K’omanyire?
Omu mango ga mîra, k’enfinjo zakagikolesibwa lyo batula obwarho?
Murhi gw’enfinjo
BIMANYIKINE bwinja oku enfinjo (papyrus) co câli cikolanwa Abamisri bakagikolesa omu kuyandikirako. Abagiriki n’Abaroma nabo bakagiyandikira oku nfinjo. * Cikone, bantu banji barhaba bamanyire oku enfinjo zakagikolesibwa n’omu kutula obwarho.
Marho abirhi gatulagwa n’enfinjo gali omu nshinda nguma y’e Misri
Hakola hali myaka 2 500, omulebi Izaya ayandisire oku abantu bali balamire “ishiriza ly’enyishi z’e Éthiopie” bakagirhuma “abaja-bugo bagera omu nyanja, mpu bagende omu marho g’enfinjo omu mishi.” Enyuma z’aho omulebi Yeremiya aleba oku amango olugo lw’e Babiloni lwasherezibwa n’Abamedi n’Abaperesi, bakayocire “amarho g’enfinjo” g’Ababiloni lyo barhagiyaka.—Iz. 18:1, 2; Yer. 51:32, NWT.
Ebibliya yalongozibagwa n’iroho litagatifu lya Nnamahanga, co cirhumire abanafunzi b’Ebibliya barhakasomerwa okubona oku bintu binji byabwinwe biyerekine oku emirhi y’enfinjo yakagikolesibwa omu mango ga mîra lyo batula obwarho. (2 Tm. 3:16) Bintu bihi ebyo byabwinwe? Abajira obusagasi okubiyerekire ebintu bya mîra, bwabwine bintu binji biyerekine n’obwalagale oku bakag’ikolesa emirhi y’enfinjo lyo batula obwarho omu cihugo c’e Misri.
GURHI BAKAGIKOLESA ENFINJO LYO BATULA OBWARHO?
Ebiba bishige omu nshinda z’e Misri n’ebiba bicape oku bibambazi biyerekine gurhi bakagitwa emirhi y’enfingo n’okutula obwarho. Abalume bakag’itwa eyo mirhi, banayigushe haguma, n’ebyo bigusho byayo bakagibishweka haguma. Eyo mirhi eba nka triangle. Amango ehizirwe haguma, yanananiranako buzibu-zibu. Nk’oku biyerekinwe omu citabu ciguma ciganirire endibi z’e Misri (A Companion to Ancient Egypt), amarho gakagijirwa n’enfinjo, galigwerhe bulîri bwa metre zilushire 17, bakagihira enyunda zoshi engasi 10 erhi 12.
Ebicape oku cibambazi c’e Misri biyerekine gurhi obwarho bw’enfinjo bwakagitulwa
BULYA GURHI BAKAGITULA OBWARHO N’ENFINJO?
Emirhi y’enfinjo yo yakagilug’ibonekana omu kabanda k’olwishi Nile. Na kandi, kwali kulembu okutula obwarho n’omurhi gw’enfinjo. N’erhi eyindi mirhi erhondera okukolesibwa omu kutula obwarho, bibonekine nk’abadubi n’abahivi bagendekire okukolesa enfinjo omu kutula obwarho busungunu.
Hagezire nsiku nyinji bali bakolesa obwarho bwatulagwa n’enfinjo. Mwandisi muguma wakagihamagalwa Plutarch, walilamire omu mango g’Abakristu ba burhanzi, ayerekine oku haciri obwarho bwatulagwa n’enfinjo n’abasomi b’omu mango gage balizimanyire.
^ kip. 3 Emirhi y’enfinjo enakalugibonekana omu luziba n’omu nyishi zirhayandagala duba-duba. Byanahashikana ogo murhi gugwarhe bulîri bwa metre 5, n’ecikundukundu cago cinabe n’obunene bwa santimetre 15.
