Olole evideo ziriho

Olole emyanzi erimwo

Amahugûlo

Amahugûlo

 1 AMAKANUNI

Amarhegeko ga Nnamahanga gaba gayimangire oku makanuni g’Ebibliya. Amakanuni kw’okuli kw’Ebibliya kurhakahindûlwa. Ganarhurhabale rhuhugûkwe entanya za Nnamahanga. Kandi ganarhurhabale rhurhôle emihigo minja n’okujira ebintu binja. Ciru ganaba gabulagirire amango nt’irhegeko lya Nnamahanga lihanyîrwe ho n’aho.

Cigabi ca 1, cifungo ca 8

 2 OKURHUMIKIRA

Okurhumikira Yehova kuba kujira ebi arhuhunyîre n’omurhima goshi. Yehova alonzize obuzigire rhumujirako burhushumye okumurhumikira. (1 Yowane 5:3) Erhi akaba rhuba rhuzigire Nnamahanga n’okumulangalira, rhwanakulikira amahano gage omu ngasi kanga k’akalamo kirhu. Rhunamurhumikire ciru akaba kuli kuzibu okujira ntyo. Okurhumikira Yehova kuba kwinja kuli rhwe, bulya anarhuyigirize gurhi rhwakaba n’akalamo kinja mw’akano kasanzi n’omu mango gayisha. Na kandi bulya arhulaganyize migisho minji, erhi rhwakamurhumikira rhwanayish’iyunguka nayo.​—Izaya 48:17NWT.

Cigabi ca 1, cifungo ca 10

 3 OLUHÛMA LW’OKUCISHOGA

Yehova ahîre ngasi muguma wirhu oluhûma lw’okucishoga, kw’okuderha obuhashe bw’okurhôla emihigo. Arharhulemaga nka mashini. (Olushika 30:19; Yozwe 24:15) Rhwanakolesa oluhûma lwirhu lw’okucishoga omu kurhôla emihigo minja. Cikone erhi rhwakabula bwaba masu, rhwanahikira aha rhwarhôla emihigo y’obuhwinja. Bulya rhujira oluhûma lw’okucishoga, ngasi muntu anahiga erhi abêra mwishwekerezi kuli Nnamahanga erhi nanga, kandi anahiga erhi agendekera azigira Nnamahanga erhi nanga.

Cigabi ca 1, cifungo ca 12

 4 AMARHEGEKO GW’OLUGENZI LWINJA

Yehova ahizireho amarhegeko gw’olugenzi, kw’okuderha amarhegeko gakarhulongoza omu lugenzi n’omu bijiro. Ebibliya erhuyigirizize marhegeko maguma na maguma na gurhi gakarhurhabala lyo rhuba n’akalamo kasimisa Nnamahanga n’akakarhulerhera obunguke. (Emigani 6:16-19; 1 Abakorinti 6:9-11) Ago marhegeko ganarhurhabale rhumanye entanya za Yehova okubiyerekire ebibi n’ebinja. Kandi ganarhurhabale rhumanye gurhi rhwakakayerekana obuzigire n’okurhôla emihigo minja. Amarhegeko g’er’igulu ganakahindûlwa ngasi mango, cikone amarhegeko ga Yehova gohe garhashanja. (Olushika 32:4-6; Malakiya 3:6) Erhi rhwakakagakolesa omu kalamo kirhu, ganarhuyasa amazibu gw’omubiri n’ag’ekandalala.

Cigabi ca 1, cifungo ca 17

 5 EZAMIRI

Ezamiri ziba ntanya z’ekandalala zirhubwira erhi kantu kalebe kali kinja erhi kali kabi. Yehova ahîre ngasi muguma wirhu ezamiri. (Abaroma 2:​14, 15) Ly’ezamiri zirhu zikola bwinja, bihunyîre rhuzikomereze kugerera oku marhegeko g’olugenzi ga Yehova. Omu ntyo ezamiri zirhu zanakarhurhabala rhurhôle emihigo esimisize Nnamahanga. (1 Petro 3:16) Ezamiri zirhu zanarhurhônda nka rhukola rhwarhôla emihigo mibi. Na kandi zanarhuma rhwaciyumva kubi lugenda ecaha rhwajiraga. Ezamiri zirhu zanahikira aha zirhacikola, zirhame, cikoki kugerera oku burhabale bwa Yehova rhwanacib’izijira nzibu. Omuntu nk’agwerhe ezamiri nyinja, anabe n’omurhula gw’ekandalala n’okucikenga.

Cigabi ca 2, cifungo ca 3

 6 OKUYOBOHA NNAMAHANGA

Okuyoboha Nnamahanga, kw’okuderha oku rhushinganine rhumuzigire n’okumukenga omu kuyaka okujira ebintu byakamugayisa. Okukenga Nnamahanga kunarhurhabale rhujire ebintu binja n’okushomba ebibi. (Ennanga 111:10) Okuyoboha Nnamahanga kunarhushumye rhumuyumvirhize n’okujira ngasi kantu arhuhunyîre. Kandi kunarhurhabale rhuhikirize eciragane rhumuhire n’okumukenga buzira kumugomera. Okukenga Nnamahanga kunashumye entanya zirhu, okurhukolera abandi n’emihigo rhurhôla omu kalamo kirhu.

Cigabi ca 2, cifungo ca 9

 7 OKUCIYUNJUZA

Okuciyunjuza kuli kuyumva oburhe n’okugaya lugenda ebintu bibi rhwajiraga. Omuntu ozigire Nnamahanga anaciyumve kubi erhi akengera oku anajijire akantu Nnamahanga ashomba. Erhi rhwakajira ebijiro bibi, rhukwanine rhushenge Yehova arhubabalire kugerera engombôlo ya Yezu. (Mateyo 26:28; 1 Yowane 2:1, 2) Erhi rhwakaciyunjuza kurhenga oku murhima n’okuleka okujira ebibi, rhwanayemera n’obwalagale oku Yehova arhubabalira. Omu ntyo rhurhakacikacitwira olubanja lugenda ebi rhwajirâga. (Ennanga 103:10-14; 1 Yowane 1:9; 3:19-22) Rhukwanine rhuciyigirize lugenda amagosa girhu, oko kwanarhurhabala rhuhindûle akalamo kirhu n’okukolesa amarhegeko ga Yehova omu ngasi kanga.

Cigabi ca 2, paragraph 18

 8 OKUTENGWA

Erhi Mukristu mulebe w’omu cigamba akajira ecaha, buzinda alahire okuciyunjuza, arhakaciba muguma w’omu cigamba c’Ecikristu. Ashinganine atengwe. Erhi Mukristu mulebe akatengwa, nta lushangi loshi-loshi rhwakacigwarha haguma naye, rhurhakacimukômera rhurhakanac’ikamuderheza. (1 Abakorinti 5:11; 2 Yowane 9-11) Okutenga omuntu kunalange izino lya Yehova na kandi kunalange ecigamba c’Ecikristu. (1 Abakorinti 5:6) Na kandi, buba buhane bwakarhabala owatengagwa aciyunjuze buzinda agalukire Yehova.​—Luka 15:17.

Cigabi ca 3, cifungo ca 19

 9 OBULONGOZI N’AMAHANO

Yehova aba arhuzigire anaba alonzize arhurhabale. Co cirhuma arhuha amahano n’okurhulongoza kugerera Ebibliya erhi kugerera abantu bamuzigira. Bulya rhurhaba bimana rhuba rhulagirire oku burhabale bwage. (Yeremiya 17:9) Erhi rhwakayumvirhiza n’okurhumikira aba Yehova akolesa lyo barhulongoza, omu ntyo rhunayerekane oku ye rhurhumikîre.​—Abahabraniya 13:7.

Cigabi ca 4, cifungo ca 2

 10 OBUCIBONE N’OBWIRHOHYE

Bulya rhuba banya byaha, kuba kulembu okuba n’entanya z’okucikaliza n’obucibone. Cikoki, Yehova aba alonzize rhube birhohye. Erhi rhwakarhanya okubiyerekire obukulu bwa Yehova, oko kwanarhuma rhwacirhohya bulya rhuba basungunu bwenene omu masu gage. (Ayubu 38:1-4) Lyo rhuba birhohye, kuli kwa bulagirire rhukarhanya kw’ebi abandi bajijire, ahali h’okucirhanyiza rhwene. Obucibone bunakarhuma omuntu arhanya oku ali wabulagirire kulusha abandi. Omuntu mwirhohye anakalaba akandalala kage ly’alola ebi ajira mw’obuzamba n’ebi ahasha. Arhayumva nshonyi z’okuyemera amagosa gage, z’okuhûna obonjo erhi z’okuyemera amahano. Anakalangalira Yehova n’okukulikira obulongozi bwage.​—1 Petro 5:5.

Cigabi ca 4, cifungo ca 4

 11 OBUKULU

Obukulu buli buhashe omuntu akaba nabo bw’okuhâna amarhegeko n’okurhôla emihigo. Yehova ye gwerhe obuhashe bunene empingu n’igulu. Ye walemâga byoshi, anagwerhe misi minji bwenene. Anakolese obuhashe bwage ly’arhabala ngasi muntu aciyumve bwinja. Yehova ahîre bantu baguma na baguma omukolo gw’okurhulanga, kwa lwiganyo; ababusi, abagula bw’omu cigamba, n’abarhegesi b’ecihugo. Yehova aba alonzize rhukaganira nabo bwinja. (Abaroma 13:1-5; 1 Timoteyo 5:17) Cikoki, erhi akaba amarhegeko ga bene bantu gakahagalika aga Nnamahanga, Abakristu bohe bashinganine bakenge amarhegeko ga Nnamahanga kulusha ag’abantu. (Ebijiro by’Entumwa 5:29) Erhi rhwakayemera obukulu bw’aba Yehova akolesa oku barhulongoze, aho erhi rhuyerekine oku rhukenzire obukulu bwage.

Cigabi ca 4, cifungo ca 7

 12 ABAGULA

Yehova anakolese abagula lyo bashibirira ecigamba c’Ecikristu. (Olushika 1:13; Ebijiro by’Entumwa 20:28) Abo balume banarhurhabale rhube n’obwîra buzibu haguma na Yehova n’okubêra omu murhula n’okumuharamya omu njira nyinja. (1 Abakorinti 14:33, 40) Ly’iroho litagatifu licishoga mwene wirhu mpu abe mugula, biba bihunyîre ahikirize ebihunyîrwe omu Bibliya. (1 Timoteyo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Petro 5:2, 3) Bulya rhuba rhulangalire ikubuliro lya Nnamahanga n’okulilunga okuboko, rhunashagaluke okukola haguma n’abagula omu cinyabuguma.​—Ennanga 138:6; Abahabraniya 13:17.

Cigabi ca 4, cifungo ca 8

 13 ECIRHWE C’OMULALA

Yehova ahîre ababusi omukolo gw’okushibirira abana babo n’enyumpa yabo. Cikone Ebibliya ehugwîre oku omulume co cirhwe c’omulala. Nk’omu mulala murhaba mulume, nnina w’abana anaba ye cirhwe c’omulala. Ecirhwe c’omulala cigwerhe omukolo gw’okulisa, kuyambisa n’okuha abantu ecirâlo. Kuli kwa bulagirire arhabale abantu bw’omulala gwage baharamye Yehova. Kwa lwiganyo, okuja oku ntimanano ngasi mango, okuja omu mahubiri n’okuciyigiriza Ebibliya haguma. Ye shinganine arhôle emihigo mizinda omu mulala gwage. Ensiku zoshi anakayiga olwiganyo lwa Yezu omu kuba mwinja na walugero, anayake okuba mukali erhi muminya. Oko kunalerhe omurhula n’obuzigire omu mulala na kandi kunarhabale ngasi muntu aciyumve alamire omu murhula, n’oko kunarhume azibuhya obuzigire bwage kuli Yehova.

Cigabi ca 4, cifungo ca 12

 14 EMBARAZA ERI YALONGOZA

Embaraza eri yalongoza ciri cigusho c’abalume bagwerhe obulangalire bw’okugend’ilama empingu, bali bakolesibwa na Yehova lyo balongoza emikolo y’omw’ikubuliro lyage. Omu mango g’entumwa, Yehova akag’ikolesa Embaraza eri yalongoza ly’elongoza ecigamba c’Ecikristu omu kuharamya n’omu mahubiri. (Ebijiro by’Entumwa 15:2) Ene nalyo, ecigusho ca bene wirhu bajijire Embaraza eri yalongoza, cinalange n’okulongoza abakozi ba Nnamahanga. Erhi abo bene wirhu barhôla emihigo, banacihangane balongozibwe n’iroho litagatifu omu kulaba gurhi Akanwa ka Nnamahanga kadesire. Yezu ahamagire eco cigusho, “mushizi mwirhonzi na mwikubagirwa.”​—Mateyo 24:45-47.

Cigabi ca 4, cifungo ca 15

 15 OKUYAMBALA ECITAMBARA OMW’IRHWE

Byanahikira aha babwira mwali wirhu mulebe oku ajire mukolo mulebe gw’omu cigamba gwal’ishinganine gujirwe na mwene wirhu mubatize. Erhi akaba ali ajira ogo mukolo, akwanine ayerekane oku akenzire akanuni kw’obukulu bwa Yehova omu kuyambala ecitambara omw’irhwe. Cikoki, hali kanga kaguma na kaguma mwali wirhu ahunyîrwe ayambale ecitambara omw’irhwe. Kwa lwiganyo, akwanine ayambale ecitambara omw’irhwe nk’ali alongoza ifunzo ly’Ebibliya analusibwe n’iba erhi mwene wirhu mubatize.​—1 Abakorinti 11:11-15.

Cigabi ca 4, cifungo ca 17

 16 OKURHABA CIGABI C’ER’IGULU

Okurhaba cigabi c’igulu, kuli kuderha oku omuntu arhakaja omu by’epolitike. (Yowane 17:16) Abakozi ba Yehova banakacihangana okulunga okuboko Obwami bwa Nnamahanga. Rhurhaba cigabi c’igulu omu kurhaja omu bintu by’er’igulu, erhi rhwakajira ntyo, rhunabe rhuli rhwayiga olwiganyo lwa Yezu.

Yehova arhurhegesire oku “rhurhumikire oburhegesi bw’abantu.” (Tito 3:1, 2; Abaroma 13:1-7) Cikoki irhegeko lya Yehova lirhuhanzize okurhayirha. Rhuyumvirhage oku ezamiri y’Omukristu erhakamuyemerera aje omw’ivita. Erhi Omukristu akabwirwa oku acishoge ekarhi kw’okuja omw’ivita n’okujira akandi-kandi kazi Leta alonzize ly’arhabala olubaga, akwanine acidose erhi ezamiri yage emuyemerire ajire ako kandi-kandi kazi Leta ahunyîre olubaga.

Yehova yene rhuharamya bulya ye Lulema wirhu. Rhunakenge ebimanyiso by’ecihugo, cikoki rhurhalamusa idarapo, rhurhanayimba olwimbo lw’ecihugo. (Izaya 43:11; Daniyeli 3:1-30; 1 Abakorinti 10:14) Rhumanye oku, abakozi ba Yehova bone bacirhôlera emihigo okubiyerekire okumanya erhi bajira obulondôzi bwa murhegesi mulebe erhi barhabujira, kandi ngasi Mukristu yene oshinganine ahige erhi aja omu cama ca muntu mulebe w’epolitike erhi arhamuja. Rhunajire ntyo, bulya rhwacishozire Obwami bwa Nnamahanga.​—Mateyo 22:21; Yowane 15:19; 18:36.

Cigabi ca 5, cifungo ca 2

 17 IROHO L’IGULU

Igulu liri lyashumya abantu barhangire barhanya aka Shetani. Okurhanya aka Shetani kuyunjwire omu bantu barhazigira Yehova, abarhalonza okuyiga Yehova n’abarhakenga amakanuni gage. (1 Yowane 5:19) Okurhanya ntyo, kunalerhere abantu engeso zihamagalwa “iroho l’igulu.” (Abefezi 2:2) Abakozi ba Yehova bohe banajire okwabo koshi lyo bahagalika iroho l’igulu. (Abefezi 6:10-18) Lubero n’oku igulu lirhanya, bwenene rhuzigira ebijiro bya Yehova n’okujira obulyo bwirhu boshi rhukaba n’entanya ziri nk’ezage.

Cigabi ca 5, cifungo ca 7

 18 OBUGOMA

Obugoma kuli kuhagalika okuli kw’Ebibliya. Abagoma banakagomera Yehova na Yezu, Mwami w’Obwami bwa Nnamahanga, abo bagoma banajire okwabo koshi lyo abandi babalunga okuboko mw’obo bugoma bwabo. (Abaroma 1:25) Banakalonza okuhira entanya z’akarhinda omu bwenge n’omu mirhima y’abakozi ba Yehova. Bantu baguma na baguma bw’omu cigamba omu mango g’entumwa, bahikîre okuba bagoma, na kandi hali bagoma banji ene. (2 Abatesalonika 2:⁠3) Balya balonza babe bishwekerezi kuli Yehova, barhajira lushangi loshi-loshi n’abagoma. Rhurhakalonza ciru n’olusiku luguma rhusezibwe nabo mpu rhusome erhi kuyumvirhiza emyanzi yabo. Rhuba bishwekerezi kuli Yehova na nta wundi rhwakaharamya aha nyuma naye.

Cigabi ca 5, cifungo ca 9

 19 OKUYUMVIKANA NA NNAMAHANGA

Omu kasanzi k’Irhegeko lya Musa, olubaga lw’aba Israheli, lwakag’ihûna Yehova obonjo oku byaha byabo. Lyo bashub’iyumvikana enyuma z’okujira ecaha, bakag’ilerha ebisarulwa, amavurha erhi nsimba lyo biba nterekêro. Oko kujira ntyo kwakag’ibakengeza oku Yehova âl’ilonzize abababalire ebyaha byabo, bibe byaha omuntu anajiraga yene erhi byaha bya lubaga lwoshi. Enyuma lya Yezu okuhân obuzîne bwage mpu lyo buba ngombôlo, enterekêro y’okucib’iyumvikana na Yehova erhacijiragwa. Yezu ahanyîre enterekêro nyimana “liguma lya loshi.”​— Abahabraniya 10:1, 4, 10NWT.

Cigabi ca 7, cifungo ca 6

 20 OBUKENGE LUGENDA ENSIMBA

Irhegeko lya Musa lyâl’iyemerire aba Israheli bakalya ensimba. Na kandi, irhegeko lyâl’ibahunyîre bakahâna ensimba nterekêro. (Bene-Levi 1:5, 6) Cikoki, Yehova âli babwizire oku bashibirire ensimba, arhal’iyemerire abakozi bage bakaniga ensimba ntya-ntya kone erhi bazinige kwa buminya. (Emigani 12:10) Irhegeko lyâlimwo amahano gakag’ilanga ensimba lyo zirhayirhagwa ntya-ntya kwone. Ago marhegeko gal’ihunyîre aba Israheli bashibirire ensimba.​—Olushika 22:6, 7.

Cigabi ca 7, cifungo ca 6

 21 ORHUGABI RHUSUNGUNU-NGUNU RHW’OMUKO N’OBULENGA BW’ECINGANGA

Ebigabi by’omuko. Omuko gubamwo bigabi bini binenene: Eglobile ndukula, eglobile nyeru, eplakete n’eplazma. N’ebyo bigabi bini byanarhenzibwamwo orhundi rhugabi rhusungunu-ngunu rhw’omuko. *

Abakristu barhayemera bahirwamwo omuko goshi-goshi. Cikoki, kabarhakayemera n’ebyo bigabi bisungunu-ngunu by’omuko? Ebibliya erhahanyiri myanzi minji muli ako kanga. Ngasi Mukristu akwanine arhôle emihigo kugerera ezamiri yage ekomerizibwe n’amakanuni g’Ebibliya.

Bakristu baguma na baguma banalahire orho rhugabi rhusungu-ngunu rhw’omuko. Banakengere oku irhegeko lyâl’ibwizire aba Israheli oku bal’ikwanine “bagubulagire okw’idaho nka mishi.”​—Olushika 12:22-24.

Abandi banacishoge lubero n’oko. Ezamiri zabo zinabayemerere orho rhugabi rhusungunu-ngunu rhw’omuko. Banacibwire oku orho rhugabi rhuli rhusungunu bwenene, mpu rhurhankaciba rhulimwo obuzîne bw’ensimba erhi bwa muntu warhenzibagwa mw’ogo muko.

Nka rhwarhôla omuhigo okubiyerekire rhugabi rhusungunu-ngunu rhw’omuko, rhukwanine rhurhanye kw’aga madoso:

  • Ka mba mpugusîrwe oku okulahira omuko kuba kulahira bufumu buguma na buguma bwakalwisa endwala erhi bwakalwisa okudwa kw’omuko?

  • Gurhi nakahugûlira dokteri bulya gurhi ndahire erhi bulya gurhi nyemire higabi higuma hisungunu-ngunu hy’omuko erhi rhoshi?

Obulenga bw’ecinganga. Rhuli Bakristu b’okuli, rhurhahâna omuko gwirhu mpu guje mw’owundi rhurhanagubika mpu bayishi rhuhiramw’ogo hano rhuyusa rhwaberwa. Cikone hali obundi bulenga bw’ecinganga bw’okukolesa omuko gw’omulwala. Ngasi Mukristu yene akwanine ahige gurhi omuko gwage gwayish’ikolesibwa omu kasanzi aberwa erhi omu kasanzi abukwa. Omu kasanzi kw’okukolesa obwo bulenga, omuko gw’omulwala gunakulwe omu mubiri gwage gurhang’ibikwa kasanzi kalebe.​—Erhi wakalonza okumanya binji, osome egazeti Munara wa Mulinzi gwa nsiku 15/10/2000-SW, bukurasa bwa 30-31.

Kwa lwiganyo, haba obundi bulenga buhamagalwa hémodilution; embere omuntu aberwe, banamukule mw’omuko gurhali munyi n’okugukaba n’eby’amishi-mishi bikola ahali h’omuko.

Haba obundi bulenga buderhwa récupération du sang épanché, obo bulenga bunarhabale okurhôla omuko gwahezire omu kasanzi kw’okuberwa kw’omulwala. Omuko omulwala aheza, banacib’igurhôla, bagushuke, buzinda baguhire omu mubiri gwage omu kasanzi ali aberwa erhi enyuma z’okuberwa.

Badokteri barhakolesa obo bulenga kuguma. Co cirhumire embere Omukristu ayemere aberwa, akwanine arhang’ijira obusagasi amanye gurhi omuko gwage gwayish’ikolesibwa.

Embere orhôle omuhigo gw’okubukwa guhunyîre okukolesa omuko, orhag’icidosa aga madoso:

  • Erhi muko mulebe gwakakulwa omu mubiri gwani, n’oko kurhume gwabula bucigera omu mubiri gwani kasanzi kalebe, k’ezamiri zani zanambwira oku ogo muko gwanaciri gwa muli nie, omu ntyo nta hunyirwi oku “gubulagira okw’idaho?”​—Olushika 12:23-24.

  • Gurhi ezamiri yani eyigirizibwe n’Ebibliya yakaciyumva erhi akaba omu kasanzi kw’okubukwa bakayish’inshubiza mw’omuko gwani gwajirirwe bulenga bulebe?

  • Ka mpugusîrwe oku erhi nakalahira obulenga bw’ecinganga lugenda omuko gwani, kuli kuderha oku ndahire ngasi bulenga boshi-boshi bujiririrwa omuko lyo bashubiyish’iguhiramwo omuntu; kwa lwiganyo, obulenga buhamagalwa hémodialyse erhi okukolesa amashini gw’okurhabala omurhima okudurha?

Embere orhôle emihigo okubiyerekire okukolesa omuko erhi okubukwa kuhunyîre okukolesa omuko, kuli kwa bulagirire bwenene osalire Yehova akulongoze buzinda ojire obusagasi. (Yakobo 1:5, 6) Enyuma z’aho, rhukwanine rhurhôle omuhigo omu kuyumvirhiza ezamiri zirhu nyigirize n’Ebibliya. Rhurhakadosa muntu mulebe gurhi rhwajira ciru n’abandi barhakarhushumya mpu rhujire kulebe.​— Abaroma 14:12; Abagalasiya 6:5.

Cigabi ca 7, cifungo ca 11

 22 OLUGENZI LWINJA

Okuba n’olugenzi lwinja, kw’okuderha kuba n’olugenzi n’ebijiro bicire omu masu ga Nnamahanga. Olugenzi lwinja luhiziremwo olugenzi lwirhu, entanya zirhu n’ebi rhujira. Yehova arhubwizire oku rhuyake ngasi lungezi lw’ebijiro by’enshonyi. (Emigani 1:10; 3:1) Rhukwanine rhuhige okukulikira amakanuni ga Yehova okubiyerekire olugenzi lwinja embere rhurhacija omu kanga kakarhuma rhwajira eby’enshonyi. Rhwanakashenga Yehova arhurhabale rhube n’entanya zicire. Na kandi rhukwanine rhuhige okuyaka ngasi nshumi z’okujira eby’enshonyi.​—1 Abakorinti 6:9, 10, 18; Abefezi 5:5.

Cigabi ca 8, cifungo ca 11

 23 OLUGENZI LUBI N’IZINGA

Okucigendesa kubi, kuli kubula okurhumikira omu bijiro n’omu nderho amakanuni ga omu njira eyerekine oku rhurhagwerhi nshonyi ciru n’ehitya. Omuntu oli wacigendesa ntyo, erhi ayerekine oku arhakenziri amarhegeko ga Nnamahanga. Erhi omuntu akaba n’olugenzi lwa ntyo, ekomite y’obuhane yanamubona. Oluderho “izinga” luyerekine bijiro biguma na biguma bibi. Erhi elyo izinga lyakabonekana oku liri lizibu bwenene, ekomite y’obuhane yanajirwa n’abagula bw’omu cigamba.​—Abagalasiya 5:19-21; Abefezi 4:19; erhi wakalonza okumanya binji, osome “Maswali kutoka kwa Wasomaji” omu gazeti Munara wa Mulinzi gwa nsiku 15/7/2006-ZS.

Cigabi ca 9, cifungo ca 7; Cigabi ca 12, cifungo ca 10

 24 OKUCIGOLOGORHA

Yehova arheganyîze oku ecijiro c’obuhya cikwanine cijirikane ekarhi k’omulume n’omukazi barhôline lyo bashagalukira obuzigire bwabo omu njira ecîre. Cikoki, erhi omuntu akacigologorha ly’arhimûla enyifinjo zage z’okulonza okujira ecijiro c’obuhya omu kuhuma-huma oku birumbu byage by’obuhya, eco cijiro lir’izinga. Eyo nkomêdu yanarhuma obwîra bwirhu haguma na Yehova bwasherera. Ciru okujira ntyo, kwanarhuma omuntu aba n’enyifinjo nyinji zilushire olugero n’okubona oku ecirumbu c’okuburha canakolesibwa oku anaciyumvirhe koshi. (Abakolosi 3:5) Omuntu oli wacihangana ly’amanya gurhi akaleka eyo nkomêdu y’okucigologorha, arhakwanini avunike omurhima. (Ennanga 86:5; 1 Yowane 3:20) Erhi akaba ntyo k’oyosire, osalire Yehova kurhenga oku murhima, naye anakurhabala. Oyake ngasi nkomêdu mbi, kwa lwiganyo, epornografi, bulya enarhume rhwaba n’entanya mbi. Oganire na muguma omu babusi bawe erhi bakaba bali Bahamirizi ba Yehova, ciru wanaganira na mwîra wawe muguma okola okuzire kiroho akurhabale okenge amarhegeko ga Yehova. (Emigani 1:8, 9; 1 Abatesalonika 5:14; Tito 2:3-5) Oyemere n’obwalagale oku Yehova ali abona n’okushagalukira obushiru oli wajira ly’oba n’olugenzi lwinja.​—Ennanga 51:17; Izaya 1:18

Cigabi ca 9, cifungo ca 9

 25 OKUHALIKA

Okuba shabahalika eba nkomêdu y’okuba na balume banji erhi bakazi banji. Yehova al’irheganyize oku obuhya gube mulungano gwa mulume muguma na mukazi muguma yene. Omu kasanzi k’aba Israheli, Yehova al’ilesire oku omulume anarhôla bakazi banji, cikoki arhali ntyo kw’al’irheganyize kurhenga emurhondêro. Ene, Yehova arhaciba ayemerire abakozi bage oku barhôle bakazi banji erhi balume banji. Omulume ashinganine abe na mukazi muguma yene n’omukazi ashinganine abe na mulume muguma yene.​—Mateyo 19:9; 1 Timoteyo 3:2.

Cigabi ca 10, cifungo ca 12

 26 OKUZAZA OBUHYA N’OKULEKANA

Kurhangira emurhondêro, Yehova aba alonzize omulume n’omukazi babêre haguma akalamo kabo koshi. (Omurhondêro 2:24; Malakiya 2:15, 16; Mateyo 19:3-6; 1 Abakorinti 7:3-9) Aba ayemire oku abarhôline banazaza obuhya erhi muguma muli bwo akajira obugonyi erhi kugera embuga z’obuhya. Muli ako kanga, Yehova ayemerire oyu balenganyagya oku anazaza obuhya.​—Mateyo 19:9.

Hali amango Bakristu baguma na baguma bahiga okulekana n’omuntu barholîne naye ciru akaba nta cijiro ca bugonyi cajijirwe. (1 Abakorinti 7:11) Omukristu anahiga okulekana n’oyu barholîne naye erhi akaba:

  • Alahire n’obulonza okuhiriza amalagirire gw’omulala gwage: Kaba kasanzi omulume alahira okuhikiriza amalagirire gw’omulala gwage, arhali kuderha mpu abuzire emisi y’okulonza ensaranga erhi biryo.​—1 Timoteyo 5:8.

  • Ali alwisa owabo erhi kumuyagaza. Omulume erhi mukazi akabona oku owabo amulibuzize n’oku akalamo kage kali omu mazibu kuhika abone oku ali hofi afê, anabunga hitya.​—Abagalasiya 5:19-21.

  • Alahizibwe okuharamya Yehova: Omulume erhi omukazi akahanza owabo loshi-loshi okurhakolera Yehova.​—Ebijiro by’Entumwa 5:29.

Cigabi ca 11, cifungo ca 19

 27 OKUVUGA ABANDI OMUNKWA N’OKUBAHA OMURHIMA

Rhweshi rhuba rhulagirire oku kuvugwa omunkwa n’oku kuhabwa omurhima. (Emigani 12:25; 16:24) Rhwanahânana omurhima omu kukolesa enderho z’obuzigire na nyinja. Ezo nderho zanarhabala bene wirhu na bali birhu balembere banagendekere bakolera Yehova ciru akaba bali omu mazibu. (Emigani 12:18; Abafilipi 2:1-4) Erhi muguma muli rhwe akavunika omurhima, rhushinganine rhumuyumvirhize n’obukenge n’okucihangana rhucihire oku nafasi yage. Oko kwanarhurhabala rhurhanye kw’ebi rhwajira n’ebi rhwaderha lyo rhumurhabala. (Yakobo 1:19) Ocihirireho omuhigo gw’okumanya bene wirhu na bali birhu ly’omanya amalagirire gabo, omu ntyo wanahash’ibarhabala balangalire Nnamahanga, bulya ye nshoko ya ngasi burhulirize.​—2 Abakorinti 1:3, 4; 1 Abatesalonika 5:11.

Cigabi ca 12, cifungo ca 16

 28 AMARHEGANYO G’OBUHYA

Ebibliya erhahanyiri entondekanye ziyerekine gurhi omuntu akarheganya obuhya. Ngasi cihugo cijira enkomêdu zaco n’amarhegeko gaco okubiyerekire amarheganyo g’obuhya. (Omurhondêro 24:67; Mateyo 1:24; 25:10; Luka 14:8) Akasanzi kinja kw’olusiku lw’obuhya, ciba ciragane abarhôlana bahâna embere za Yehova. Bantu banji barhôlana bacishoga okuhâna eco ciragane embere z’abantu bw’omu mulala erhi bîra babo n’okubwira mugula muguma abajirire ehotuba. Abarhôlana bone bakahiga erhi bayish’ijira idinye erhi barhayish’ilijira. (Luka 14:28; Yowane 2:1-11) Bajire idinye erhi barhalijire, bakwanine bakengese Yehova. (Omurhondêro 2:18-24; Mateyo 19:5, 6) Amakanuni g’Ebibliya ganabarhabala barhôle emihigo minja. (1 Yowane 2:16, 17) Erhi bakahiga oku amamvu gaje omw’idinye lyabo, banajira okwabo koshi lyo garhagabagwa ecanababe omu njira yakarhuma abali omo balaluka. (Emigani 20:1; Abefezi 5:18) Akaba hali ehy’omuziki, banajira okwabo koshi barheganye emiziki erimo enderho z’okulerhera Yehova olukengwa. Abarhôlana bashinganine barhanye gurhi obwîra bwabo haguma na Yehova bwayish’iyorha enyuma z’olusiku lw’obuhya.​—Emigani 18:22; okalonza omanye binji kulusha ebi, olole amahano gali omu gazeti Munara wa Mulinzi gw’omu nsiku 15/10/2006-ZS, bukurasa bwa 18-31.

Cigabi ca 13, cifungo ca 18

 29 OKURHÔLA EMIHIGO N’OBWENGE

Rhunalonze okurhôla emihigo minja, mihigo eyimangire oku makanuni g’Ebibliya. Kwa lwiganyo, balo erhi mukawe orhali Muhamirizi wa Yehova akubwire oku muje okw’idinye lyarhondezibagwa n’abapagani. Gurhi wakajira omu kanga ka ntyo? Erhi akaba ezamiri yawe ekuyemerire oje kw’er’idinye, wanabwira omulume erhi omukazi wawe orhali Muhamirizi wa Yehova oku bakayish’ijira enkomêdu z’ecipagani mw’er’idinye, wanacigalukira eka. Kandi oshinganine ocidose erhi okuja eyo munda kurhazinze ezamiri z’abinyu Bakristu.​—1 Abakorinti 8:9; 10:23, 24.

Rhurhôle olundi lwiganyo: Bose wawe akuhe oluhembo omu kasanzi k’idinye ly’ecipagani. Ka wanalulahira? Orhasezibwi okuluyemera erhi okululahira. Okuluyemera kwawe erhi kulularira kushimbine n’oku bose wawe ahugûsirwe ebintu. Ocidose ntya: K’okuyemera olo luhembo ka kwanayerekana oku nani najijire er’idinye? K’okumpa olo luhembo kuli kumvuga omunkwa bulya mba munyakazi mwinja? Okurhanya kw’ago madoso n’agandi, kwakurhabala ohige erhi waluyemera erhi walulahira.

Kandi hali amango oku lusiku lw’idinye lilebe, muntu mulebe akakuha oluhembo buzinda akubwire ntya: “Manyire oku orhaja kw’er’idinye, cikoki nakuha olu luhembo.” Hali amango erhi oyo muntu asimire akuhe kone oluhembo. Omu gandi mango, wanarhanya omanye erhi akaba olo luhembo luli lwakurhangula obuyemere bwawe erhi alonzize ajire okwage koshi lyo nawe oja kw’er’idinye. Enyuma z’okurhanya kw’ago madoso wanahiga erhi wayemera olo luhembo. Omu ngasi kanga k’akalamo, rhucihangane rhukarhôla emihigo yakarhuma rhwaba n’ezamiri ecîre n’okubêra bishwekerezi kuli Yehova.​—Ebijiro by’Entumwa 23:⁠1.

Cigabi ca 13, cifungo ca 22

 30 OBURHUNZI N’OKUYANDIKANA EMWA LETA

Kanji-kanji erhi ehy’akavulindi hyakayusibwa omu murhula hirhakacilerha mazibu manene. (Mateyo 5:23-26) Ngasi muguma wirhu anakajira okwage koshi ly’akengesa Yehova analange ecinyabuguma c’omu cigamba.​—Yowane 13:34, 35; 1 Abakorinti 13:4, 5.

Erhi Omukristu akaba arhayumvikini n’owabo lugenda eby’ensaranga erhi bindi bintu, bashinganine bayuse oko kurhayumvikana buzira kuja emwa Leta. Olwandiko lwa 1 Abakorinti 6:1-8 lulimwo amahano Paolo arhuhaga okubiyerekire okurhayumvikana ekarhi k’Abakristu. Okuja lubanja na mwene wirhu erhi mwali wirhu, kwanazinza izino lya Yehova n’ecigamba c’Ecikristu. Olwandiko lwa Mateyo 18:15-17, luyerekine njira isharhu Abakristu bakakulikira erhi bakashobekwa oku bazimbire. (1) Bashinganine baganire haguma lyo bayusa ako kadali. (2) Nka barhayumvikini, banahûna oburhabale bwa Mukristu muguma erhi babirhi bakuzire kiroho. (3) Nka babwine oku barhanayumvikini ciru n’ehitya, banabwira embaraza y’abagula bashibirire ako kanga. Erhi byakahikira aho, abagula banakolesa amakanuni g’Ebibliya lyo barhabala abo bene wirhu erhi bali birhu bahikire aha bayumvikana. Omu mango Omukristu alahire okurhumikira amakanuni g’Ebibliya, abagula banamujirira ekomite y’obuhane.

Hali kanga kaguma na kaguma wakabona oku bihunyire omushitaki emwa Leta. Kwa lwiganyo, ly’ohâbwa akaradasi kw’okuzaza obuhya, okushibirira abana okubalisa, erhi testama. Erhi Omukristu akabona oku nta kundi acijira, cikoki abone oku bihunyire aje emwa Leta ly’ayusa akavulindi omu murhula, aho anaba erhi arhavunyiri amahano g’entumwa Paolo.

Kandi Omukristu arhakaba avunyire ihano lya Paolo erhi akagend’ishidaka omuntu wanizire, omubakaji erhi cishambo.

Cigabi ca 14, cifungo ca 14

 31 EMIRHEGO YA SHETANI

Kurhangira omw’ishwa ly’e Edeni, Shetani anakalonza okurheba abantu. (Omurhondêro 3:1-6; Amafulûlo 12:9) Aba amanyire oku erhi akarhuhusa obwenge, aho anahikira aha arhushumya rhujire amabi. (2 Abakorinti 4:4; Yakobo 1:14, 15) Anakolese epolitike, idîni, abarhunzi bakulu, eby’okucishagalula, amasomo n’ebindi bintu binji ly’agendekeza entanya zage n’okurhujira rhurhanye oku ebyo birhagwerhi bubi boshi-boshi.​—Yowane 14:30; 1 Yowane 5:19.

Shetani ahugûsirwe bwinja oku hisanzi hisungunu himusigalire. Ali ajira okwage koshi ly’arheba bantu banji, ci bwenene abakozi ba Yehova. (Amafulûlo 12:12) Erhi rhwakabula bwaba masu, Shetani anarhuhusa obwenge buzira kumanya. (1 Abakorinti 10:12) Kwa lwiganyo, Yehova aba alonzize omulume n’omukazi barhôline balame haguma akalamo kabo koshi. (Mateyo 19:5, 6, 9) Cikoki bantu banji ene bakola bakabona obuhya nka kantu ka busha-busha bakayusa olusiku banalonzize. Amafilime n’avideyo manji, ganayerekane oku obuhya kaba kantu ka busha-busha. Rhukwanine rhube masu, rhurhalekaga rhwashumibwa n’entanya z’er’igulu lugenda obuhya.

Eyindi njira Shetani arhurhebamo kuba kulonza rhube n’iroho ly’okuciyabula rhunacidahye rhwene. (2 Timoteyo 3:4) Erhi rhwakabula buba masu, rhwanahikira aha rhurhacikenga abakulu Yehova aderhaga oku babe ho. Kwa lwiganyo, mwene wirhu anarhangira ahagalika obulongozi bw’abagula omu cigamba. (Abahabraniya 12:5) Erhi mwali wirhu anarhondêra aba n’akarhinda lugenda akanuni ka Yehova kw’obukulu bw’omu mulala.​—1 Abakorinti 11:3.

Rhukwanine rhuhige okurhaleka Shetani ashumye entanya zirhu. Rhulonzize rhucihangane rhube n’entanya za Yehova “n’okukanunirwa n’eby’enyanya.”​—Abakolosi 3:2; 2 Abakorinti 2:11.

Cigabi ca 16, cifungo ca 9

 32 OKUBUKWA

Rhweshi rhujira irala ly’okuba n’amagala minja, co cirhuma erhi rhwakalwala rhunajire okwirhu koshi lyo rhufuma. (Izaya 38:21; Marko 5:25, 26; Luka 10:34) Ene, abanganga n’abandi bantu banakubwira bulenga bunji lugenda oku wakabukwamo. Nka rhwacishoga gurhi rhwabukwamo, rhukwanine rhukakengera amakanuni g’Ebibliya. Rhumanyîre oku Obwami bwa Nnamahanga bone bwayish’irhukulira endwala zoshi. Omu ntyo, rhurhakasegeza obwenge bwirhu boshi oku magala girhu kuhika aha rhwaleka enterekêro rhuha Yehova.​—Izaya 33:24; 1 Timoteyo 4:16.

Rhukwanine rhulahire ngasi bufumu boshi-boshi bugwerhe olushangi n’obukurungu. (Olushika 18:10-12; Izaya 1:13) Co cirhumire embere rhubukwe, erhi kuyemera bufumu bulebe, rhukwanine rhurhang’icidosa ntya: Ndi wahanaga obo bufumu na bici bwatengenezibagwamwo? Gurhi bukolesibwa? Ka bugwerhe olushangi n’eby’obukurungu? (Emigani 14:15) Rhurhayibagiraga oku Shetani anakalonza rhuje omu by’obukurungu. Erhi rhwakaba rhugwerhe akarhinda okubiyerekire owahanaga obo bufumu, rhukwanine rhubulahire.​—1 Petro 5:8.

Cigabi ca 16, cifungo ca 18

^ kip. 98 Badokteri baguma na baguma banaderhe oku ebigabi bini binenene by’omuko nabyo ko binaba nka rhugabi rhusungunu-ngunu rhw’omuko. Amango olwazire, bihunyîre ohugûlire wene dokteri wawe omuhigo gwawe gw’okurhahirwa mw’omuko erhi bigabi bini binenene by’omuko, kw’okuderha; eglobile ndukula, eglobile nyeru, eplakete n’eplazma.