1-2. Baabiloonete heedhanno Ayihudooti hiikkonne lowo geeshsha hasiisanno doorsha doodha hasiissannonsa? (Izira 1:2-4)

 LALLAWA lallamboonni! Baabiloonete qafadame mito 70 diro keeshshinohu Ayihudete manni gobbansa Israeele higanno gede fajjinoonninsa. (Izira 1:2-4 nabbawi.) Tenne assa dandaannohu Yihowa callaati. Hatto yineemmohu mayiraati? Baabiloonootu qafaddino manni haꞌrara difajjitannoreeti. (Isa. 14:4, 17) Kayinni Baabiloone baꞌino; qoleno haarote moohino moote Ayihudete manni hatte gobbanni fule haꞌra dandaannota kulino. Hakko daafira mittu mittunku Ayihudichi hakko iso maatete umo ikkitinori Baabiloonetenni fula woy hakko heeꞌra doodha hasiissannonsa. Togoo doorsha doodha shota ikka hooggara dandiitanno. Mayira?

² Insa giddo batinyu manni diru akkalle amaddinonsaha ikkino daafira tenne seeda doogo haꞌra qarra ikkitansara dandiitanno. Qoleno rooru Ayihudete manni ilaminohu Baabiloonete ikkino daafira wole bayicho horonta heeꞌre diegenninoho. Insa Israeelete gobba, insata ikkitukkinni sirchinsa heeꞌrino gobba gede assite calla heddara dandiitanno. Mitu Ayihudete manni Baabiloonete dancha heeshsho heeꞌrannoha ikkara dandaanno; hakko daafira insara injiitino qaensa woy daddalonsa agurte affinokki gobba haꞌra qarra ikkitansara dandiitanno.

3. Yihowa Israeelete gobba higannoha Ayihudete manna maassiꞌrannonsahu hiittoonniiti?

³ Ammanaminohu Ayihudete manni afiꞌranno atooti, Israeelete gobba higate yee aguranno coye baala roorannota seekke afino. Insa afidhannohu baalunkunni rooranno atooti magansiꞌransa ledo xaadooshshe afiꞌrinoho. Baabiloonete 50 saꞌꞌannohu kaphu maganna galmi nooha ikkirono, hakko katamira  Yihowahu qullaawu mini kayinni dino. Hakkiicho Israeele Muse Seeri hajajanno garinni kakkalo shiqishshannohu kakkalote bayichi dino; hattono tenne kakkalo shiqishate qinaawino garinni soqqantanno kakkalaasine dino. Qoleno hakkiicho heeꞌrannohu Yihowanna biddishshasi ayirrisannokkihu kaphu maganna magansiꞌranno manni Yihowa manna kiiro rooranno. Hakko daafira Magano waajjannohu lowo kume ikkannohu Ayihudete manni, gobbansa hige halaalu magansiꞌra wirro xintate quqquxamino.

4. Yihowa Israeelete gobba higannoha Ayihudete manna ma garinni kaaꞌlannonsata kule qaale einonsa?

⁴ Baabiloonetenni kaꞌne Israeele haꞌnanni doogo lowo geeshsha qarrissannote; qoleno shoolu agani geeshsha haꞌrissanno; ikkirono Yihowa Ayihude gobbansa higgannokki gede guficho ikkannonsaha aye coyeno hoolannonsata kule qaale einonsa. Isayaasi togo yee borreessino: “Halalla Kaaliiqira doogo seekke! Moola gobbarano Maganinkera halaꞌlado doogo maxarre! . . . ilaallanna gaarra diigante xawo ikkito; roggenna xeichu baalu taalo.” (Isa. 40:3, 4) Hanni halallitte gobba tayisse saꞌinota jawa doogo hedate woꞌnaali; tini ilaallate mereeroonni saꞌinote taalashsho doogooti. Tenne doogora haꞌra lowo geeshsha hagiirsiissanno! Ilaalla gooddiꞌnanninna xeicho dirrinanni haꞌrantenni togoota taalashsho doogo haꞌra diqarrissanno. Qoleno hendoonniwa ranke iilla dandiinanni.

5. Baabiloonetenni Israeele massitannote lawishshunnite jawa doogora suꞌma mayine fushshinoonni?

⁵ Xaa yannara noote batinye jawa doogora suꞌmu woy kiiro noonsa. Isayaasi kulinote lawishshunnite jawa doogorano suꞌmu noose. Isi togo yee borreessino: “Hakkiicho jawa doogo heedhanno; iseno, ‘Qullaawa Doogooti’ yinanni. . . . Keeraaꞌminokkihu hakkaanni hige dihaꞌranno.” (Isa. 35:8) Tini hedo hakkawaro heedhino Israeelera mayi tiro afidhino? Xaa yannara heeꞌnoommorira ninkerana?

6. Baabiloonetenni Israeele massitannota jawa doogo qullaawa doogooti yinoonnihu mayiraati?

⁶ ‘Qullaawa Doogo’—kuni jawa doogora malino suꞌmaati! Tenne doogo qullaawate yinoonnihu mayiraati? Haaro assine xintinoonnite Israeelete daga giddo “keeraaꞌminokkihu” Ayihudicha ikkinohu aye manchino lawishshaho foorannohu, kaphu maganna magansiꞌrannohu woy wole jawa cubbo loosanno manchi hakko heeꞌrara difajjinanni. Gobbansa higinohu Ayihudete manni Maganinsara “qullaawa gosa” ikkanno. (Mar. 7:6) Hatto yaa kayinni Baabiloonetenni haꞌrinohu Ayihudete manni Yihowa hagiirsiisate mito coye biddi assiꞌra dihasiissannonsa yaa diꞌꞌikkitino.

7. Mitu Ayihudete manni maa biddi assiꞌra hasiissannonsa? Lawishsha kuli.

⁷ Aleenni laꞌnummonte gede rooru Ayihudete manni ilaminohu Baabilooneteeti; hakko daafira insa Baabiloonootu assootenna seeransa rossukki digattino. Umo fultino Ayihudooti Israeele higguhunni lowo diri gedensaanni, Izira mitu Ayihudete manni kaphu maganna magansiꞌranno seenne adhinota wodanchi. (Ful. 34:15, 16; Izi. 9:1, 2) Gedensoonnino Gashshaanchu Nehimiya, Israeelete ilantino qaaqquulli Ayihudete manni coyiꞌranno qaale dandiitannokkita afiti lowo geeshsha dadillino. (Mar. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Ikkina kuri qaaqquulli Maganu Qaale borreessinoonniha Ibiraawootu afoo dandiitannokkiha ikkiro, Yihowa baxanna iso magansiꞌra hiitto ikkite dandiitanno? (Izi. 10:3, 44) Hakko daafira kuni Ayihudete manni lowore biddi assiꞌra hasiissinonsa; ikkirono halaalu magansiꞌra sunu sununni wirro xintantanni noowa Israeelete  gobbara heeshshonsa biddi assiꞌra qarra diꞌꞌikkitannonsa.—Neh. 8:8, 9.

8. Lowo dirira albaanni ikkinore xaa yannara ninke afa hasiissannonkehu mayiraati? (Aaniidi qoolira noo misile lai.)

⁸ Mitootu togo yite heddannoha ikkara dandaanno: ‘Tini dhagge ikkitannote; kayinni lowo dirira albaanni Ayihudete mannira iillinori xaa yannara ninkera kaaꞌlannonkeri no?’ Ee kaaꞌlannonke; mayira yiniro ninkeno ‘Qullaawa Doogora’ haꞌnanni heeꞌnoommo. Buurammoommore woy wolu geꞌreewi widono ikkinummoro, ‘Qullaawa Doogonni’ fullummokkinni heeꞌra hasiissannonke; tini xaa yannara Yihowa magansiꞌnanni heeꞌneemmo gedenna albillitte Maganu Gashshooti abbanno atoote afiꞌneemmo gede assitannonke. b (Yoh. 10:16) Lowo miliyoone ikkanno labballi, meentinna qaaqquulli 1919 M.D. hanafe Bayira Baabiloone yaano alamete doyichote kaphu ammaꞌno giddonni fule tenne lawishshu doogora haꞌra hanafino. Atino insa wido ikkoottoha ikkara dandaanno. Mannu tenne doogora haꞌra hanafinku mito 100 diro ikkinoha ikkirono, tenne doogo qixxeessa hananfoonnihu kayinni lowo dirira albaanniiti.

9. Isayaasi 57:14 kultanno garinni ‘Qullaawa Doogo’ qixxeessate looso loonsoonnihu hiittoonniiti?

⁹ Ayihudootu Baabiloonetenni fulte hadhu woyite Yihowa guficho ikkannonsare hoolino. (Isayaasi 57:14 nabbawi.) Yannankera noote ‘Qullaawa Doogora’ haꞌranno mannirana? Yihowa 1919 albaanni noohu lowo diri giddo iso waajjanno manna horoonsiꞌre batinyu manni Bayira Baabiloone giddonni fulanno gede doogo qixxeessino. (Isayaasi 40:3 ledo heewisiisi.) Insa loossinohu lowo geeshsha hasiisanno loosi gedensoonni suwashshu wodani noonsa manni Bayira Baabiloone giddonni fule halaalu magansiꞌra wirro xintinoonniwa ayyaanaamittete gannate eanno gede assino. Tenne doogo qixxeessate maa maa assinoonni? Hanni doogo qixxeessate loonsoonniha mito looso laꞌno.

10-11. Attamatenna tirote loosi Qullaawu Maxaafi egenno halaꞌlitanno gede assinohu hiittoonniiti? (Misileno lai.)

¹⁰ Attamate looso. Qullaawa Maxaafa 15^ki sani mereerimi geeshsha angatenni galchinoonni. Konne looso loosate lowo yanna gundoonni; hattono galchinoonniha Qullaawa Maxaafa hawa gede diafiꞌnanni, qoleno lowo waagira hirranni. Attammanni maashine horoonsiꞌra hananfita kayinni batinye Qullaawa Maxaafa attamanna mannaho tuqisa dandiinoonni.

¹¹ Tirote looso. Lowo diro Qullaawu Maxaafi roore anga noohu Laatinete afiinniiti; konne qaale huwata dandaannohu rosino manna callaho. Attamate loosi halaꞌlanni haꞌrita kayinni Magano waajjanno manni Qullaawa Maxaafa batinyu manni dandaanno qaalinni qixxeessate diinaggaawe loosino. Xaate Qullaawa Maxaafa nabbawanno manni suꞌmu Kiristinni rosiisinonsa roso Qullaawu Maxaafi rosiisanno rosi ledo heewisiisa dandaanno.

12-13. Suwashshu wodani noonsari Qullaawu Maxaafi rosaano 19^ki sanira kaphu ammaꞌno roso xawo fushshitinota leellishanno lawishsha kuli.

¹² Qullaawa Maxaafa xiinxallate kaaꞌlanno uduunne. Qullaawa Maxaafa seekkite xiinxallitino rosaano Maganu Qaale nabbabbe lowore rossino. Kuri rosaano rossinore wolootaho kula hanaffuta kayinni batinye ammaꞌnote massagaano insara hanqitino. Lawishshaho 19^ki sanira boodu suwashshu wodani noonsa labballi, kaphu ammaꞌno roso xawo fushshitanno tiraaktuwa qixxeessa hanaffino.

¹³ Hakkiinni 1835 balla mittu Magano waajjannohu Henirii Giriwu yinanni manchi reyitinori noo gara kultanno tiraakte qixxeessi. Isi tenne tiraaktera, Qullaawu Maxaafi  qummeeshshuwa horoonsiꞌre reyineemmokki gede assannohu Magano ikkinotanna roore ammaꞌno rosiissannohu gede ilammummo woyite reyineemmokkire ikkine ilammoommokkita xawisino. Hakkiinni 1837nni Joorji Istoorzi yinanni manchi baaburunni haꞌranni heeꞌre hatte tiraakte afiꞌri. Isi tenne tiraakte nabbawino hattono lowo geeshsha hasiisanno halaale wodanchinota ammanino. Qoleno rosinore wolootaho kulate murciꞌrino. Isi 1842nni dhagge ikkitanno cuꞌmo afidhinota, “Afa Hasiissanno Xaꞌmo—Bushuulleho Reyitannokki Lubbo Noonsa?” yitanno lallawo aante aantete shiqishino. Joorji Istoorzi borreessino borro Chaarles Teezi Raasili yinanni wedellicha lowo geeshsha kaaꞌlitino.

14. Konni albaanni loonsoonnihu ayyaanaamittennihu doogo qixxeessate loosi Rodoo Raasilinna miillasi kaaꞌlinohu hiittoonniiti? (Misileno lai.)

¹⁴ Konni albaanni loonsoonnihu ayyaanaamittennihu doogo qixxeessate loosi Rodoo Raasilinna miillasi kaaꞌlinohu hiittoonniiti? Insa xiinxallitu woyite, loosonsa hanaffara albaanni qixxeessinoonnita qaallate tiro, konkordaanse hattono addi addita Qullaawu Maxaafi tiro horoonsidhino. Qoleno Henirii Giriwu, Joorji Istoorzinna wolootu Qullaawa Maxaafa xiinxallite qixxeessitino borrono kaaꞌlitinonsa. Roduu Raasilinna miillasino Qullaawu Maxaafi rosiisannore kultanno maxaaffanna tiraaktuwa qixxeessite ayyaanaamittennihu doogo qixxeessate loosira kaaꞌlantino.

15. Lowo geeshsha hasiisannohu 1919nni ikkino coyi maati?

¹⁵ Maganu manni 1919nni Bayira Baabiloone giddonni fulino. Hakko diro “ammanaminohunna wodanaamu borojjichi” shoomamino; hakkiinni kuni borojjichi suwashshu wodani noonsa manni ‘Qullaawa Doogora’ haꞌranno gede kaaꞌla hanafino. (Mat. 24:45-47, NW) Doogo qixxeessate konni albaanni wolootu loossino loosi jawa doogora haꞌra hanafino manni albinni roore Yihowanna isi hedinori daafira rosanno gede kaaꞌlino. (Law. 4:18) Qoleno kuni manni heeshshonsa Yihowa biddishshi ledo sumuu yitanno gede assiꞌra  dandiino. Yihowa mannisi biddi assiꞌra hasiissannonsa coye baala mitte hige biddi assiꞌra hasiissannonsa diyiino. Hatteentenni isi mannasi gale hose xalashshino. (“ Yihowa Mannasi Sunu Sununni Xalashshino” yitanno saaxine lai.) Assineemmo coye baalunkunni Maganonke tashshi assineemmo woyite lowo geeshsha hagiidhineemmo!—Qol. 1:10.

16. ‘Qullaawa Doogo’ haaroonsate 1919nni kayinse maa maa assinoonni? (Isayaasi 48:17; 60:17)

¹⁶ Baalanta doogo ganyine haaroonsa hasiissanno. Rooru manni Bayira Baabiloone giddonni fulanno gede kaaꞌlate 1919nni hananfoonniha ‘Qullaawa Doogo’ looso loonsanni heeꞌnoonni. Haarote shoomaminohu ammanaminohunna wodanaamu borojjichi loososi loosa hanafino; qoleno haaru manni Qullaawu Maxaafi halaale xiinxallanno gede kaaꞌlate 1921nni Qullaawa Maxaafa xiinxallate kaaꞌlanno uduunnicho qixxeessino. Maganu Gingilaate yinannita tenne borro 36 afiinni lee miliyoone ikkitannota attammoonni; hattono tenne borronni batinyu manni halaale rosino. Muli yannara qole, Qullaawa Maxaafa xiinxallisate kaaꞌlitannota Hegerera Hagiidhitanni Heeꞌra Dandaatto! yitannota kaajja borro afiꞌnoommo. Yihowa ninke baalunku ‘Qullaawa Doogora’ haꞌra agurreemmokki gede kaaꞌlate dirijjitesi widoonni tenne goofimarchu yannara falakkinota ayyaanaamittete sagale qixxeessinonke.—Isayaasi 48:17; 60:17 nabbawi.

17-18. ‘Qullaawa Doogo’ mamira massitanno?

¹⁷ Mittu manchi Qullaawa Maxaafa xiinxalla hanafanno woyite ‘Qullaawa Doogora’ haꞌra hanafino yaa dandiinanni. Mitootu shiima geeshsha calla hadhe tenne jawa doogonni agurte fultanno. Wolootu kayinni jeefote bayicho iillita geeshsha tenne doogora haꞌrate murcidhino. Kuni jeefote bayichi mamaati?

¹⁸ Iimira haꞌrate hexxo noonsare tini ‘Qullaawa Doogo’ ‘Maganu qixxeessinote iimi gannatewa’ massitannonsa. (Aju. 2:7) Uulla ragiꞌrate hexxo noonsare kayinni, baalunku manni guuta ikkannohu Kiristoosihu Kumu Diri gashshooti jeefowa massitannonsa. Tenne doogora haꞌra hanafoottoha ikkiro, horonta badhe higge laꞌooti. Qoleno haaro alame iillatto geeshsha tenne doogonni fultooti! ‘Keeru doogo’ ikkitohe!