Olole evideo ziriho

Olole emyanzi erimwo

Amahugûlo

Amahugûlo

1 YEHOVA

Izino lya Nnamahanga ye Yehova. Elyo izino kw’okuderha “ohinduka byoshi alonzize.” Yehova ye Nyamuzinda Ogala Byoshi. Ye walemaga byoshi. Agwerhe obuhashe bw’okuhikiriza ngasi kantu akahiga okujira.

Omu cihabraniya, izino lya Nnamahanga linayandikwe omu herufi ini. Omu mashi, ezo herufi ini ziba YHWH erhi YHVH. Izino lya Yehova liri omu mandiko marhangiriza g’ecihabraniya, hofi kali 7 000. Omw’igulu lyoshi, abantu banakolese izino lya “Yehova” omu njira ziri lubero. Banaliderhe nk’oku olulimi lwabo lubarhegesire, cikoki, wanayumva oku Yehova ye bal’ibaderha.

Cigabi ca 1, cifungo ca 15

2 EBIBLIYA “YALONGOZIBÂGWA NA NNAMAHANGA”

Nnamahanga ye wayandikisâgya Ebibliya, cikoki akolêsa abalume ly’ayiyandikisa. Kuli nka kula shakulwè akabwira omwinjikulu amuyandikire amaruba arhumira lebè. Nnamahanga, alongozîze abalume lyobayandika entanya zage kugerera iroho lyage litagatifu. Iroho litagatifu lyakozîre kuli abo balume omu njira ziri lubero. Kwa lwiganyo, Nnamahanga abaha ebibonekerezi erhi bilôrho, buzinda bakabiyandika.

Cigabi ca 2, cifungo ca 5

3 AMAKANUNI

Amakanuni, ziri nyigirizo z’okuli z’Ebibliya zirhakahinduka. Rhurhole nyiganyo ibirhi. 1) “Okukômera ababî kunashereze engeso nyinja.” (1 Abakorinti 15:33) Ako kanuni karhuyigirizize oku abantu rhukomerine nabo, banarhushumya rhujire ebintu binja erhi bintu bibi. 2) “Ebi omuntu arhwerâga by’anasarula.” (Abagalasiya 6:7) Ako kanuni karhuyigirizize oku rhurhakafulumuka ebi ebijiro birhu byakarhulerhera.

Cigabi ca 2, cifungo ca 12

4 AMALEBI

Obulebi guli mwanzi gurhenga emwa Nnamahanga. Ganaba mahugûlo g’obulonza bwage, zanaba nyigirizo za lugenzi lwinja, irhegeko erhi lubanja. Kandi gwanaba mwanzi guganirire ebyajirikana omu kasanzi kayisha. Malebi manji g’Ebibliya gahikirire.

Cigabi ca 2, cifungo ca 13

5 AMALEBI GÂL’IGANIRIRE MASIYA

Yezu yene ye wahikirizîze amalebi goshi g’Ebibliya gâl’iganirire Masiya. Olole ecisanduku “ Amalebi gâl’iganirire Masiya” ciri oku bukurasa bwa 209.

Cigabi ca 2, cifungo ca 17

6 OMUHIGO GWA NNAMAHANGA OKUBIYEREKIRE IGULU

Yehova alemîre igulu oku libe paradizo n’abantu bamuzigira balamemwo. Omuhigo gwage gurhazag’ihinduka. Hano hofi-hofi, ayukiriza amaligo anashoboze abakozi bage akalamo k’ensiku n’amango.

Cigabi ca 3, cifungo ca 1

7 SHETANI IBILISI

Malahika murhanzi wagomerâga Nnamahanga ye Shetani. Izino Shetani, kuli kuderha “mugoma,” bulya agomîre Nnamahanga. Izino “Ibilisi” nalyo kw’okuderha “kakoza,” bulya anakaderhera Nnamahanga obunywesi na bulya anakarheba abantu.

Cigabi ca 3, cifungo ca 4

8 BAMALAHIKA

Yehova alemîre bamalahika myaka minji embere alême igulu. Bamalahika balemîrwe mpu lyobalama empingu. Haba ebihumbi n’ebihumbi byabamalahika. (Daniyeli 7:10) Ngasi malahika ajira izino lyage n’oborhere bwage. Bamalahika bishwekerezi kuli Nnamahanga babà birhohye: barhayemera bene bantu babaharamya. Bamalahika baguma na baguma bajira ebikono biri lubero n’eby’ababo. Emikolo ya bamalahika erhashushana, hali abakolera Nnamahanga embere z’entebe y’Obwami, abandi babà bakuyalagaza emyanzi ya Nnamahanga, n’abandi banahikirize emanja, okulanga n’okulongoza abakozi ba Nnamahanga omu mukolo g’okuyalagaza emyanzi y’Obwami ah’igulu. (Ennanga 34:7; Amafulûlo 14:6; 22:8, 9) Bayîsh’irhabala Yezu okulwa ivita lya Armagedoni.​—Amafulûlo 16:14, 16; 19:14, 15.

Cigabi ca 3, cifungo ca 5; Cigabi ca 10, cifungo ca 1

9 ECAHA

Ecaha; zanaba ntanya mbi erhi kujira ebishologorha Yehova. Ecaha canarhuhira kuli na Nnamahanga. Co cirhuma, ly’arhuyasa na ngasi kantu kakarhuhira kuli naye, arhuhîre amarhegeko n’amakanuni. Oku murhondêro erhi Yehova alêma, ngasi kantu koshi kâli kimana. Cikoki, Adamu na Eva bacishôga okugomera Nnamahanga: Bajira ecaha. Bahêza obwimana bwabo. Bashosihala na buzinda bafâ. Bulya rhwayimîre ecaha ca Adamu na Eva, co cirhuma rhushosihala buzinda rhufê.

Cigabi ca 3, cifungo ca 7; Cigabi ca 5, cifungo ca 3

10 ARMAGEDONI

Ly’ivita lya Nnamahanga. Er’ivita lyo lyayukiriza igulu lya Shetani n’obubi

Cigabi ca 3, cifungo ca 13; Cigabi ca 8, cifungo ca 18

11 OBWAMI BWA NNAMAHANGA

Buli burhegesi bwa Nnamahanga buli empingu bwayîsh’irhambula igulu. Yehova acishozîre Yezu oku abe Mwami w’Obwami bwage. Obo Bwami bwo Yehova ayîsh’ikolesa ly’ayusa amaligo goshi ah’igulu.

Cigabi ca 3, cifungo ca 14

12 YEZU KRISTU

Yehova alemîre Yezu embere alême ebindi bintu byoshi. Amurhûma ah’igulu mpu afîre bene bantu. Erhi ayûs’inigwa, Yehova amufûla. Ali arhegeka empingu, ye Mwami w’Obwami bwa Nnamahanga.

Cigabi ca 4, cifungo ca 2

13 OBULEBI BW’EMIGOBE 70

Ebibliya yâli erhi yalebire oku Masiya akayishîre oku buzinda bw’emigobe 69. Eyo migobe 69 yarhangirâga omu mwaka gwa 455 embere Yezu Kristu aburhwe, yahwâ omu mwaka gwa 29.

Gurhi rhumanyiremwo oku eyo migobe 69 yahwâga omu mwaka gwa 29? Eyo migobe 69 yarhangirâga omu mwaka gwa 455 embere Yezu Kristu aburhwe, erhi Nehemiya ahîka Eyeruzalemu, arhangîra ayubaka buhyahya olo lugo. (Daniyeli 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8) Mugobe muguma gujira nsiku 7. Cikoki mw’obu bulebi, omugobe gurhali gwa nsiku 7. Irhegeko likola omu bulebi lidesire ntya: “Lusiku luguma oku mwaka muguma.” (Emibalè 14:34; Ezekiyeli 4:6) Rhuyumvirhage oku ngasi mugobe guli gwa myaka 7. Migobe 69, eri myaka 483. (69 x 7, kuli kuderha myaka 69 kali 7) Erhi rhwakarhola myaka 483 kurhangira mwaka gwa 455 embere Yezu Kristu aburhwe, rhwanahika omu mwaka gwa 29, bulya omwaka busha/sufuri gurhahaba. Ogo gw’omwaka Yezu abatizibâgwa anâba Masiya!​—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Obo bulebi bwo n’obo bwâl’ibudesire oku hakayushusîre mugobe muguma, kw’okuderha myaka 7. Mw’ako kasanzi, omu mwaka gwa 33, Masiya akanizîrwe. Na kurhangira omu mwaka gwa 36, omwanzi mwinja gw’Obwami bwa Nnamahanga gurhakaciyalagazibwe oku bayahudi bone, ci n’okubantu b’amashanja goshi.​—Daniyeli 9:24-27.

Cigabi ca 4, cifungo ca 7

14 ENYIGIRIZO Z’OBUSHARHU BUTAGATIFU ZIBA ZA BUNYWESI

Amadîni gayigirîza obusharhu butagatifu, ganakadêrha oku Nnamahanga abamwo bantu basharhu: Ishe, Omugala n’iroho litagatifu. Cikoki, Ebibliya eyigirizize oku Yehova ye Lulema na Yezu y’alemâga burhangiriza. (Abakolosi 1:15, 16) Yezu arhaba Nyamuzinda Ogala Byoshi. Ciru nta lusiku adesîre oku babà bayumanine na Nnamahanga. Lubero n’okwo, adesîre ntya: “Larha ye Mukulu kundusha.” (Yowane 14:28; 1 Abakorinti 15:28) Orhakabona oluderho “busharhu butagatifu” omu Bibliya. Enyigirizo z’obusharhu butagatifu, ziba za bunywesi.

Iroho litagatifu eba misi ya Nnamahanga ajiramwo emikolo yage, eba misi erhabonekana Nnamahanga akolesa ly’ahikiriza obulonza bwage. Eyo misi arhaba muntu. Abakristu barhangiriza “boshi bayunjula iroho litagatifu.” Na Yehova adêrha erhi: “Nalumiza iroho lyani oku bantu boshi.”​—Ebijiro by’Entumwa 2:1-4, 17NWT.

Cigabi ca 4, cifungo ca 12; Cigabi ca 15, cifungo ca 17

15 OMUSALABA

Bulya gurhi abakristu bw’okuli barhakolesa omusalaba lyo baharamya Nnamahanga?

  1.  Hakola hali myaka minji bwenene, omusalaba guli gwa kolesibwa omu madîni g’obunywesi. Omu kasanzi k’embere, abapagani bakâg’ikolesa omusalaba omu kuharamya ecijiro c’obuhya n’obulemi. Myaka 300 enyuma z’okufâ kwa Yezu, abakristu bw’okuli barhakolesâgya omusalaba mpu lyobaharamya Nnamahanga. Myaka minji enyuma z’aho, mukulu muguma w’Eroma wakâg’ihamagâlwa Konstantino arhangîza enyigirizo z’omusalaba adêrha oku omusalaba gushinganine gube cimanyiso c’abakristu. Bulya gurhi? Mpu l’idîni ly’ecikristu limanyikana bwenene. Cikoki, Yezu arhafâga oku musalaba. Ansiklopediya nguma y’Ekatolika ehugwîre oku abantu barhâli bakozi ba Nnamahanga n’abarhali bakristu bwo bakâg’iharamya omusalaba.

  2.  Yezu arhafâga oku musalaba. Oluderho lw’ecigiriki abantu bahindwîre mpu “musalaba,” luba luderhire “omurhi.” Bibliya nguma y’okuciyigirigizamwo (The Companion Bible) ehugwîre oku, omu lwandiko lw’ecigiriki “lw’endagano mpyahya,” ntaho baganirire oku yâli mirhi ibirhi egerinemwo. Omu kushwinja emyanzi, Yezu afîre oku murhi.

  3.  Yehova arhalonzizi rhukolese enshushano erhi nsanamu lyo rhumuharamya.​—Olubungo 20:4, 5; 1 Abakorinti 10:14.

Cigabi ca 5, cifungo ca 12

16 OKUKENGERA OLUFÛ LWA YEZU

Yezu arhegesîre abaganda bage oku bakajira idinye ly’Okukengera olufû lwage. Balukengera liguma omu mwaka, omu nsiku 14 z’omwezi gwa Nizani, lusiku lulinganine na Basaka aba Israheli bakâg’ijira. Akasanzi k’elyo idinye ly’Okukengera olufû lwa Yezu, banageze omugati n’idivayi embere za ngasi muntu: Omugati n’idivayi bishushanyize omubiri n’omuko gwa Yezu. Balya bagwerhe obulangalire bw’okurhambula haguma na Yezu empingu bone balya omugati n’okunywa idivayi. Cikoki, balya boshi bagwerhe obulangalire bw’okulama omw’igulu paradizo, banaje kw’olo lusiku l’Okukengera olufû lwa Yezu n’obukenge, ciru akaba barhalya kw’ogo mugati, barhananywa kw’elyo idivayi.

Cigabi ca 5, cifungo ca 21

17 OBUGUMAGUMA

Omu Bibliya, Mpindûlo y’Igulu Lihyahya, oluderho “bugumaguma” lunakolesibwe omu kulonza okuderhera 1) omuntu, 2) ensimba na 3) obuzîne bw’omuntu erhi bwa nsimba:

  • 1) Omuntu. “Omu nsiku za Nuhu, [. . .] bugumaguma busungunu, kw’okuderha bantu munani bo bayokosîre omu mishi.” (1 Petro 3:20NWT) Mw’eli iyandiko, oluderho, “bugumaguma,” luganirire abantu: Nuhu, mukage, bagala basharhu na bakabo.

  • 2) Ensimba. Nnamahanga adêrha, erhi: “Amishi“ galugemwo “obugumaguma buzine nʼebiremwa bibalala bibalale enyanya zʼigulu omu cirêre emalunga.“ Nnamahanga ashubʼiderha: “Idaho lirhengemwo obugumaguma buzine bwa ngasi lubero: Ebishwekwa, ebyʼokunyagârha, nʼensimba zʼemuzirhu, ngasi higuma nʼobûko bwahyo.“​​—Omurhondêro 1:20, 24, NWT.

  • 3) Obuzîne bw’omuntu erhi bwa nsimba. Yehova abwira Musa erhi: “Balya boshi bakag’ilonza obugumaguma bwawe bafîre.” (Olubungo 4:19NWT) Erhi Yezu aba ali okw’igulu, adêrha ntya: “Ndi lungere mwinja; lungere mwinja anahâne obugumaguma bwage erhi bibuzi byage birhumire.”​Yowane 10:11NWT.

    Omu kuyushula entanya zirhu, rhuhugûle ntya, erhi omuntu akajira akantu “n’obugumaguma bwage boshi,” aho erhi akajijire okwage koshi. (Mateyo 22:37; Olushika 6:5) Kandi Ebibliya enakolese oluderho “bugumaguma“ omu kulonza okuderhera omuntu ofîre erhi mubiri gufîre.​—Emibalè 6:6; Emigani 23:2; Izaya 56:11; Hageyo 2:13.

Cigabi ca 6, cifungo ca 5; Cigabi ca 13, cifungo ca 10; Cigabi ca 15, cifungo ca 17

18 IROHO

Omu Mpindûlo y’Igulu Lihyahaya, enderho z’ecihabraniya n’ecigiriki, zihindulwa “iroho” zanahugûla bintu binji. Cikoki, oluderho “iroho” luba luganirire akantu karhakabonekana, kwa lwiganyo mpusi erhi mûka gwa muntu erhi gwa nsimba. Ezo nderho zanacibiganirira bamalahika erhi iroho litagatifu, kw’okuderha misi ya Nnamahanga. Ebibliya eyigirizize oku erhi omuntu afâ, nta kantu kamurhengamwo kagend’ilama handi-handi.​—Olubungo 35:21; Ennanga 104:29; Mateyo 12:43; Luka 11:13.

Cigabi ca 6, cifungo ca 5; Cigabi ca 15, cifungo ca 17

19 ECIHENAMA

Hofi na Yeruzalemu, hâli ehibanda hyakâg’ihamagalwa Cihenama, mw’ehyo hibanda mwobakâg’ikabulira n’okuyokera obucafu bw’omu lugo loshi. Ntaco ciyerekine oku omu mango ga Yezu, abantu erhi ensimba bakâg’ikabulirwamwo banazîne mpu lyo basingonokera mw’ehyo hibanda. Omu ntyo, ecihenama cirhali cimanyiso c’ahantu harhabonekana, halya bayîsh’iyokera banyankola-maligo emyaka n’emyaka. Erhi Yezu adêrha oku bantu baguma na baguma bakajîre omu cihenama, alonzâgya okudêrha oku abo bantu bakafîre buzira bulangalire bw’obufûke, kw’okuderha kusherezibwa loshi loshi.​—Mateyo 5:22; 10:28.

Cigabi ca 7, cifungo ca 20

20 ISALA LYA LARHA WIRHU

Liri isala Yezu ayigirizâgya abaganda bage, lyo bamanya gurhi bakashenga. El’isala lihamagalwa isala lya lwiganyo. Ntya kwo Yezu arhuyigirizîze rhwakasalira:

  • “Izino lyawe likuzibwe”

    Rhunakashenga ntyo, lyo Yehova acesa izino lyage, kw’okuderha, aligalulire olukengwa lwalyo, alikule kw’obunywesi boshi bulizinzîze. Rhunashenge kandi ntyo ly’abantu boshi bali ah’igulu n’ebiremwa byoshi by’omu mpingu, bakenge n’okukuza er’izino lya Nnamahanga.

  • “Obwami bwawe buyishe”

    Rhunakashenga ntyo, ly’oburhegesi bwa Nnamahanga buyisha bushereze igulu lya Shetani, burhangire bwa rhambula igulu bunalihindule libe paradizo.

  • “Obulonza bwawe bube [. . .] en’igulu”

    Rhunashenge ntyo, ly’omuhigo gwa Nnamahanga guhikirira nk’oku anâl’igurheganyize. Nnamahanga alonzize bene bantu bamurhumikira babe bimana banalame omu Paradizo emyaka n’emyaka. Ntyo kw’âl’irheganyize erhi alêma abantu.

Cigabi ca 8, cifungo ca 2

21 ENGOMBÔLO

Yehova ahanyîre engombôlo ly’akula bene bantu omu bujà bw’ecaha n’olufû. Engombôlo eli ngulo nnene Yehova ahanâga ly’alyulira akalamo kimana Adamu, ahezâgya. Eyo ngombôlo yahashisîze bene bantu babe n’olushangi lwinja haguma na Yehova. Nnamahanga arhûma Yezu omw’igulu ly’arhufîra rhweshi, rhwê banyabyaha. Bulya Yezu afîre, bene bantu bagwerhe obulyo bw’okuyish’ilama emyaka n’emyaka n’okuyish’iba bimana.

Cigabi ca 8, cifungo ca 21; Cigabi ca 9, cifungo ca 13

22 BULYA GURHI OMWAKA GWA 1914, GULI MWAKA GWA BULAGIRIRE?

Obulebi bwa Daniyeli cigabi ca 4, budesire oku Nnamahanga akashimisîre Obwami bwage omu mwaka gwa 1914.

Obulebi: Omu cilôrho carhengâga emwa Yehova, mwami Nebukadneza abôna enduluma y’omurhi yakûbwa. Ecikundukundu cago, cazirhikwa n’ebyuma n’emiringa, ly’ogurhacibig’ishabuka kuhika hagere “rhusanzi nda.” Cikoki enyuma z’orho rhusanzi, cakashabusîre.​—Daniyeli 4:1, 10-16NWT.

Ebi obo bulebi buhugwîre: Omurhi gushushanyize oburhegesi bwa Nnamahanga. Myaka minji Yehova akâg’icishoga abami Eyeruzalemu, ly’arhegeka olubaga lwa Israheli. (1 Enganîro 29:23) Cikoki, abo bami barhaberâga bishwekerezi kuli Nnamahanga, na ntyo, oburhegesi bwabo bwâhwa. Yeruzalemu asherezîbwa omu mwaka gwa 607 embere Yezu Kristu aburhwe. Ogo mwaka “ly’orhusanzi nda” rhwarhangirâga. (2 Abami 25:1, 8-10; Ezekiyeli 21:25-27NWT) Erhi Yezu adêrha oku Yeruzalemu “akalabasîrwe-labasîrwe (kurhegekwa) n’amashanja” kuhika orhusanzi rhwabo rhuhikirire, Yezu akâg’iganirira rhulya “rhusanzi nda.” (Luka 21:24NWT) Erhi Yezu âba ali ah’igulu, orho “rhusanzi nda” rhurhalîc’ihwa. Yehova âl’ilaganyîze oku akashimisîre omwami oku buzinda bwa rhulya “rhusanzi nda.” Oburhegesi bw’Omwami muhyahya, Yezu, bwalerhera abakozi ba Nnamahanga emigisho emyaka n’emyaka ah’igulu.​—Luka 1:30-33NWT.

“Rhusanzi nda” ziri nsiku inga erhi myaka inga? “Rhusanzi nda” rhugwerhe myaka 2 520. Erhi rhwakaganja myaka 2 520 kurhangira mwaka gwa 607 embere Yezu Kristu aburhwe, rhwanahika omu mwaka gwa 1914, bulya harhaba mwaka busha/sufuri. Ogo gw’omwaka Yehova ajirâga Yezu âbe Mwami empingu.

Gurhi rhumanyiremwo oku “rhusanzi nda” eri myaka 2 520. Ebibliya edesire oku rhusanzi rhusharhu n’enusu, ziri nsiku 1 260. (Amafulûlo 12:6, 14NWT) “Rhusanzi nda,” kuli kurhola rhusanzi rhusharhu n’enusu kabirhi, zanaba nsiku 2 520. Cikoki irhegeko likola omu malebi lidesire ntya: “Lusiku luguma oku mwaka muguma.” Kuli kuderha oku nsiku 2 520 yo myaka 2 520.​—Emibalè 14:34; Ezekiyeli 4:6.

Cigabi ca 8, cifungo ca 23

23 MIKAYELI, MALAHIKA MUKULU

Oluderho “malahika mukulu” kw’okuderha “murhambo wa bamalahika.” Ebibliya eganirire murhambo muguma yene wa bamalahika, izino lyage ye Mikayeli.​—Daniyeli 12:1; Yuda 9.

Mikayeli ye murhambo w’omurhwe gwa bamalahika bishwekerezi ba Nnamahanga. Amafulûlo 12:7 gadesire erhi: “Mikayeli bo na bamalahika bage balwîsa enkuba joka [. . .] na bamalahika bage.” Ecitabu c’Amafulûlo cishibir’iderha oku Yezu ye murhambo w’omurhwe gwa Nnamahanga. Mikayeli lyo lindi izino lya Yezu.​—Amafulûlo 19:14-16NWT.

Cigabi ca 8, cifungo ca 12

24 ENSIKU ZA BUZINDA

Ensiku za buzinda, kali kasanzi k’embere z’okusherezîbwa kw’igulu lya Shetani kugerera Obwami bwa Nnamahanga. Ebibliya yâl’iyadesîre oku, muli ako kasanzi, hakabîre bintu binji byakajirikîne okw’igulu. Haba ezindi nderho omu Bibliya ziganirire ensiku za buzinda; kwa lwiganyo “okuhwa kw’igulu,” “okuyisha kwa Mwene-omuntu,” ezo nderho ziba ziganirîre ensiku za buzinda. (Mateyo 24:3, 27, 37) “Ensiku za buzinda” zarhangirâga omu mwaka gwa 1914, erhi Obwami bwa Nnamahanga burhangîra bwarhambula empingu. Ensiku za buzinda zahwa oku lya Armagedoni, amango igulu lya Shetani lyasherezîbwa.​—2 Timoteyo 3:1; 2 Petro 3:3.

Cigabi ca 9, cifungo ca 2

25 OBUFÛKE

Erhi Nnamahanga agalulira omuntu ofîre obuzîne, eco cijiro cinahamagalwe, bufûke. Ebibliya eganirire bantu mwenda bafûsîre. Eliya, Elisha, Yezu, Petro na Paolo bafûzîre abantu. Bahashîre okujira ebyo bisomerine byoshi oku buhashe bwa Nnamahanga. Yehova alaganyize oku afûla “abashinganyanya n’abarhali bashinganyanya” balame ah’igulu. (Ebijiro by’Entumwa 24:15NWT) Ebibliya eganirire obundi bufûke, bufûke bw’okugend’ilama empingu. Balya Yehova acishozîre lyo bagend’irhambula haguma na Yezu, bohe banafûkire empingu.​—Yowane 5:28, 29; 11:25; Abafilipi 3:11NWT; Amafulûlo 20:5, 6.

Cigabi ca 9, cifungo ca 13

26 OBULAGUZI

Obulaguzi kw’okulonza okuganira haguma n’abazimu, ho n’aho erhi kugerera owundi muntu, kwa lwiganyo, mulozi erhi mulaguzi. Obulaguzi eba nkomedu mbi. Abantu bayemera obulaguzi babà bayemire obunywesi: Babà bayemire oku, erhi omuntu afâ, obugumaguma bwage bunagendekere bwalama n’okuba iroho ligwerhe obuhashe bunene. Abazimu banakashumya bene bantu bagomere Nnamahanga. Okusingiriza enyenyezi, obulaguzi, obukurungu, obulozi, okuharamya rhu nnamahanga rhw’obunywesi, okuharamya ebiremwa, ebirhabonekana n’amasu; ebyo byoshi buli bulaguzi. Ebijalada by’obukurungu, n’ebitabu by’obukurungu, ebizunguzungu by’obukurungu, enfoto z’obukurungu ciru n’enyimbo z’obukurungu. Abajira eby’obukurungu n’abalola ebirhabonekana n’amasu, banakabibona nka biba byakucishagalula kone bananaderhe oku birhajira bubi boshi boshi. Nkomedu nyinji amango z’obufîre bw’omuntu ziba za kuganira n’abazimu; kwa lwiganyo okurherekera abafîre, amadinye g’eciriyo, okukengera olusiku lwa nyakufâ (ensiku makumi ani) kulala oku ciriyo. Kanji-kanji, abantu balonza obuhashe bw’abazimu, banakanywa ibangi haguma n’amafumu gw’okucilalusa ly’obahez’obwenge.​—Abagalasiya 5:20, 21; Amafulûlo 21:8.

Cigabi ca 10, cifungo ca 10; Cigabi ca 16, cifungo ca 4

27 OBUKULU BWA YEHOVA

Yehova ye Nyamuzinda Ogala Byoshi. Ye walemaga empingu n’igulu. (Amafulûlo 15:3NWT) Ngasi kantu koshi kaba kage. Ye Mukulu wa byoshi, kuli kuderha oku ye mukulu w’abakulu boshi, ashinganine okurhegeka ebiremwa byage byoshi. (Ennanga 24:1; Izaya 40:21-23; Amafulûlo 4:11) Ahebîre ho ebiremwa byage amarhegeko. Anagwerhe obuhashe bw’okushimika abarhegesi. Erhi rhurhumikira n’okuzigira Nnamahanga, rhunakaba rhuli rhwalunga okuboko obukulu bwage.​—1 Enganîro 29:11.

Cigabi ca 11, cifungo ca 10

28 OKUGEZA IZIMI (KUCIMOMYA)

Omukazi wageza izimi, erhi anizire omwana oli omunda yage. Okujira ntyo erhanali akisida, erhi burhanali bulwala bwa mubiri gwage burhumire lyarhenga, kuli kuniga. Rhuhugûkwe oku, kurhangira olusiku omukazi aheka izimi, eco ciremwa ciri omunda yage cirhali mubiri gwage, cikoki: Ali muntu akage.

Cigabi ca 13, cifungo ca 5

29 OKUHIRWAMWO OMUKO

Buli bulenga abanganga bakolesa lyobahira omuntu mw’omuko erhi bigabi bini binenene by’omuko. Gwanaba muko gwage gwâli mubike erhi gwa wundi muntu. Ebigabi bini by’omuko bihamagalwa ntya: Eplasma, Eglobile ndukula, Eglobile nyeru n’Eplakete.

Cigabi ca 13, cifungo ca 13

30 OBUHANE

Omu Bibliya, oluderho “kuhana” kurhaba kushurha agarhi kone. Obuhane kwanaba, kuyigiriza, kukubula erhi kuhâna amahano. Erhi Yehova ahana omuntu, arhaba mukali bwenene erhi wakushurhashurha. (Emigani 4:1, 2) Yehova luli lwiganyo lwinja oku babusi. Obuhane ahâna buba bwinja, erhi hagera nsiku ab’ahanaga banashagalukire obo buhane. (Emigani 12:1) Bulya Yehova azigira abakozi bage, anakabakomereza. Anakabayigiriza ly’akubula entanya zabo mbi n’okubarhabala bakajira ebintu bimushagalula. Mwe babusi, mumanye ntya; okuhana abana binyu, kurhali kubashurhashurha kone, cikoki, kuli kubarhabala bahugûkwe bulya gurhi bakwanine bakarhumikira. Kandi kuli kubayigiriza bazigîre Yehova, bazigîre Akanwa kage Bibliya, n’okubarhabala bahugûkwe amakanuni gage.

Cigabi ca 14, cifungo ca 13

31 ABAZIMU

Abazimu, biba biremwa b’iroho birhabonekana, bigwerhe obuhashe bunene kulusha bene bantu. Abo bo bamalahika babi. Barhangirâga okuba babi erhi bagomêra Nnamahanga. (Omurhondêro 6:2; Yuda 6) Babà bashombanyi ba Nnamahanga. Balunzîre Shetani okuboko erhi bagomêra Yehova.​—Olushika 32:17; Luka 8:30; Ebijiro by’Entumwa 16:16; Yakobo 2:19.

Cigabi ca 16, cifungo ca 4