1. Callantoommoha woy qarru wolqankera aleenni higinonkeha lawannonke woyite mayi kaaꞌlannonke? (Faarso 118:5-7)

 QARRU iillannoe woyite cince saeemmo gede kaaꞌlannoehu dino yite woy callatoommo yite hedde egennootto? Lowo manni hatto yee hedanno; Yihowati ammanantino soqqamaanono hatto yite heddino woyiti no. (1 Mot. 19:14) Atino hatto yite hedattoha ikkiro, Yihowa “horo diagureemmohe; dicallachisheemmohe” yee qaale einota qaagi. Konnira, mittoreno beꞌe yinummokkinni “Kaaliiqi kaaꞌlaanchoꞌyaatina diwaajjeemmo” yine coyiꞌra dandiineemmo. (Ibi. 13:5, 6) Phaawuloosi tenne sokka borreessinohu Yihudaho heeꞌranno Kiristaanira 61 M.D. ballaati. Tini hedo Faarsaasinchu Faarso 118:5-7te coyiꞌrino hedo qaangeemmo gede assitannonke.—Qummeeshsha nabbawi.

2. Konni birxichira maa xiinxallineemmo? Mayira?

² Faarsaasinchu gede Phaawuloosino, Yihowa kaaꞌlaanchosi ikkinota umisi heeshshonni laino. Lawishshaho, Phaawuloosi Ibiraawootu Kiristaanira sokka borreessara lame saꞌꞌanno dirira albaanni, isi markaawetenni haꞌranna baaru aana waajjishanno dambali kaino. (Soq. 27:4, 15, 20) Yihowa hakka woyiteno ikko hakkuyira albaanni addi addi doogganni kaaꞌlinosi. Kuri giddo sase doogga laꞌneemmo. Yihowa iso Yesuusinna sokkaanosi, gashshaanotenna ammanate roduuwisi widoonni kaaꞌlinosi. Maganu Phaawuloosi kaaꞌlino gara xiinxallanke, ninkeno Yihowa kaaꞌlankera huucciꞌneemmo woyite macciishsheemmoꞌne yee eino qaale albinni roore addaxxineemmo gede assitannonke.

3. Phaawuloosi mayyee hedinoha ikkara dandaanno? Mayira?

³ Phaawuloosira kaaꞌlo hasiissinosi. Mannu Phaawuloosi 56 M.D. balla Yerusaalamete noohu qullaawu mini giddonni goshooshe fushshe shaasira woꞌnaalino. Layinki barra Phaawuloosi Sanihediriini shongo albira shiqinshi woyite, gibbannosiri shitasira agarte no. (Soq. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Hakkawoyite Phaawuloosi, ‘Togo beebba assiꞌnannae cince heeꞌra dandeemmohu mageeshshi geeshshaati?’ yee hedinoha ikkara dandaanno.

4. Yihowa, Yesuusi widoonni Phaawuloosi kaaꞌlinosihu hiittoonniiti?

⁴ Yesuusi Phaawuloosi kaaꞌlinosihu hiittoonniiti? Phaawuloosi amandihunni layinki hashsha “Mootichu” Yesuusi mulesi uurre, “Jawaati! Anere Yerusaalamete farciꞌrittonte gede Roomahono farciꞌratto” yiinosi. (Soq. 23:11) Tini Phaawuloosi lowo geeshsha jawaachishshinosi. Yesuusi Phaawuloosi Yerusaalamete farciꞌrino daafira galatinosi. Qoleno, Yesuusi Rooma keerunni iillatto yee qaale einosi; isi hakkiichono sabbakanno. Yesuusi coyiꞌrinori, Phaawuloosi annisi hanqafe noo qaaqqi gede bashshi yaannokki gede assinosi.

5. Yihowa Phaawuloosi sokkaasinchu widoonni kaaꞌlinosihu hiittoonniiti? (Aaniidi qoolira noo misile lai.)

⁵ Phaawuloosira wolu mayi qarri iillinosi? Isira Yerusaalamete kuni coyi iillisihunni mitu lamu diri gedensaanni, Ixaaliya haꞌranni heeꞌrenna baaru aana waajjishanno dambali kaino; markaawete giddo loossannorinna wolu manni diganteemmo yee hexxo mudhino. Phaawuloosi kayinni diwaajjino. Mayira? Isi markaawete giddo noo mannira togo yiino: “Sai hashsha isiha ikkoommohu magansiꞌreemmo Magani soyino sokkaasinchi daye muleꞌya uurre, ‘Phaawuloosi, waajjitooti! Jawu moote albaanni uurra hasiissannohena. Ledokki hadhanni nooreno Maganu . . . [‘atera yee gatisanno,’ NW]’ yee kulinoena waajjitinoonte.” Yihowa umo Phaawuloosi Yesuusi widoonni jawaachishinte gede xaano sokkaasinchu widoonni jawaachishinosi. Yihowa yiino garinni Phaawuloosi Rooma keerunni iillino.—Soq. 27:20-25; 28:16.

6. Yesuusi mayyee qaale einonke? Mayira?

⁶ Yesuusi ninke kaaꞌlannonkehu hiittoonniiti? Isi Phaawuloosi kaaꞌlinte gede ninkeno kaaꞌlannonke. Lawishshaho, Yesuusi iso harunsitannore baalaho “gobbate goofimarchi geeshsha [“woꞌmanka woyite,” NW] ani kiꞌne ledo noommo” yee qaale eino. (Mat. 28:20) Yesuusi coyiꞌrinori jawaachishannonke. Mayira? Korkaatuno mito woyite iillannonke qarra cince saꞌꞌa shota diꞌꞌikkitannonke.  Lawishshaho, shiiꞌneemmo woyite, shiima yanna calla ikkikkinni lowo diro xissiisiꞌneemmoha ikkara dandaanno. Woloota qolte geedhimma waaddannonsa. Mitoota kayinni quwa saꞌino yaaddo qarrissannonsa. Ikkirono, Yesuusi “woꞌmanka woyite,” yaano ragu tunsannonke woyiteno ledonke noota anfoommo daafira, iillannonke qarra baala cincine saꞌꞌa dandiineemmo.—Mat. 11:28-30.

7. Yohaannisi Ajuuja 14:6 kultanno garinni xaa yannara Yihowa kaaꞌlannonkehu hiittoonniiti?

⁷ Maganu Qaali Yihowa sokkaanosi widoonni kaaꞌlannonketa kulannonke. (Ibi. 1:7, 14) Lawishshaho, ‘Maganu Mangisteha dancha duduwo’ ‘gosate, gaꞌretenna addi addi afoo coyiꞌranno mannira’ sabbankeemmo woyite, sokkaano kaaꞌlitannonke hattono massaggannonke.—Mat. 24:13, 14; Yohaannisi Ajuuja 14:6 nabbawi.

8. Yihowa Phaawuloosi olantote roorrichi widoonni kaaꞌlinosihu hiittoonniiti?

⁸ Gashshaano Phaawuloosi kaaꞌlitinosihu hiittoonniiti? Yesuusi 56 M.D. Phaawuloosi Rooma keerunni iillannota buuxisinosi. Yerusaalamete noohu mitu Yihudu manni kayinni Phaawuloosi gawajjaranna shaara seedhino. Roomu olanto roorrichi Qelawudewoosi Lusiyoosi insa maꞌlitino mala afiti, Phaawuloosi kaaꞌle gatisinosi. Qelawudewoosi bayichonko batinye olanto Phaawuloosi agarte Yerusaalametenni 105 km fafe nooha Qiisaariya haadhe hadhanno gede hajajino. Hakkiicho gashshaanchu Filikisi, Phaawuloosi “Heeroodisi hoowe giddo agarranni gede hajaji[no].” Phaawuloosi shaasira hasiꞌrannohu Yihudu manni iillannosikkiwa massinoonni.—Soq. 23:12-35.

9. Gashshaanchu Fisxoosi Phaawuloosi kaaꞌlinohu hiittoonniiti?

⁹ Lamu diri gedensaannino Phaawuloosi Qiisaariyaho usurame no. Fisxoosi Filikisi darga amadino. Yihudu manni Phaawuloosi Yerusaalame daye yoote albira shiqanno gede Fisxoosi huucciꞌrinoha ikkirono, Fisxoosi kayinni giwino. Gashshaanchu insa Phaawuloosi “doogote gaaꞌlite agarte shaa” hasidhinota afinoha ikkara dandaanno.—Soq. 24:27–25:5.

10. Phaawuloosi coyiꞌya jawu mootewa saoe yiita Gashshaanchu Fisxoosi maa assino?

¹⁰ Gedensaanni Phaawuloosi haja Qiisaariyaho laꞌnoonni. Fisxoosi “Ayihudoota hagiirsiisara hasiꞌre Phaawuloosi, ‘Yerusaalame hadheenna coyekki hakkiicho afoheni?’” yee xaꞌmino. Phaawuloosi Yerusaalamete shinasira dandiinannita, hattono lubbosi gatisiꞌrate maa assa hasiissannosironna Rooma haꞌre sabbaka hasiissannosita afino. Konnira, isi “coyiꞌya jawu mootewa saoe” yiino. Fisxoosi amaalaanosi ledo hasaawihu gedensaanni, Phaawuloosira “‘Coyiꞌya jawu mootewa saoe’ yiittoro hakka haꞌratto” yiisi. Fisxoosi Phaawuloosi Rooma haꞌranno gede yiino yoo Phaawuloosi diinnasi anganni gatissinosi. Phaawuloosi mulenni Rooma iillanno daafira, shaasira hasiꞌrannohu Yihudu manni iillasira didandaanno.—Soq. 25:6-12.

11. Phaawuloosi, Isayaasi coyiꞌrinota hiittenne hedo hiincikki digatino?

¹¹ Phaawuloosi Ixaaliya haꞌrara agadhe heeꞌre, Isayaasi “Malano maꞌle! Heddinoonniri kayinni diꞌꞌikkannoꞌne. Hasidhini gede qixxaabbe! Maganu ledonke noo daafira hedoꞌne diwoꞌmitanno” yee Yihowa gibbannore qorowisiisinota hiincinoha ikkara dandaanno. (Isa. 8:10) Phaawuloosi Maganu kaaꞌlannosita afino; tini albillitte iillannosi qarra cince saꞌꞌanno gede kaaꞌlitinositi dihuluullissannote.

12. Yuliyoosi Phaawuloosi kaaꞌlinosihu hiittoonniiti? Phaawuloosi maa huwatinoha ikkara dandaanno?

¹² Phaawuloosi 58 M.D. Ixaaliya haꞌrara kaino. Phaawuloosi usuranya ikkino daafira,  Roomu olanto roorrichi Yuliyoosi anga worroonni. Yuliyoosi silxaanesi horoonsiꞌre Phaawuloosi gadadisara woy shaqqillunni kaaꞌlasira dandaanno. Ikkina, isi silxaanesi ma garinni horoonsiꞌrino? Layinki barra malka iillituta, “Yuliyoosi Phaawuloosi mararino daafira, jaallasiwa” haꞌranno gede fajjinosi. Gedensoonni isinni, Yuliyoosi Phaawuloosi reyotenni gatisinosi. Hiittoonni? Olanto markaawete giddo noo usuranya baala shitara hasidhinoha ikkirono, Yuliyoosi shitannota hoolino. Mayira? Isi hatto assinohu “Phaawuloosi gatisara hasiꞌrino” daafiraati. Phaawuloosi Yihowa iso gatisatenna kaaꞌlate, konne shaqqado olantote roorricha horoonsiꞌranni noota huwatinoha ikkara dandaanno.—Soq. 27:1-3, 42-44.

13. Yihowa gashshaano horoonsiꞌrara dandaannohu hiittoonniiti?

¹³ Gashshaano kaaꞌlitannonkehu hiittoonniiti? Yihowa wolqaataamu qullaawu ayyaanisinni, gashshaano isi hasiꞌrinore assitanno gede assara dandaanno; isi hatto assannohu fajjosi ledo sumuu yaanno garinniiti. Moote Selemooni, “Mootete wodani Kaaliiqi anga no; isino lolahanno wayi gede hasiꞌriwa haaꞌre haꞌrannosi” yee borreessino. (Law. 21:1) Hatto yaa mayyaate? Mannu lolahanno waa hasiꞌranno ragira hige lolahanno gede assate gadawe daranno. Hatteente gede, Yihowa ayyaanisinni gashshaano isi heddinori ledo sumuu yaannore assitanno gede assara dandaanno. Hatto assanno yannara gashshaano Maganu manna kaaꞌlannore assate kakkaꞌanno.—Izira 7:21, 25, 26 ledo heewisiisi.

14. Soqqamaasinete Looso 12:5 kultanno garinni ayeoora huucca dandiineemmo?

¹⁴ Maa assa dandiineemmo? Mootoollanna gashshaano Kiristaanu heeshshonkenna soqqanshonke ledo xaado afiꞌrinore murtanno woyite insa daafira “huuccatto” assa dandiineemmo. (1 Xim. 2:1, 2; Neh. 1:11) Umi xibbi diri Kiristaani assinte gede, ninkeno usuru mine noo roduuwinkera Magano seekkine huuccineemmo. (Soqqamaasinete Looso 12:5 nabbawi; Ibi. 13:3) Qoleno, usuru mine noo roduuwanke agarte noo agaraasinerano huucca dandiineemmo. Insa Yuliyoosi gede usuru mine noo roduuwanke kaaꞌlitannonna ‘marartanno’ gede assara Yihowa huucca dandiineemmo.—Soq. 27:3.

15-16. Arisxirokoosinna Luqaasi widoonni Yihowa Phaawuloosi kaaꞌlinosihu hiittoonniiti?

¹⁵ Phaawuloosi ammanate roduuwi kaaꞌlitinosihu hiittoonniiti? Phaawuloosi Rooma haꞌri woyite, Yihowa ammanate roduuwisi  widoonni duucha hige kaaꞌlinosi. Hanni mito lawishsha laꞌno.

¹⁶ Lame ammanantinoti Phaawuloosi jaalla Arisxirokoosinna Luqaasi isi ledo Rooma haꞌrate murcidhino. b Yesuusi insa lamunkura Rooma keerunni iillitinanni yee qaale einonsakkiha ikkara dandaanno; ikkirono insa heeshshonsa qarru giddo tugge Phaawuloosi ledo Rooma haꞌrate kaꞌino. Insa gattannota affinohu tenne waajjishshanno doogo haꞌra hanaffuhu gedensaanniiti. Konnira, Arisxirokoosinna Luqaasi Phaawuloosi ledo Rooma hadhara Qiisaariyunni markaawe giddituta, Phaawuloosi kuri worbuullu ammante roduuwisi widoonni Yihowa kaaꞌlinosi daafira huuccattotenni Iso galaxxinoti dihuluullissannote.—Soq. 27:1, 2, 20-25.

17. Yihowa Phaawuloosi ammanate roduuwisi widoonni kaaꞌlinosihu hiittoonniiti?

¹⁷ Phaawuloosi Rooma haꞌri woyite ammanate roduuwisi duucha higge kaaꞌlitinosi. Lawishshaho, insa ‘Sidoona iillitu woyite Yuliyoosi Phaawuloosi jaallasiwa haꞌreenna hasiisannosire kaaꞌlitannosi gede’ fajjino. Gedensaanni, Putiyoluusi yinanni katama iillituta, Phaawuloosinna jaallasi hakkiicho heedhanno roduuwi ledo xaaddino; kuri roduuwi Phaawuloosinna jaallasi ‘lamala barra insawa keeshshitanno gede huuccidhino.’ Hakko heeꞌranno Kiristaani Phaawuloosiranna jaallasira hasiisannonsare oye kaaꞌlinonsa; Phaawuloosino lowo geeshsha hagiidhe roduuwaho jawaachishanno woꞌnaalshsha kulinonsati dihuluullissannote. (Soqqamaasinete Looso 15:2, 3 ledo heewisiisi.) Phaawuloosinna jaallasi jawaattuhu gedensaanni doogonsa haꞌra hanaffino.—Soq. 27:3; 28:13, 14.

18. Phaawuloosi Magano galatannonna jawaatanno gede assinosiri maati?

¹⁸ Phaawuloosi Rooma haꞌranni heeꞌre, hakko katamira noo songora sasu diri albaanni “lowo diro kiꞌnewano daate halchanni keeshshoommo” yee borreessino hedo qaagikki digatino. (Rom. 15:23) Ikkollana, isi usuranya ikke haꞌreemmo yee horo dihedino. Roomaho  heedhanno roduuwi iso keere hadhara doogote agarte noota laiti lowo geeshsha jawaatinoti dihuluullissannote. “Phaawuloosi insa afe Magano galati; wodanisino hagiidhi.” (Soq. 28:15) Phaawuloosi roduuwu albaanni Magano galatinota wodanche. Mayira? Korkaatuno Phaawuloosi, Yihowa xaano roduuwisi widoonni kaaꞌlanni noosita wodanchino.

19. Umi Pheexiroosi 4:10 kultanno garinni Yihowa ninke horoonsiꞌre woloota kaaꞌlannohu hiittoonniiti?

¹⁹ Maa assa dandiineemmo? Songoꞌne giddo dhibbu woy wolu qarrinni kainohunni yaaddino roduuwi no? Insa shiidhinoha ikkara dandaanno. Kaaꞌlo hasiissannonsari noota anfummoro, insa banxeemmota leellishannore coyiꞌneemmo woy assineemmo gede kaaꞌlankera Yihowa huucciꞌra dandiineemmo. Coyiꞌneemmorinna assiꞌneemmori roduuwanke jawaachishara dandaanno. (1 Pheexiroosi 4:10 nabbawi.) c Roduuwanke kaaꞌlinummonsaro, Yihowa “horo diagureemmohe; dicallachisheemmohe” yee eino qaali insano kaaꞌlannota albinni roore addaxxitara dandiitanno. Tini lowo geeshsha hagiidhineemmo gede diassitannonke?

20. “Kaaliiqi kaaꞌlaanchoꞌyaati” yine beꞌe yinummokkinni coyiꞌra dandiineemmohu mayiraati?

²⁰ Phaawuloosinna jaallasi gede ninkeno heeshshote doogora haꞌneemmo woyite batinyu qarri iillankera dandaanno. Ikkirono, Yihowa ledonke noota anfoommo daafira horo diwaajjineemmo. Isi Yesuusinna sokkaasinesi widoonni kaaꞌlannonke. Qoleno, fajjosi ledo sumuu yaanno garinni gashshaanote widoonnino kaaꞌlannonke. Ninke giddo rooru heeshshonkenni laꞌnoommonte gede, Yihowa qullaawu ayyaanisinni soqqamaanosi ammanate roduuwansa kaaꞌlitanno gede kakkayisanno. Konnira Phaawuloosi gede, ninkeno beꞌe yinummokkinni, “Kaaliiqi kaaꞌlaanchoꞌyaatina diwaajjeemmo. Mannu ma assannoe?” yine coyiꞌra dandiineemmo.—Ibi. 13:6.