: “Omuntu ojira omurhima gw’okuhâna anagishwe. Orhâkahâna ag’erwishi naye arhabona câgaha.”—Emigani 11:25, Mashi Bible.

     Ebi wakarhanyako: Gurhi wakarhabala abana bawe babe n’omwishingo gw’okujirira abandi ebintu?

  •   Obalekere olwiganyo. Oku oganirira emikolo ya ngasi lusiku kwanahuma oku bana bawe. Muzîre muguma ohamagalwa Sarah adesire ntya: “Erhi rhwakakaba n’enganîro z’okulonza okuderha oku akalamo karhakalerha obushagaluke, aho erhi rhuli rhwayigiriza abana birhu oku akalamo kali ka kurhamya. Cikone erhi rhwakakaganîra omu njira eyerekine oku rhushagalukire ngasi lusiku, aho erhi rhuli rhwarhabala abana birhu babe n’entanya zishinganine.”

     Akanuni k’Ebibliya: ‘Omuntu w’obushagaluke emurhima aba omu idinye ensiku zoshi.’—Emigani 15:15.

     Ebi wakarhanyako: K’abana bani bananyumvirhize erhi mba ndi naganirira emikolo yani ya ngasi lusiku? Ka banabone oku njira akasanzi ntamire?

 Ihano: Obarhabale bajire entondekanye (liste) y’ebintu bakajira bone. Muzîre muguma ohamagalwa Allison adesire ntya: “Rhujira ehisanduku hy’okuhiramo entanya ngasi muguma abwine zakarhabala, na ngasi muntu anayandika oku abwine kwakajirwa n’okukurhogeza mw’ehyo hisanduku.

a Mwanzi kurhenga omu citabu c’Ecingereza, Reclaiming Conversation.