Olole evideo ziriho

Olole emyanzi erimwo

Amadoso g’Abantu Basoma Ebitabu Birhu

Amadoso g’Abantu Basoma Ebitabu Birhu

K’Abaisraheli bal’igwerhe akandi kantu k’okulya omw’irungu ahanyuma n’amana n’enkwale?

Amana byo biryo Abaisraheli bakag’ilya bwenene omu myaka 40 bajijire omw’irungu. (Lub. 16:35) Kandi Yehova abahîre enkwale kabirhi. (Lub. 16:12, 13; Mib. 11:31) Cikone, Abaisraheli bal’igwerhe bindi biryo biguma na biguma by’okulya.

Kwa lwiganyo, hali amango Yehova ahesîre olubaga lwage “aha barhamukira” n’aho hali amishi g’okunywa n’ebiryo by’okulya. (Mib. 10:33) Hantu haguma muli aho hantu hali aha Elimu, aho hali ‘maliba ikumi n’abirhi ga mîshi, na mirhi makumi gali nda ya mabô;’ byanahashikana eyo mirhi yali mirhi ehamagalwa dattes. (Lub. 15:27) Ecitabu Emirhi Eganirirwe omu Bibliya omu Cingereza (Plants of the Bible) cidesire oku omurhi gw’e dattes, “gupatikana hantu hanji, . . . go gurhengako ebiryo bwenene omw’irungu: gunarhengeko ebiryo, amavurha, lunaba lwakiro oku miliyoni y’abantu.”

Kandi nkaba Abaisraheli bayimanzire ahantu hagali haba amishi n’emirhi omw’irungu hamanyikine ene okw’izino lya Feiran, aho hantu haba omu eneo y’Omubunda gw’e Feiran. a Ecitabu ciganirire igulu ly’omu mango g’Ebibliya (Discovering the World of the Bible) cidesire oku ogo mubunda erhi lwishi lw’omu kabanda, “gujira obuli bwa bilometre 130, guba muguma gw’omu mibunda miri bwenene, minja bwenene, enamanyikine bwenene omu Sinayi.” Kandi eco citabu cadesire oku, “erhi omuntu akalambagira bilometre 45 kurhenga aho ogo mubunda gurhimanine n’enyanja, anahika ahantu haba amishi n’emirhi omw’irungu hahamagalwa Feiran; aho hantu ha bugali bwa bilometre 4.8 haba oku buli bwa metre 610 kurhenga oku nyanja. Haba hayunjwire mirhi ya mabô hanaba hinja bwenene, n’oko kunarhume bahashushanya n’Ishwa ly’e Edeni. Omu bihumbi by’emyaka, abantu banalambagirire aho hantu bulya haba hayunjwire emirhi eshushire emirhi y’amabô ehamagalwa mirhi y’e dattes.”

Ahantu haba amishi n’emirhi omw’irungu hahamagalwa Feiran

Erhi barhenga e Misri, Abaisraheli bal’idwirhe enshano mpinage, ebirugu byabo by’okuyihinagiramwo, na kandi byanahashikana bal’idwirhe mogomogo nguma na nguma n’amavurha. Kobinali, ebyo bintu birhakajijire nsiku nyinji. Kandi bal’idwirhe “ebibuzi, n’empene n’enkafu. Gâli maso manji bwenene.” (Lub. 12:34-39, Mashi Bible) Cikone, enyanya z’ehali nzibu z’omw’irungu, nsimba nyinji zakafîre. Bakalire nsimba nguma na nguma muli zo, bakahânyire n’ezindi nterekêro, ciru n’oku bamungu b’obunywesi. b (Ebj. 7:39-43) Ciru akaba ntyo, Abaisraheli bashwesire nsimba nguma na nguma, nk’oku enderho Yehova abwiraga olubaga enyanya z’okubula kwabo obuyemere ziyerekine. Yehova ababwira ntya: “Abana binyu bayabukana amaso gabo munola irungu, myaka makumi ani.” (Mib. 14:33) Co cirhumire, byanahashikana oku ago maso gabo gakag’ibaha amarha n’enyama mango maguma na maguma, cikone ebyo birhakalisize abantu hofi miliyoni isharhu omu myaka 40. c

Ngahigi ezo nsimba zakag’ikûla ebiryo n’amishi? d Ago mango nkaba hali nkuba nyinji na mirhi minji omw’irungu. Ecitabu Étude perspicace des Écritures, Ibugu lya 1, cidesire oku omu myaka 3 500 egezire, “amishi g’omu Arabie gali manji bwenene kulusha oku gali ene. Haba mibunda minji yaganyire egwerhe omwina mulî, erhi rhubanda, yalimwo enyishi embere, n’oko kuyerekine oku mango maguma hali nkuba nyinji bwenene yakag’irhuma haba enyishi.” Ciru akaba ntyo, irungu hali hantu ha bwamwa hanali ha kuyobohya. (Lush. 8:14-16) Buzira amishi Yehova abahaga omu njira y’ecisomerine, Abaisraheli bakafîre ciru n’ensimba zabo.—Lub. 15:22-25; 17:1-6; Mib. 20:2, 11.

Musa abwizire Abaisraheli oku Yehova abalisize kugerera amana ly’‘abamanyisa oku omuntu arhalama na mugati gwone, ci alama na ngasi hirhenga omu kanwa ka Nyamuzinda.’—Lush. 8:3.

a Olole Ilabiro ly’Akalalizi ly’omu lusiku 1/5/1992, buk. 24-25 (omu Ciswahiri).

b Ebibliya eganirire kabirhi koshi-koshi Abaisraheli bahîre Yehova enterekêro z’ensimba omw’irungu. Oburhangiriza gali mango obukuhani bwahiragwaho; obwa kabirhi kwali oku Pasaka. Ebyo byombi byajirikanaga omu mwaka gwa 1512 Embere za Kano Kasanzi Kirhu (E.K.K.K.), mwaka gwa kabirhi enyuma z’Abaisraheli okurhenga e Misri.—Lev. 8:14–9:24; Mib. 9:1-5.

c Hofi n’oku buzinda bw’emyaka 40 bajiraga omw’irungu, Abaisraheli banyazire amagana g’ebihumbi by’ensimba omw’ivita. (Mib. 31:32-34) Ciru akaba ntyo, bagendekire balya amana kuhika bahika omu Cihugo c’Amalaganyo.—Yoz. 5:10-12.

d Ntabyo biyerekine oku ensimba zalire amana, bulya bal’ihûnyirwe oku ngasi muntu akarhologola aga anahasha okulya.—Lub. 16:15, 16.