1. Maganu Qaali kulanno garinni, hiikkuri lamu gari ammaꞌno calla no?

 YESUUSI togo yiino: ‘Ruukkashsho waalcho eꞌe; [korkaatuno] baote widira massanno waalchi halaꞌladoho, doogono lowote; hakka eanno mannino lowoho. Heeshshote widira massanno waalchi kayinni ruukkashshoho, doogono lowonta shaaladote; afiˈranno mannino shiimaho.ˈ (Maatewoosi 7:13, 14) Maganu Qaali yaanno garinni lamu gari ammaꞌno calla no; hakkurino, mitte halaalaanchote, mitte kayinni kaphoho; qoleno mitte heeshshonniwa massitannote, tiꞌi kayinni baonniwa massitannote.

2. Qullaawa Borro, baalanti ammaꞌno Magano hagiirsiissannokkita kultannohu hiittoonniiti?

² Mitu mannira baalanti ammaꞌno Magano hagiirsiissannoha lawannonsa. Aante nooti Qullaawu Maxaafi xiqisubba kultanno garinni togoo assaawe soꞌrote:

•   “Isiraeelete ooso galagalte Maganu albaanni busha ikkinore assitu; qolteno Baꞌꞌaalinna Astaarooti misilla magansiꞌra, hattono Sooriyu maganna, Sidooni maganna, Moaabi maganna, Amooni ooso magannanna Filisxeemete maganna magansiꞌra jammartu. Konni garinni insa Yihowa agurtino, hattono isira disoqqantino. Konni daafira Yihowa hanqi Isiraeelete aana buwi.” (Mesaafinti 10:6, 7) Halaalaancho Magano agurre misilla woyi wole maganna magansiꞌneemmoha ikkiro, Yihowa dihagiirsiinseemmo.

•   “Tini gosa ane ayirrissannohu suumensanniiti, wodaninsa kayinni anewiinni lowo geeshsha xeertiꞌrinoho. Insa rosiissannohu mannu woga ikkino daafira, ane beebballa magansidhanno.” (Maarqoosi 7:6, 7, NW) Magano magansiꞌneemmo yaanno manni Qullaawu Maxaafi yaannore agure uminsa assaawe rosiisannoha ikkiro, magansiꞌransa beebbate. Maganu magansiꞌransa caaqqi yee nafa dilaꞌꞌanno.

•   “Maganu Ayyaanaho, . . . isira sagaddannori ayyaanunninna halaalunni sagaddasira hasiisanno.” (Yohaannisi 4:24) Magano, Qaalisi giddo noo halaali ledo sumuu yaanno garinni magansiꞌra hasiissannonke.

3. Halaalaancho ammaꞌno kaphu ammaꞌnowiinni bada dandiinanniti mitte doogo hiitteeti?

³ Mitte ammaꞌno Magano hagiirsiissannotanna teꞌee anfeemmohu hiittoonniiti? Yesuusi togo yiino: ‘Dancha haqqicho duucha dancha guma laaltanno. Busha haqqicho kayinni busha guma laaltanno. Konni daafira loosinsa guminni egentinanninsa.ˈ Wole yaattonni, mitte ammaꞌno Maganu xintinota ikkituro dancha guma laaltanno; Sheexaanu xintinota ikkituro kayinni busha guma laaltanno.—Maatewoosi 7:15-20.

4. Yihowa magansidhannori baxxite leeltannohu hiikko akatinsanniiti?

⁴ Halaalaancho ammaꞌno, mimmito baxannoha, hattono woloota baxanno manna laaltanno. Kuni ikkannohu Yihowa umisi baxillaancho Magano ikkinohuraati. Yesuusi, ‘Kiꞌne kiꞌneneewa baxantiniro, ane rosaano ikkitinoonnita mannu duuchu konninni [afanno]ˈ yiino. Duucha ammaꞌno, halaalaancho ammaꞌnora bikkaancho ikkinoha konne malaate horoonsiꞌne bikkiniro hiittooti?—Yohaannisi 13:35; Luqaasi 10:27; 1 Yohaannisi 4:8.

5. Mittu maxaafi Afirikunniha borojju daddalo mayyee xawisino?

⁵ Hanni Afirikunniha borojju daddalo lawishsha assine laꞌno. Ze Niwu Insayikilopiidiya Biritaanika yinanni maxaafi togo yaanno: “650nni kayise 1905 geeshsha, 18,000,000 meddi yaannohu Afiriku manni, Isilaamu Saara Barahi widoonni daddaꞌlannohura borojju daddaliranna Hindete Wuqiyaanosehu borojju daddalira hiramino. Tonaa ontikki sanihu layinki bocira, Awuroppu gosa galchimi Afiriki qasiro widoonni qolte borojju daddalo jammartu; hattono 1867nni 7,000,000nni 10,000,000 geeshsha ikkannoha Afiriku manna Niwu Worlidi yinanni qooxeessa borojjimmatenni bobbaansoonni.”

6. Kaphu ammaꞌno borojju daddalira gutantinohu hiittoonniiti?

 ⁶ Afirikaho manna togo assine raateessini yannara, yaano labballonna meento, hattono qaaqquulle qaensanninna maatensawiinni bande haaꞌne haꞌni wote, sansalatetenni usurri wote, ruqaꞌnino siwiilinni giirrinsa wote, hattono saadate gede hirrinna hidhininsa wote kaphu ammaꞌno ma assitino? Betiweli Ogoti yinanni manchi Keeniyaho Nayiroobira Deyilii Neeshini yinanni borro aana togo yee borreessino: “Kiristaanuno ikko Isilaamu mannu baalunku mitto ikkinota faajjete rosiissanno; ikkollana lamunku, borojje ceino dagoomi kalaqamanno gedenna basete baalira manna sircho bande giwa halaꞌlitanno gede assitino. . . . Isilaamuno ikko Kiristaanu assino barshi, hattono Galchiminna Mereerimu Soojjaati gosa assitinori, qoleno Afiriku manni lowo diro deerrimale shetanno gede assitinoti amanyootu ballimma sammi yine saꞌnannita diꞌꞌikkitino.”

7. Ammaꞌnote marooti ola ma assitino?

⁷ Kaphu ammaꞌno busha woyi sholino gumase wolu garinnino leellishshino. Lawishshaho, Qullaawu Maxaafi “[ollaakki] umikki gede assite baxi” yaannoha ikkirono, alame woꞌmate noori ammaꞌnote marooti ola diinaggaabbe kaaꞌlitino, hattono halaꞌlanno gede assitino.—Maatewoosi 22:39.

8. (a) Ammaꞌnote marooti Afirikaho mannu mimmito gudanno gede xixxiibbinohu hiittoonniiti? (b) Nayijeeriyaho mannu mimmito gudi yannara, mittu qeesichi ammaꞌnote marootire mayyiino?

⁸ Ruwaandaho 1994nni manna saadate gede gorrini yannara, mitu molokosino meentinna qeesooti konni assootira karsantinota mannu faajjete afino. Afirikaho wole togoo gaance kalaqantu yannarano kaphu ammaꞌno waannoota ikkitino. Lawishshaho, Nayijeeriyaho mannu mimmitu ledo qasameenna lowo mundee duꞌnantu yannara, lamenka widoo noo ammaꞌno mannu qasamanno gede xixxiibbino. Mittu qeesichi yiino garinni, mannu qasamanni  keeshshita beetekiristaanete marooti “Maganu uyinonsa looso facci assite agurtino.” Qoleno kuni qeesichi togo yiino: “Ninkeneeto Maganu soqqamaanooti yinanni heeꞌnenni, Sheexaanu soqqamaano ikkinoommo.”

9. Qullaawu Maxaafi Sheexaanu soqqamaanore mayyaanno?

⁹ Qullaawu Maxaafino tenne assaawe ledo lowonta sumuu yaannore coyiꞌranno; togo yaanno: ‘Sheexaanu nafa xawaabbu soqqamaancho lawara umosi soorranno. Konnira Sheexaanu soqqamaano keeraanchimmate soqqamaano [labbara] umonsa soorridhuro dimaalaꞌlisanno.ˈ (2 Qorontoosi 11:14, 15) Batinyu bushu manni dancha lawe dogannonte gede, Sheexaanuno loosinsa busha, hattono guminsa sholinoha ikke heeꞌreenna keeraano labbe dogganno soqqamaanosi horoonsiꞌre manna soꞌrisiisanno.

10. Ammaꞌnote marooti Magano kaaddinohu ma garinniiti?

¹⁰ Alame woꞌmate noori ammaꞌnote marooti baxille, keerenna danchumma sabbakkanni heedhenni, insa kayinni gibbo, olanna bunshe harunsitanni heedhino. Qullaawu Maxaafi insa ikkito dancha gede asse kulanno. Togo yaanno: “Magano anfoommo yite xawoho coyidhanno, ikkollana . . . bushu loosinsanni Magano egentinokkita leellishshanno.”—Titoosi 1:16.

11. Qullaawu Maxaafi kaphu ammaꞌno mayyee xawisanno?

¹¹ Qullaawu Maxaafiha Ajuujate maxaafa nabbambe, Yihowa kaphu ammaꞌno ma illenni laꞌꞌannoro afa dandiineemmo. Kuni maxaafi kaphu ammaꞌno mitte lawishshu manchonni lawise, “Bayira Baabilooni” yaanno. (Ajuuja 17:5) Hanni Maganu ise mayyaannoro huwati:

•   “Bayira fooraasincho ledo . . . uullate nugussa foortino.” (Ajuuja 17:1, 2, NW) Kaphu ammaꞌno Maganoho ammanantinore ikka agurte, duucha wote gashshaano ma assituro woyyannoro kultanno; konni garinni poletikaho karsantino.

•   “[Ise] giddo himanaanotenna qullaawootu manni mundee, uullate aana shinoonni manni [duuchu] mundee afantino.” (Ajuuja 18:24) Kaphu ammaꞌno Maganunnita ammanantino soqqamaano darantanno gede assitino, hattono shitino; qolteno lowo miliyoone ikkanno manni olunni goofanno gede assitino.

•   “Iseneeto kaffi kaffi assidhino, hattono mittoreno saalfattukki qawaaxxidhe heedhino.” (Ajuuja 18:7, NW) Kaphu ammaꞌno lowo jiro duuꞌnitino; marootise qolte tenne jironni qawaaxxidhe heedhanni no.

•   ‘Bitasenni manna duucha soꞌrisiissino.ˈ (Ajuuja 18:23) Kaphu ammaꞌno lubbo direyitanno yite rosiissannohu kaphu rosi, duuchu garihu agaanintete loosinna kiilu jammaramanno gede assino; qoleno mannu reyino manna waajjanno gedenna biꞌree annuwa magansiꞌranno gede faro fanino.

12. Qullaawu Maxaafi kaphu ammaꞌno lainohunni mayyee qorowisiisanno?

¹² Qullaawu Maxaafi mannu kaphu ammaꞌno giddonni baxxe fulanno gede kaajjishe amaalanni togo yaanno: “Dagaꞌya cubbisera karsamanna aanase dirranno qoomama beeqqa hasidhinannikkiha ikkiro, ise giddonni fulle.”—Ajuuja 18:4, 5, NW.

13. Kaphu ammaꞌnonna ise harunsitannori muli yanna giddo hiikkitanno?

¹³ Alame woꞌmate noota kaphu ammaꞌno xaphoomunni wokkaltannoti Bayira Baabiloone muli yanna giddo gudisidhe baꞌanno. Qullaawu Maxaafi togo yaanno: ‘Mittu barri [giddo] reyonna dadillu, hudeno ikko qoomamu daannose; giiratennino giirantanno. Hakkuno mayiraati? Busha yoo yaannosehu Mootichu Maganu jawaatahona.ˈ (Ajuuja 18:8) Ise aana dirranno qoomami iillannonkekki gede, kaphu ammaꞌno ledo karso afiˈrino coyi baalunkuwiinni xeertiꞌra, yaano Magano hagiirsiisannokki bude, ayyaanna, hattono ammana agura hasiissannonke. Kuni wiinamme assinannireeti. Hakkuyi kaꞌa heeshshonke hedeweelcho adagu aana ubbanno!—2 Qorontoosi 6:14-18.