1. Callantoommoha woy qarru wolqankera aleenni higinonkeha lawannonke woyite mayi kaaˈlannonke? (Faarso 118:5-7)

QARRU iillannoe woyite cince saeemmo gede kaaˈlannoehu dino yite woy callatoommo yite hedde egennootto? Lowo manni hatto yee hedanno; Yihowati ammanantino soqqamaanono hatto yite heddino woyiti no. (1 Mot. 19:14) Atino hatto yite hedattoha ikkiro, Yihowa “horo diagureemmohe; dicallachisheemmohe” yee qaale einota qaagi. Konnira, mittoreno beˈe yinummokkinni “Kaaliiqi kaaˈlaanchoˈyaatina diwaajjeemmo” yine coyiˈra dandiineemmo. (Ibi. 13:5, 6) Phaawuloosi tenne sokka borreessinohu Yihudaho heeˈranno Kiristaanira 61 M.D. ballaati. Tini hedo Faarsaasinchu Faarso 118:5-7te coyiˈrino hedo qaangeemmo gede assitannonke.—Qummeeshsha nabbawi.

2. Konni birxichira maa xiinxallineemmo? Mayira?

² Faarsaasinchu gede Phaawuloosino, Yihowa kaaˈlaanchosi ikkinota umisi heeshshonni laino. Lawishshaho, Phaawuloosi Ibiraawootu Kiristaanira sokka borreessara lame saˈˈanno dirira albaanni, isi markaawetenni haˈranna baaru aana waajjishanno dambali kaino. (Soq. 27:4, 15, 20) Yihowa hakka woyiteno ikko hakkuyira albaanni addi addi doogganni kaaˈlinosi. Kuri giddo sase doogga laˈneemmo. Yihowa iso Yesuusinna sokkaanosi, gashshaanotenna ammanate roduuwisi widoonni kaaˈlinosi. Maganu Phaawuloosi kaaˈlino gara xiinxallanke, ninkeno Yihowa kaaˈlankera huucciˈneemmo woyite macciishsheemmoˈne yee eino qaale albinni roore addaxxineemmo gede assitannonke.

3. Phaawuloosi mayyee hedinoha ikkara dandaanno? Mayira?

³ Phaawuloosira kaaˈlo hasiissinosi. Mannu Phaawuloosi 56 M.D. balla Yerusaalamete noohu qullaawu mini giddonni goshooshe fushshe shaasira woˈnaalino. Layinki barra Phaawuloosi Sanihediriini shongo albira shiqinshi woyite, gibbannosiri shitasira agarte no. (Soq. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Hakkawoyite Phaawuloosi, ‘Togo beebba assiˈnannae cince heeˈra dandeemmohu mageeshshi geeshshaati?’ yee hedinoha ikkara dandaanno.

4. Yihowa, Yesuusi widoonni Phaawuloosi kaaˈlinosihu hiittoonniiti?

⁴ Yesuusi Phaawuloosi kaaˈlinosihu hiittoonniiti? Phaawuloosi amandihunni layinki hashsha “Mootichu” Yesuusi mulesi uurre, “Jawaati! Anere Yerusaalamete farciˈrittonte gede Roomahono farciˈratto” yiinosi. (Soq. 23:11) Tini Phaawuloosi lowo geeshsha jawaachishshinosi. Yesuusi Phaawuloosi Yerusaalamete farciˈrino daafira galatinosi. Qoleno, Yesuusi Rooma keerunni iillatto yee qaale einosi; isi hakkiichono sabbakanno. Yesuusi coyiˈrinori, Phaawuloosi annisi hanqafe noo qaaqqi gede bashshi yaannokki gede assinosi.

5. Yihowa Phaawuloosi sokkaasinchu widoonni kaaˈlinosihu hiittoonniiti? (Aaniidi qoolira noo misile lai.)

⁵ Phaawuloosira wolu mayi qarri iillinosi? Isira Yerusaalamete kuni coyi iillisihunni mitu lamu diri gedensaanni, Ixaaliya haˈranni heeˈrenna baaru aana waajjishanno dambali kaino; markaawete giddo loossannorinna wolu manni diganteemmo yee hexxo mudhino. Phaawuloosi kayinni diwaajjino. Mayira? Isi markaawete giddo noo mannira togo yiino: “Sai hashsha isiha ikkoommohu magansiˈreemmo Magani soyino sokkaasinchi daye muleˈya uurre, ‘Phaawuloosi, waajjitooti! Jawu moote albaanni uurra hasiissannohena. Ledokki hadhanni nooreno Maganu . . . [‘atera yee gatisanno,’ NW]’ yee kulinoena waajjitinoonte.” Yihowa umo Phaawuloosi Yesuusi widoonni jawaachishinte gede xaano sokkaasinchu widoonni jawaachishinosi. Yihowa yiino garinni Phaawuloosi Rooma keerunni iillino.—Soq. 27:20-25; 28:16.

6. Yesuusi mayyee qaale einonke? Mayira?

⁶ Yesuusi ninke kaaˈlannonkehu hiittoonniiti? Isi Phaawuloosi kaaˈlinte gede ninkeno kaaˈlannonke. Lawishshaho, Yesuusi iso harunsitannore baalaho “gobbate goofimarchi geeshsha [“woˈmanka woyite,” NW] ani kiˈne ledo noommo” yee qaale eino. (Mat. 28:20) Yesuusi coyiˈrinori jawaachishannonke. Mayira? Korkaatuno mito woyite iillannonke qarra cince saˈˈa shota diˈˈikkitannonke.  Lawishshaho, shiiˈneemmo woyite, shiima yanna calla ikkikkinni lowo diro xissiisiˈneemmoha ikkara dandaanno. Woloota qolte geedhimma waaddannonsa. Mitoota kayinni quwa saˈino yaaddo qarrissannonsa. Ikkirono, Yesuusi “woˈmanka woyite,” yaano ragu tunsannonke woyiteno ledonke noota anfoommo daafira, iillannonke qarra baala cincine saˈˈa dandiineemmo.—Mat. 11:28-30.

7. Yohaannisi Ajuuja 14:6 kultanno garinni xaa yannara Yihowa kaaˈlannonkehu hiittoonniiti?

⁷ Maganu Qaali Yihowa sokkaanosi widoonni kaaˈlannonketa kulannonke. (Ibi. 1:7, 14) Lawishshaho, ‘Maganu Mangisteha dancha duduwo’ ‘gosate, gaˈretenna addi addi afoo coyiˈranno mannira’ sabbankeemmo woyite, sokkaano kaaˈlitannonke hattono massaggannonke.—Mat. 24:13, 14; Yohaannisi Ajuuja 14:6 nabbawi.

8. Yihowa Phaawuloosi olantote roorrichi widoonni kaaˈlinosihu hiittoonniiti?

⁸ Gashshaano Phaawuloosi kaaˈlitinosihu hiittoonniiti? Yesuusi 56 M.D. Phaawuloosi Rooma keerunni iillannota buuxisinosi. Yerusaalamete noohu mitu Yihudu manni kayinni Phaawuloosi gawajjaranna shaara seedhino. Roomu olanto roorrichi Qelawudewoosi Lusiyoosi insa maˈlitino mala afiti, Phaawuloosi kaaˈle gatisinosi. Qelawudewoosi bayichonko batinye olanto Phaawuloosi agarte Yerusaalametenni 105 km fafe nooha Qiisaariya haadhe hadhanno gede hajajino. Hakkiicho gashshaanchu Filikisi, Phaawuloosi “Heeroodisi hoowe giddo agarranni gede hajaji[no].” Phaawuloosi shaasira hasiˈrannohu Yihudu manni iillannosikkiwa massinoonni.—Soq. 23:12-35.

9. Gashshaanchu Fisxoosi Phaawuloosi kaaˈlinohu hiittoonniiti?

⁹ Lamu diri gedensaannino Phaawuloosi Qiisaariyaho usurame no. Fisxoosi Filikisi darga amadino. Yihudu manni Phaawuloosi Yerusaalame daye yoote albira shiqanno gede Fisxoosi huucciˈrinoha ikkirono, Fisxoosi kayinni giwino. Gashshaanchu insa Phaawuloosi “doogote gaaˈlite agarte shaa” hasidhinota afinoha ikkara dandaanno.—Soq. 24:27–25:5.

10. Phaawuloosi coyiˈya jawu mootewa saoe yiita Gashshaanchu Fisxoosi maa assino?

¹⁰ Gedensaanni Phaawuloosi haja Qiisaariyaho laˈnoonni. Fisxoosi “Ayihudoota hagiirsiisara hasiˈre Phaawuloosi, ‘Yerusaalame hadheenna coyekki hakkiicho afoheni?’” yee xaˈmino. Phaawuloosi Yerusaalamete shinasira dandiinannita, hattono lubbosi gatisiˈrate maa assa hasiissannosironna Rooma haˈre sabbaka hasiissannosita afino. Konnira, isi “coyiˈya jawu mootewa saoe” yiino. Fisxoosi amaalaanosi ledo hasaawihu gedensaanni, Phaawuloosira “‘Coyiˈya jawu mootewa saoe’ yiittoro hakka haˈratto” yiisi. Fisxoosi Phaawuloosi Rooma haˈranno gede yiino yoo Phaawuloosi diinnasi anganni gatissinosi. Phaawuloosi mulenni Rooma iillanno daafira, shaasira hasiˈrannohu Yihudu manni iillasira didandaanno.—Soq. 25:6-12.

11. Phaawuloosi, Isayaasi coyiˈrinota hiittenne hedo hiincikki digatino?

¹¹ Phaawuloosi Ixaaliya haˈrara agadhe heeˈre, Isayaasi “Malano maˈle! Heddinoonniri kayinni diˈˈikkannoˈne. Hasidhini gede qixxaabbe! Maganu ledonke noo daafira hedoˈne diwoˈmitanno” yee Yihowa gibbannore qorowisiisinota hiincinoha ikkara dandaanno. (Isa. 8:10) Phaawuloosi Maganu kaaˈlannosita afino; tini albillitte iillannosi qarra cince saˈˈanno gede kaaˈlitinositi dihuluullissannote.

12. Yuliyoosi Phaawuloosi kaaˈlinosihu hiittoonniiti? Phaawuloosi maa huwatinoha ikkara dandaanno?

¹² Phaawuloosi 58 M.D. Ixaaliya haˈrara kaino. Phaawuloosi usuranya ikkino daafira,  Roomu olanto roorrichi Yuliyoosi anga worroonni. Yuliyoosi silxaanesi horoonsiˈre Phaawuloosi gadadisara woy shaqqillunni kaaˈlasira dandaanno. Ikkina, isi silxaanesi ma garinni horoonsiˈrino? Layinki barra malka iillituta, “Yuliyoosi Phaawuloosi mararino daafira, jaallasiwa” haˈranno gede fajjinosi. Gedensoonni isinni, Yuliyoosi Phaawuloosi reyotenni gatisinosi. Hiittoonni? Olanto markaawete giddo noo usuranya baala shitara hasidhinoha ikkirono, Yuliyoosi shitannota hoolino. Mayira? Isi hatto assinohu “Phaawuloosi gatisara hasiˈrino” daafiraati. Phaawuloosi Yihowa iso gatisatenna kaaˈlate, konne shaqqado olantote roorricha horoonsiˈranni noota huwatinoha ikkara dandaanno.—Soq. 27:1-3, 42-44.

13. Yihowa gashshaano horoonsiˈrara dandaannohu hiittoonniiti?

¹³ Gashshaano kaaˈlitannonkehu hiittoonniiti? Yihowa wolqaataamu qullaawu ayyaanisinni, gashshaano isi hasiˈrinore assitanno gede assara dandaanno; isi hatto assannohu fajjosi ledo sumuu yaanno garinniiti. Moote Selemooni, “Mootete wodani Kaaliiqi anga no; isino lolahanno wayi gede hasiˈriwa haaˈre haˈrannosi” yee borreessino. (Law. 21:1) Hatto yaa mayyaate? Mannu lolahanno waa hasiˈranno ragira hige lolahanno gede assate gadawe daranno. Hatteente gede, Yihowa ayyaanisinni gashshaano isi heddinori ledo sumuu yaannore assitanno gede assara dandaanno. Hatto assanno yannara gashshaano Maganu manna kaaˈlannore assate kakkaˈanno.—Izira 7:21, 25, 26 ledo heewisiisi.

14. Soqqamaasinete Looso 12:5 kultanno garinni ayeoora huucca dandiineemmo?

¹⁴ Maa assa dandiineemmo? Mootoollanna gashshaano Kiristaanu heeshshonkenna soqqanshonke ledo xaado afiˈrinore murtanno woyite insa daafira “huuccatto” assa dandiineemmo. (1 Xim. 2:1, 2; Neh. 1:11) Umi xibbi diri Kiristaani assinte gede, ninkeno usuru mine noo roduuwinkera Magano seekkine huuccineemmo. (Soqqamaasinete Looso 12:5 nabbawi; Ibi. 13:3) Qoleno, usuru mine noo roduuwanke agarte noo agaraasinerano huucca dandiineemmo. Insa Yuliyoosi gede usuru mine noo roduuwanke kaaˈlitannonna ‘marartanno’ gede assara Yihowa huucca dandiineemmo.—Soq. 27:3.

15-16. Arisxirokoosinna Luqaasi widoonni Yihowa Phaawuloosi kaaˈlinosihu hiittoonniiti?

¹⁵ Phaawuloosi ammanate roduuwi kaaˈlitinosihu hiittoonniiti? Phaawuloosi Rooma haˈri woyite, Yihowa ammanate roduuwisi  widoonni duucha hige kaaˈlinosi. Hanni mito lawishsha laˈno.

¹⁶ Lame ammanantinoti Phaawuloosi jaalla Arisxirokoosinna Luqaasi isi ledo Rooma haˈrate murcidhino. * Yesuusi insa lamunkura Rooma keerunni iillitinanni yee qaale einonsakkiha ikkara dandaanno; ikkirono insa heeshshonsa qarru giddo tugge Phaawuloosi ledo Rooma haˈrate kaˈino. Insa gattannota affinohu tenne waajjishshanno doogo haˈra hanaffuhu gedensaanniiti. Konnira, Arisxirokoosinna Luqaasi Phaawuloosi ledo Rooma hadhara Qiisaariyunni markaawe giddituta, Phaawuloosi kuri worbuullu ammante roduuwisi widoonni Yihowa kaaˈlinosi daafira huuccattotenni Iso galaxxinoti dihuluullissannote.—Soq. 27:1, 2, 20-25.

17. Yihowa Phaawuloosi ammanate roduuwisi widoonni kaaˈlinosihu hiittoonniiti?

¹⁷ Phaawuloosi Rooma haˈri woyite ammanate roduuwisi duucha higge kaaˈlitinosi. Lawishshaho, insa ‘Sidoona iillitu woyite Yuliyoosi Phaawuloosi jaallasiwa haˈreenna hasiisannosire kaaˈlitannosi gede’ fajjino. Gedensaanni, Putiyoluusi yinanni katama iillituta, Phaawuloosinna jaallasi hakkiicho heedhanno roduuwi ledo xaaddino; kuri roduuwi Phaawuloosinna jaallasi ‘lamala barra insawa keeshshitanno gede huuccidhino.’ Hakko heeˈranno Kiristaani Phaawuloosiranna jaallasira hasiisannonsare oye kaaˈlinonsa; Phaawuloosino lowo geeshsha hagiidhe roduuwaho jawaachishanno woˈnaalshsha kulinonsati dihuluullissannote. (Soqqamaasinete Looso 15:2, 3 ledo heewisiisi.) Phaawuloosinna jaallasi jawaattuhu gedensaanni doogonsa haˈra hanaffino.—Soq. 27:3; 28:13, 14.

18. Phaawuloosi Magano galatannonna jawaatanno gede assinosiri maati?

¹⁸ Phaawuloosi Rooma haˈranni heeˈre, hakko katamira noo songora sasu diri albaanni “lowo diro kiˈnewano daate halchanni keeshshoommo” yee borreessino hedo qaagikki digatino. (Rom. 15:23) Ikkollana, isi usuranya ikke haˈreemmo yee horo dihedino. Roomaho  heedhanno roduuwi iso keere hadhara doogote agarte noota laiti lowo geeshsha jawaatinoti dihuluullissannote. “Phaawuloosi insa afe Magano galati; wodanisino hagiidhi.” (Soq. 28:15) Phaawuloosi roduuwu albaanni Magano galatinota wodanche. Mayira? Korkaatuno Phaawuloosi, Yihowa xaano roduuwisi widoonni kaaˈlanni noosita wodanchino.

19. Umi Pheexiroosi 4:10 kultanno garinni Yihowa ninke horoonsiˈre woloota kaaˈlannohu hiittoonniiti?

¹⁹ Maa assa dandiineemmo? Songoˈne giddo dhibbu woy wolu qarrinni kainohunni yaaddino roduuwi no? Insa shiidhinoha ikkara dandaanno. Kaaˈlo hasiissannonsari noota anfummoro, insa banxeemmota leellishannore coyiˈneemmo woy assineemmo gede kaaˈlankera Yihowa huucciˈra dandiineemmo. Coyiˈneemmorinna assiˈneemmori roduuwanke jawaachishara dandaanno. (1 Pheexiroosi 4:10 nabbawi.) * Roduuwanke kaaˈlinummonsaro, Yihowa “horo diagureemmohe; dicallachisheemmohe” yee eino qaali insano kaaˈlannota albinni roore addaxxitara dandiitanno. Tini lowo geeshsha hagiidhineemmo gede diassitannonke?

20. “Kaaliiqi kaaˈlaanchoˈyaati” yine beˈe yinummokkinni coyiˈra dandiineemmohu mayiraati?

²⁰ Phaawuloosinna jaallasi gede ninkeno heeshshote doogora haˈneemmo woyite batinyu qarri iillankera dandaanno. Ikkirono, Yihowa ledonke noota anfoommo daafira horo diwaajjineemmo. Isi Yesuusinna sokkaasinesi widoonni kaaˈlannonke. Qoleno, fajjosi ledo sumuu yaanno garinni gashshaanote widoonnino kaaˈlannonke. Ninke giddo rooru heeshshonkenni laˈnoommonte gede, Yihowa qullaawu ayyaanisinni soqqamaanosi ammanate roduuwansa kaaˈlitanno gede kakkayisanno. Konnira Phaawuloosi gede, ninkeno beˈe yinummokkinni, “Kaaliiqi kaaˈlaanchoˈyaatina diwaajjeemmo. Mannu ma assannoe?” yine coyiˈra dandiineemmo.—Ibi. 13:6.