1. Qullaawu Maxaafi masaalo maa huwatate kaaˈlitannonke?

MULI yannara Yihowa mannira mayi tuncu yaannonsa? Mayi tuncu yaannonsaro anfoommo. Qullaawu Maxaafi masaalo muli yannara ninke baalanka kisannohu jajjabbu coyi ikkannota kultannonke. Roorenkanni, mitte masaalo uullate aana kaˈinoti mite wolqaataamma mangistubba maa assitannoro afate kaaˈlitannonke. Tini Daanieeli fooliishsho tonaa mittete noo masaalo, mimmito gibbannori lame mangistuwa yaano aliyye mootenna wodiidi mootere kultanno. Tenne masaalohu rooriidi gafi woˈmino; konnira, gatinohuno woˈmannota horo dihuluullammeemmo.

2. Kalaqama 3:15; Yohaannisi Ajuuja 11:7nna 12:17 kultanno garinni, Daanieeli masaalo xiinxallineemmo woyite maa heda hasiissannonke?

² Daanieeli fooliishsho tonaa mittete noo masaalo huwatate, tini masaalo kultannohu batinyu Maganu manni heeˈrannowa gashshitinota woy Maganu manna miiccino mangistubba daafira calla ikkinota wodancha hasiissannonke. Alamete noo manni giddo Maganu soqqamaano kiiro shiima ikkiturono, duucha woyite mangistubba insa illachishshanno. Mayira? Korkaatuno Sheexaanunna isi gashshe noo alameti qara mixo Yihowaranna Yesuusira soqqantannore hunate. (Kalaqama 3:15; Yohaannisi Ajuuja 11:7nna 12:17 nabbawi.) Qoleno Daanieeli masaalo xiinxallineemmo woyite, tini masaalo wole Maganu Qaali giddo noo masaalo ledo sumuu yaa hasiissannoseta qaango. Isinni Daanieeli masaalo garunni  huwata dandiineemmohu, wolu Qullaawu Maxaafi gafi ledo xaadinse laˈneemmoha ikkiro callaati.

3. Konni birxichiranna aanannohura maa ronseemmo?

³ Tenne wodana wodhine, xa Daanieeli 11:25-39 geeshsha xiinxallineemmo. Qoleno, 1870 kayise 1991 geeshsha aliyye mootenna wodiidi moote ikkitinori ayeootiro laˈneemmo; hattono tenne masaaloha mito gafa huwantoommo gara biddi assa hasiissinohu mayiraatiro ronseemmo. Aananno birxichira kayinni, Daanieeli 11:40 kayise 12:1 geeshsha xiinxallineemmo; hattono tenne masaalo gafi 1991 kayise Armagedooni oli geeshsha noo yanna daafira maricho kulannoro ronseemmo. Konne lamenka birxicho xiinxallineemmo woyite, “Goofimarchu Yannara Mimmitu Ledo Qasantanno Mootoolla” yitanno sanxarazhe laˈˈankeno kaaˈlitannonke. Hanni balanxe tenne masaalo giddo kulliri lame mootoolla ayeootiro afa dandiineemmo gara laˈno.

4. Aliyye mootenna wodiidi moote afate kaaˈlannonkehu sasu coyi hiikkoonneeti?

⁴ Hundi waro Israeelete gobbara aliyyeenni gashshitannore “aliyye moote” yinanni; wodiidoonni gashshitannore kayinni “wodiidi moote” yinanni. Hatto yineemmohu mayiraati? Daanieelira Maganu soyino sokka abbino sokkaasinchi, “Ani dayommohuno albillitte mannikki aana daanno coye kulammoheraati” yiinosita wodanchino. (Dan. 10:14) Phenxeqosxete ayyaani barri yaano 33 M.D. geeshsha Israeelete daga Maganu mannaati. Hatte yannanni kayise kayinni Yihowa ammanantinota Yesuusi harunsaano mannasi assiˈrinota leellishino. Hakko daafira Daanieeli fooliishsho tonaa mittete noo masaalo roore kultannohu Israeelete daga daafira ikkikkinni Kiristoosi harunsaano daafiraati. (Soq. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Lowo diro addi addi gashshaano woy mangistubba aliyye mootenna wodiidi moote ikkitino. Ikkirono, insa baalanka mitto assannonsari no. Umihunni, insa batinyu Maganu manni heeˈranno gobbara gashshitino woy Maganu manna miiccino. Layinkihunni insa Maganu manna assidhino farritto, halaalaancho Magano Yihowa gibbannota leellishshanno. Sayikkihunni lamenti mootoolla kuˈu koˈoye roorate heewisantanno.

5. Layinki sani M.D. kayise 19^ki sani jeefo geeshsha aliyyenna wodiidi moote no? Xawisi.

⁵ Layinki sani giddo, ishinu gide egemmannohu gede, kaphu Kiristinni addu Kiristinna egemma hanafino; kuni kaphu Kiristaani, Magano magansiˈrannokki manni roso rosiisanna Qullaawu Maxaafi giddo noo halaali teeˈlanno gede assa hanafino. Hattee yannanni kayise 19^ki sani jeefo geeshsha uullate aana gaamo ikke Maganoho soqqamanno manni dino. Boddoonunni lawinsoonnihu kaphu Kiristinni, addu Kiristinni xawe leellannokki gede assino. (Mat. 13:36-43) Tenne afanke maaho kaaˈlitannonke? Tenne huwatanke Daanieeli masaalora kulloonnihu aliyye mootenna wodiidi moote, layinki saninni kayise 19^ki sani jeefo geeshsha gashshitino mangistubba riqibbannokkita huwatate kaaˈlitannonke. Mayira yiniro, hatte yannara insa siˈannohu uullate aana gaamo ikke Maganoho soqqamanno manni dino. * Ikkollana 19^ki  sani jeefora aliyye mootenna wodiidi moote wirro leellanno yine heda dandiineemmo. Hatto yineemmohu mayiraati?

6. Maganu manni ayimma wirro xabbe leeltinohu mamarooti? Xawisi.

⁶ Maganu manni 1870 kayise gaamo ikke qinaawa hanafino. Hakko diro Chaarliisi Teezi Raasilinna miillasi Qullaawu Maxaafi rosaano gaamo xintitino. Roduu Raasilinna miillasi Mesihichu Mangiste xintantara albaanni ‘doogo biddi assanno’ yine masaalotenni kulloonni soqqamaancho ikkitino. (Mil. 3:1) Hattee yannara Maganu manni ayimma wirro xabbe leeltu! Ikkina, hatte yannara Maganu manna kissinoti wolqaataame mangistubba no? Hanni mite taje laˈno.

7. Tonaahonsu tonaalamalu geeshsha wodiidi moote ikkinohu ayeti?

⁷ Biritaaniyu 1870nni uullate aana halaˈlado qoqqowonna wolqaataame olanto afiˈrino gashshoote ikke no. Shiimu buudinni lawinsoonnihu kuni Biritaaniyu gashshooti wole sase buudda yaano Faransaye, Ispeenenna Neezerilaande qeelino. (Dan. 7:7, 8) Biritaaniyu 1917 geeshshano wodiidi moote ikke no. Hatte yannara Ameeriku jirotenni alamete umiho; hattono Biritaaniyu ledo buusama hanafe no.

8. Goofimarchu barruwara wodiidi moote ikkinohu ayeti?

⁸ Umihu Alamete Oli yannara, Ameerikunna Biritaaniyu mitte garo ikkite olantino; hattono lowoti wolqaataame olanto noonsa. Hatte yannara Biritaaniyunna Ameeriku, Angilo-Ameerika yinannita alamete wolqaataame mangiste ikkitino. Daanieeli masaalinonte gede kuni moote ‘jawanna wolqaataame olanto qixxeessiˈrino.’ (Dan. 11:25) Goofimarchu barruwara,  Angilo-Ameerikunnihu buusamino gashshooti wodiidi moote ikke keeshshino. * Ikkina aliyye moote ikkinohu ayeti?

9. Aliyye moote wirro dayinohu mamarooti? Daanieeli 11:25 woˈmitinohu hiittoonniiti?

⁹ Roduu Raasilinna miillasi 1871 gaamo ikkite Qullaawa Maxaafa xiinxalla hanaffuhunni mittu diri gedensaanni aliyye moote wirro dayino. Hatte yannara Otto vooni Bisimaarki yinanni manchi babbaxxino qoqqowo gamba asse wolqaataamo Jarmanete gashshoote xintino. Purushiyu moote Wilheemi Umihu, hakkunni haaru gashshootira moote ikkino; isi Otto vooni Bisimaarki gashshootu giddo roorricha asse shoomino. * Hakkunni gedensaanni Jarmane lowo diro, Afiriku gobbuwanna Paasifiki Wuqiyanoosera heedhanno gobbuwa gashsha hanaffino; hattono Biritaaniyunni roore wolqaataame ikkate sharrantino. (Daanieeli 11:25 nabbawi.) Jarmane lowo olanto qajeelsidhino; hattono baaru aani olantonni alamete layinkita wolqaataame mangiste ikkitino. Umihu Alamete Oli yannara Jarmane diinnase ledo qasantinohu tenne olantosenniiti.

10. Daanieeli 11:25b, 26 noo masaalo woˈmitinohu hiittoonniiti?

¹⁰ Daanieeli Jarmanete mangistenna olantose ma ikkitannoro masaalino. Tini masaalo aliyye mootera “diqinaannosi” woy hooˈle diafanno yitanno. Mayira? Korkaatuno “gannoonnisi ganonni kainohunni hedinori diqinaannosi. Ledosi ittannori muli jaallasi huntannosi.” (Dan. 11:25b, 26a) Daanieeli yannara, ‘mootete sagale’ itannohu ‘mootete soqqamannoho’ silxaane noonsa mannaati. (Dan. 1:5) Ikkina tini masaalo kultanni noohu ayeoo daafiraati? Tini masaalo, Jarmanete gashshooti jeneraalootanna olanto lainohunni moote amaaltannore kultanno; insa gedensaanni mootete gashshooti baˈˈanno gede assitino. * Tenne masaalora kuni mootete gashshooti baˈˈannota calla ikkikkinni, aliyye moote wodiidi moote ledo qasamanno woyite mayi ikkannorono kulloonni. Tini masaalo aliyye moote daafira kultanni, “gaaddosi lowoti reyitanno; olantosino gooffanno” yitanno. (Dan. 11:26b) Umihu Alamete Oli yannara, masaalotenni kulloonni garinni lowoti Jarmanete olanto ‘reyitino,’ hattono batinyu manni ‘goofino.’ Hundinni kayise hatte yanna geeshsha hakkeeshshi manni goofino ola olamme diegenninoonni.

11. Aliyye mootenna wodiidi moote maa assitino?

¹¹ Daanieeli 11:27, 28, Umihu Alamete Olira albaanni ikkannore kultanni, aliyye mootenna wodiidi moote mittu xarapheessira ofolte hasaabbanni, ‘kuˈu koˈonne dogganno’ yitanno. Qoleno aliyye moote lowo ‘jajja’ gamba assiˈrannota kultanno. Tini masaalo woˈmitino. Jarmanenna Biritaaniyu mimmitoho keere hasidhannota kultinoha ikkirono, 1914nni olamansa eˈino qaali kapho ikkinota leellishshanno. Qoleno 1914 albaanni noo dirrara Jarmane lowo jiro duuˈnitino, hattono alamete aana jirotenni layinkita ikkitino. Gedensaanni kayinni, Daanieeli 11:29nna kiiro 30te nooti umi hedo kultanno garinni Jarmanete gashshooti wodiidi moote ledo olame qeelamino.

12. Umihu Alamete Oli yannara aliyye mootenna wodiidi moote maa assitino?

¹² Lamenti mootoolla 1914 kawa, albinni roore kuˈu koˈoye qassanninna Maganu manna siˈanni no. Lawishshaho, Umihu Alamete Oli yannara Jarmanetenna Biritaaniyu gashshooti olama giwinoha Maganu manna farritto assiˈrino. Ameeriku gashshootino sabbakate looso albisa ikkite loossanno roduuwa usursiisino. Konni garinni, Yohaannisi Ajuuja 11:7-10 noo masaalo woˈmitino.

13. Layinkihu Alamete Oli yannaranna 1930 taaera aliyye moote maa assino?

¹³ Hakkiinni 1930 taaera, roorenkanni Layinkihu Alamete Oli yannara aliyye moote Maganu manna assiˈnannikkita assiˈrino. Naazi paarte Jarmane gashsha hanaffuta, Hitilerinna miillasi hatte gobbara Maganu manni loosanno looso hooltino. Insa 1,500 meddi yitanno roduuwa shitino, hattono kumunni kiirranni roduuwa usuranyu kaampe eessitino. Kuni ikkannota Daanieeli masaalino. Aliyye moote, Maganu manni Yihowa suˈma faajjetenni guwisiˈrannokki gede agawe, ‘qullaawa mine batteessino,’ hattono ‘barru baala shiqinshanni kakkalo hoolino.’ (Dan. 11:30b, 31a) Jarmanete gashshaanchi Hitileri ‘Maganu manna tenne gobbanni feye huneemmo’ yee boolaqiˈrino.

14. Layinkihu Alamete Oli gedensaanni aliyye moote ikkinohu ayeti? Xawisi.

¹⁴ Layinkihu Alamete Oli uurrihu gedensaanni, Sooviyeti Yuniyeenennihu * Koministete gashshooti aliyye moote ikkino; kuni gashshooti alba Jarmane gashshitannoha halaˈlado qoqqowo amadino. Naazihu kadote gashshooti gede, Sooviyeti Yuniyenete gashshootino halaalaancho Magano calla magansidhannore baala farritto assiˈrino.

15. Layinkihu Alamete Oli uurrihu gedensaanni, aliyye moote maa assino?

¹⁵ Layinkihu Alamete Oli uurrihunni shiima yanna gedensaanni, haaru aliyye moote yaano Sooviyeti Yuniyenete gashshootinna miillasi Maganu manna sia hanaffu. Kuni moote sabbakate loosonke agawino, hattono kumunni kiirrannita Yihowa soqqamaasine gadache wolewa massino; hakko garinni Yohaannisi Ajuuja 12:15-17 noo masaalo woˈmitino. Isinni, goofimarchu yanna baalantera aliyye moote Maganu manni loosanno looso agursiisate dartu ‘waa tufanni’ keeshshino; ikkollana diqiniinosi. *

16. Daanieeli 11:37-39 masaalloonni garinni, Sooviyeti Yuniyenete gashshooti maa assino?

¹⁶ Daanieeli 11:37-39 nabbawi. Tenne masaalora kulloonni garinni aliyye moote, ‘akaakkasi Magano’ shollishino. Hiittoonni? Sooviyeti Yuniyenete gashshooti, ammaˈno feye hunate mixiˈrino daafira, galo ammaˈnote dirijjitta wolqisate sharramino. Hatto assinohu hiittoonniiti? Lawishshaho, hakkawaro rosu minnara “Maganu dino” yine rosiinsanni; konne roso rosiinsanni gede hajanjoonnihu alba 1918nniti. Kuni aliyye moote, ‘qiisho agaranno magano ayirrisinohu’ hiittoonniiti? Sooviyeti Yuniyenete gashshooti, olantosinna silxaanesi kaajjishiˈrate, kumunni kiirranniha niwukileerete massaara seekkiˈranni lowo woxe gudino. Aliyye mooteno  wodiidi mooteno, biliyoonetenni kiirranni manna gudannoha olu massaara sunu sununni duuˈnitino!

17. ‘Baote batte’ yiniti maati?

¹⁷ Aliyye mootenna wodiidi moote buusantinohu mitte qara mixo noonsahuraati; tini mixo ‘baote batte uurrisate.’ (Dan. 11:31) ‘Batte’ yiniti Buusantino Mangistubbaati.

18. Buusantino Mangistubba ‘battete’ yinoonnihu mayiraati?

¹⁸ Buusantino Mangistubba ‘battete’ yinoonnihu, alame woˈmate keere abbineemmo yitannohuraati; hatto assa dandiitannoti kayinni Maganu Mangiste callate. Tini ‘batte’ bao abbitannotano masaalotenni kulloonni; korkaatuno, Buusantino Mangistubba, kaphu ammaˈno baalanta huntanno.—“Goofimarchu Yannara Mimmitu Ledo Qasantanno Mootoolla” yitanno sanxarazhe lai.

19-20. (a) Tenne xagge afanke kaaˈlitannonkehu hiittoonniiti? (b) Aananno birxichira hiittee xaˈmora dawaro afiˈneemmo?

¹⁹ Tenne xagge afanke lowo geeshsha hasiissannote; mayira yiniro, tini xagge Daanieeli aliyye mootenna wodiidi moote daafira coyiˈrino masaalo 1870 kayisse 1991 geeshsha woˈmitinota buuxissanno. Konnira tenne masaalohu woˈmikki noo gafino, woˈmannota dihuluullammeemmo.

²⁰ Sooviyeti Yuniyenete gashshooti 1991nni uwino. Ikkina, xaa yannara aliyye moote ayeti? Aananno birxichira tenne xaˈmora dawaro afiˈneemmo.