1. Maganu Qaali kulanno garinni, hiikkuri lamu gari ammaˈno calla no?

YESUUSI togo yiino: ‘Ruukkashsho waalcho eˈe; [korkaatuno] baote widira massanno waalchi halaˈladoho, doogono lowote; hakka eanno mannino lowoho. Heeshshote widira massanno waalchi kayinni ruukkashshoho, doogono lowonta shaaladote; afiˈranno mannino shiimaho.ˈ (Maatewoosi 7:13, 14) Maganu Qaali yaanno garinni lamu gari ammaˈno calla no; hakkurino, mitte halaalaanchote, mitte kayinni kaphoho; qoleno mitte heeshshonniwa massitannote, tiˈi kayinni baonniwa massitannote.

2. Qullaawa Borro, baalanti ammaˈno Magano hagiirsiissannokkita kultannohu hiittoonniiti?

² Mitu mannira baalanti ammaˈno Magano hagiirsiissannoha lawannonsa. Aante nooti Qullaawu Maxaafi xiqisubba kultanno garinni togoo assaawe soˈrote:

• “Isiraeelete ooso galagalte Maganu albaanni busha ikkinore assitu; qolteno Baˈˈaalinna Astaarooti misilla magansiˈra, hattono Sooriyu maganna, Sidooni maganna, Moaabi maganna, Amooni ooso magannanna Filisxeemete maganna magansiˈra jammartu. Konni garinni insa Yihowa agurtino, hattono isira disoqqantino. Konni daafira Yihowa hanqi Isiraeelete aana buwi.” (Mesaafinti 10:6, 7) Halaalaancho Magano agurre misilla woyi wole maganna magansiˈneemmoha ikkiro, Yihowa dihagiirsiinseemmo.

• “Tini gosa ane ayirrissannohu suumensanniiti, wodaninsa kayinni anewiinni lowo geeshsha xeertiˈrinoho. Insa rosiissannohu mannu woga ikkino daafira, ane beebballa magansidhanno.” (Maarqoosi 7:6, 7, NW) Magano magansiˈneemmo yaanno manni Qullaawu Maxaafi yaannore agure uminsa assaawe rosiisannoha ikkiro, magansiˈransa beebbate. Maganu magansiˈransa caaqqi yee nafa dilaˈˈanno.

• “Maganu Ayyaanaho, . . . isira sagaddannori ayyaanunninna halaalunni sagaddasira hasiisanno.” (Yohaannisi 4:24) Magano, Qaalisi giddo noo halaali ledo sumuu yaanno garinni magansiˈra hasiissannonke.

3. Halaalaancho ammaˈno kaphu ammaˈnowiinni bada dandiinanniti mitte doogo hiitteeti?

³ Mitte ammaˈno Magano hagiirsiissannotanna teˈee anfeemmohu hiittoonniiti? Yesuusi togo yiino: ‘Dancha haqqicho duucha dancha guma laaltanno. Busha haqqicho kayinni busha guma laaltanno. Konni daafira loosinsa guminni egentinanninsa.ˈ Wole yaattonni, mitte ammaˈno Maganu xintinota ikkituro dancha guma laaltanno; Sheexaanu xintinota ikkituro kayinni busha guma laaltanno.—Maatewoosi 7:15-20.

4. Yihowa magansidhannori baxxite leeltannohu hiikko akatinsanniiti?

⁴ Halaalaancho ammaˈno, mimmito baxannoha, hattono woloota baxanno manna laaltanno. Kuni ikkannohu Yihowa umisi baxillaancho Magano ikkinohuraati. Yesuusi, ‘Kiˈne kiˈneneewa baxantiniro, ane rosaano ikkitinoonnita mannu duuchu konninni [afanno]ˈ yiino. Duucha ammaˈno, halaalaancho ammaˈnora bikkaancho ikkinoha konne malaate horoonsiˈne bikkiniro hiittooti?—Yohaannisi 13:35; Luqaasi 10:27; 1 Yohaannisi 4:8.

5. Mittu maxaafi Afirikunniha borojju daddalo mayyee xawisino?

⁵ Hanni Afirikunniha borojju daddalo lawishsha assine laˈno. Ze Niwu Insayikilopiidiya Biritaanika yinanni maxaafi togo yaanno: “650nni kayise 1905 geeshsha, 18,000,000 meddi yaannohu Afiriku manni, Isilaamu Saara Barahi widoonni daddaˈlannohura borojju daddaliranna Hindete Wuqiyaanosehu borojju daddalira hiramino. Tonaa ontikki sanihu layinki bocira, Awuroppu gosa galchimi Afiriki qasiro widoonni qolte borojju daddalo jammartu; hattono 1867nni 7,000,000nni 10,000,000 geeshsha ikkannoha Afiriku manna Niwu Worlidi yinanni qooxeessa borojjimmatenni bobbaansoonni.”

6. Kaphu ammaˈno borojju daddalira gutantinohu hiittoonniiti?

 ⁶ Afirikaho manna togo assine raateessini yannara, yaano labballonna meento, hattono qaaqquulle qaensanninna maatensawiinni bande haaˈne haˈni wote, sansalatetenni usurri wote, ruqaˈnino siwiilinni giirrinsa wote, hattono saadate gede hirrinna hidhininsa wote kaphu ammaˈno ma assitino? Betiweli Ogoti yinanni manchi Keeniyaho Nayiroobira Deyilii Neeshini yinanni borro aana togo yee borreessino: “Kiristaanuno ikko Isilaamu mannu baalunku mitto ikkinota faajjete rosiissanno; ikkollana lamunku, borojje ceino dagoomi kalaqamanno gedenna basete baalira manna sircho bande giwa halaˈlitanno gede assitino. . . . Isilaamuno ikko Kiristaanu assino barshi, hattono Galchiminna Mereerimu Soojjaati gosa assitinori, qoleno Afiriku manni lowo diro deerrimale shetanno gede assitinoti amanyootu ballimma sammi yine saˈnannita diˈˈikkitino.”

7. Ammaˈnote marooti ola ma assitino?

⁷ Kaphu ammaˈno busha woyi sholino gumase wolu garinnino leellishshino. Lawishshaho, Qullaawu Maxaafi “[ollaakki] umikki gede assite baxi” yaannoha ikkirono, alame woˈmate noori ammaˈnote marooti ola diinaggaabbe kaaˈlitino, hattono halaˈlanno gede assitino.—Maatewoosi 22:39.

8. (a) Ammaˈnote marooti Afirikaho mannu mimmito gudanno gede xixxiibbinohu hiittoonniiti? (b) Nayijeeriyaho mannu mimmito gudi yannara, mittu qeesichi ammaˈnote marootire mayyiino?

⁸ Ruwaandaho 1994nni manna saadate gede gorrini yannara, mitu molokosino meentinna qeesooti konni assootira karsantinota mannu faajjete afino. Afirikaho wole togoo gaance kalaqantu yannarano kaphu ammaˈno waannoota ikkitino. Lawishshaho, Nayijeeriyaho mannu mimmitu ledo qasameenna lowo mundee duˈnantu yannara, lamenka widoo noo ammaˈno mannu qasamanno gede xixxiibbino. Mittu qeesichi yiino garinni, mannu qasamanni  keeshshita beetekiristaanete marooti “Maganu uyinonsa looso facci assite agurtino.” Qoleno kuni qeesichi togo yiino: “Ninkeneeto Maganu soqqamaanooti yinanni heeˈnenni, Sheexaanu soqqamaano ikkinoommo.”

9. Qullaawu Maxaafi Sheexaanu soqqamaanore mayyaanno?

⁹ Qullaawu Maxaafino tenne assaawe ledo lowonta sumuu yaannore coyiˈranno; togo yaanno: ‘Sheexaanu nafa xawaabbu soqqamaancho lawara umosi soorranno. Konnira Sheexaanu soqqamaano keeraanchimmate soqqamaano [labbara] umonsa soorridhuro dimaalaˈlisanno.ˈ (2 Qorontoosi 11:14, 15) Batinyu bushu manni dancha lawe dogannonte gede, Sheexaanuno loosinsa busha, hattono guminsa sholinoha ikke heeˈreenna keeraano labbe dogganno soqqamaanosi horoonsiˈre manna soˈrisiisanno.

10. Ammaˈnote marooti Magano kaaddinohu ma garinniiti?

¹⁰ Alame woˈmate noori ammaˈnote marooti baxille, keerenna danchumma sabbakkanni heedhenni, insa kayinni gibbo, olanna bunshe harunsitanni heedhino. Qullaawu Maxaafi insa ikkito dancha gede asse kulanno. Togo yaanno: “Magano anfoommo yite xawoho coyidhanno, ikkollana . . . bushu loosinsanni Magano egentinokkita leellishshanno.”—Titoosi 1:16.

11. Qullaawu Maxaafi kaphu ammaˈno mayyee xawisanno?

¹¹ Qullaawu Maxaafiha Ajuujate maxaafa nabbambe, Yihowa kaphu ammaˈno ma illenni laˈˈannoro afa dandiineemmo. Kuni maxaafi kaphu ammaˈno mitte lawishshu manchonni lawise, “Bayira Baabilooni” yaanno. (Ajuuja 17:5) Hanni Maganu ise mayyaannoro huwati:

• “Bayira fooraasincho ledo . . . uullate nugussa foortino.” (Ajuuja 17:1, 2, NW) Kaphu ammaˈno Maganoho ammanantinore ikka agurte, duucha wote gashshaano ma assituro woyyannoro kultanno; konni garinni poletikaho karsantino.

• “[Ise] giddo himanaanotenna qullaawootu manni mundee, uullate aana shinoonni manni [duuchu] mundee afantino.” (Ajuuja 18:24) Kaphu ammaˈno Maganunnita ammanantino soqqamaano darantanno gede assitino, hattono shitino; qolteno lowo miliyoone ikkanno manni olunni goofanno gede assitino.

• “Iseneeto kaffi kaffi assidhino, hattono mittoreno saalfattukki qawaaxxidhe heedhino.” (Ajuuja 18:7, NW) Kaphu ammaˈno lowo jiro duuˈnitino; marootise qolte tenne jironni qawaaxxidhe heedhanni no.

• ‘Bitasenni manna duucha soˈrisiissino.ˈ (Ajuuja 18:23) Kaphu ammaˈno lubbo direyitanno yite rosiissannohu kaphu rosi, duuchu garihu agaanintete loosinna kiilu jammaramanno gede assino; qoleno mannu reyino manna waajjanno gedenna biˈree annuwa magansiˈranno gede faro fanino.

12. Qullaawu Maxaafi kaphu ammaˈno lainohunni mayyee qorowisiisanno?

¹² Qullaawu Maxaafi mannu kaphu ammaˈno giddonni baxxe fulanno gede kaajjishe amaalanni togo yaanno: “Dagaˈya cubbisera karsamanna aanase dirranno qoomama beeqqa hasidhinannikkiha ikkiro, ise giddonni fulle.”—Ajuuja 18:4, 5, NW.

13. Kaphu ammaˈnonna ise harunsitannori muli yanna giddo hiikkitanno?

¹³ Alame woˈmate noota kaphu ammaˈno xaphoomunni wokkaltannoti Bayira Baabiloone muli yanna giddo gudisidhe baˈanno. Qullaawu Maxaafi togo yaanno: ‘Mittu barri [giddo] reyonna dadillu, hudeno ikko qoomamu daannose; giiratennino giirantanno. Hakkuno mayiraati? Busha yoo yaannosehu Mootichu Maganu jawaatahona.ˈ (Ajuuja 18:8) Ise aana dirranno qoomami iillannonkekki gede, kaphu ammaˈno ledo karso afiˈrino coyi baalunkuwiinni xeertiˈra, yaano Magano hagiirsiisannokki bude, ayyaanna, hattono ammana agura hasiissannonke. Kuni wiinamme assinannireeti. Hakkuyi kaˈa heeshshonke hedeweelcho adagu aana ubbanno!—2 Qorontoosi 6:14-18.