1-3. Yesuusi rosaanora dancha duduwo ‘duuchante dagara’ sabbaka qarra ikkitanno gede assinori maati?

 YESUUSI KIRISTOOSI harunsaanosira uyino loosi dimajjaho. Isi togo yee hajajinonsa: “Hadhine duuchante daga manna rosaano asse.” Insa konne looso loossannoha ikkiro, “daga baalantera naqaashe ikkanno gede, kuni Mangistennihu danchu duduwi uulla woꞌmate sabbakamanno.”—Mat. 24:14; 28:19.

² Yesuusi rosaano isono dancha duduwono baxxanno. Ikkirono, uyinoonninsa looso hiitto assine loonseemmokka yite heddinoha ikkara dandaanno. Umihunni, kiironsa shiimate. Qoleno, insa Maganu Beettooti yite dudubbanni keeshshitinoha Yesuusa shinoonni. Mannu qole insa ‘rossinokkirenna garire ikkitinokkihu’ gede asse laꞌꞌannonsa. (Looso 4:13) Insa sabbakkanno sokka mannu ayirrisannori ammaꞌnote marooti rosiissanno rosi ledo dixaaddannote; qoleno, kuri ammaꞌnote marooti lowo diro Yihudootu woga rossinoreeti. Yesuusi rosaano ilantino gobbara nafa mannu ayirrisannore diꞌꞌikkitino. Qoleno hoola yinanniha Roomu Gashshoote hendiro, Isiraeelete daga garita diꞌꞌikkitino.

 ³ Hakkiinni saeno, Yesuusi rosaanosi mannu giwannonsata, darantanno gede assannonsatanna mitoota isinni shaannota kulinonsa. (Luq. 21:16, 17) Rosaano mininsa manni woy fiixinsa kaadannonsa; qoleno kaphaano masaalaanonna bunshete batinye dandee heeꞌra hasiissinonsa. (Mat. 24:10-12) Insa sabbakkanno sokka mannu duuchankawa maahoyye yee adhiro nafa, “uullate qacce geeshsha” hiitto assite farcidhanno? (Looso 1:8) Tini baalanti coyibba guficho ikkitannoha lawinsakki digatino.

4. Umi xibbi diri Kiristaanihu sabbakate loosi mageeshshi geeshsha halaꞌlino?

⁴ Yesuusi rosaano loosu shota ikkannokkita affinoha ikkirono, dancha duduwo Yerusaalametenna Samaariyaho calla ikkikkinni wole gobbuwarano diinaggaabbe sabbaka jammartu. Insara qarra ikkannori tuncu yiinonsaha ikkirono, danchu duduwi 30 diri giddo “iimira woroonni noo kalaqami baalunku mereero sabbakamino,” hattono “guma laalinonna alame woꞌmate halaꞌlino.” (Qol. 1:6, 23) Lawishshaho, hawaariya Phaawuloosi Qophiroosi giddichora coyiꞌrinorinna assinori, Roomu daga wido ikkinohu gobbate gashshaanchi Sergiyosi Phaawuloosi “Yihowa roso dhagge assiꞌrino daafira ammanaancho” ikkanno gede kaaꞌlino.—Hawaariyaatete Looso 13:6, 7, 12 nabbawi; a Looso 13:8-11.

5. (a) Yesuusi rosaanosira maa kulinonsa? (b) Mitootu umi xibbi diro noo coyibba daafira mayitino?

⁵ Yesuusi rosaano sabbakate looso uminsa wolqanni loosa dandiitannokkita affino. Yesuusi ledonsa ikkannotanna qullaawu ayyaani kaaꞌlannonsata kulinonsa. (Mat. 28:20) Hakkawaro alamete aana noo coyibba Maganu Mangistehu sabbakate loosira dancha faro fantukki digattino. Hundi Beetekiristaaneha Wongeelu Looso (Ingilizete Afoo) yaanno maxaafi togo yiino: “Haxo dukkinokkite hundi Beetekiristaanera umi xibbi diri M.D. geeshsha injiitino yanna no yaa didandiinanni. . . . Kiristaanu layinki xibbi dirinni kayise, . . . Kiristinnu ammaꞌnora alame injiitanno gede assinohu Maganoho yee coyiꞌra jammarino.”

6. (a) Konni birxichira maa ronseemmo? (b) Aananno birxichira maa xiinxallineemmo?

⁶ Maganu sabbakate loosi halaꞌlara yee alamete noo coyibba mageeshshi geeshsha horoonsiꞌrinoro Qullaawu Maxaafi dikulanno. Ikkollana, mittu huluullammeemmokki coyi no: Yihowa dancha duduwo dudumbara hasiꞌrino, Sheexaanu kayinni dihasiꞌrino. Konni birxichira, umi xibbi diro sabbakate looso loosa wole yannanni roore shota ikkitanno gede assitukki digattino yine hendannita mite coyibba laꞌneemmo. Aananno birxichira kayinni, yannankera noo coyibba dancha duduwo uullate qacce geeshsha duduwate kaaꞌlitanni noo gara xiinxallineemmo.

7. Paksi Romaana maati? Hattee yanna baxxitinota assannori maati?

⁷ Umi xibbi diro Roomu gashshooti mitu garinni Kiristaanaho kaaꞌlino. Lawishshaho, hanni Paksi Romaana woy Roomunniha Salaamete Diro yinanni yannare laꞌno. Halaꞌladu Roomu Gashshooti, amadino gobba baalate mannu salaame afiꞌranno gede assino. Yesuusi masaalinonte gede mito wote “olunna olu duduwi” nooti dikaandannite. (Mat. 24:6) Roomu saraawite Yerusaalame 70 M.D. diigge huntino, hattono Roomu gashshooti hunda noo gobbuwa danna xaaddannowa kaꞌꞌanno oli no. Ikkirono, Yesuusi yannanni kayinse mitu 200 diri geeshsha Mediteraaniyu qooxeessira wolu wotita hendiro salaame  no. Mittu maxaafi togo yaanno: “Xaphoomunni laꞌniro, manchu beetti xagge giddo salaame kageeshshita seeda yanna heedhe diegentino; qoleno hakkuyi kawa hakkawari gede lowo manni mereero salaame noo woti dino.”

8. Umi xibbi diro nooti salaamete yanna hundi Kiristaanira kaaꞌlitinohu hiittoonniiti?

⁸ Sayikki sanira heeꞌrinohu Orijeni yinannihu ammaꞌnote fullahaanchi togo yiino: “Hakkawaro batinye mangistubba heedhoommero Yesuusi rosiisino rosi alame woꞌma tuqannokki gede guficho ikkitanno; . . . korkaatuno duuchante basera heeꞌranno manna wottaaddara ikkannonna gobbansara gaaramanno gede giddeessa digattanno. . . . Yesuusi dayi woggara duuchankawa alamete ikkito soorrante woyyaawa hooggoommero salaamennire kulannohunna mannu diinnansa nafa rabbisiꞌrannota hoolannohu kuni rosi hiitto ikke halaꞌlanno?” Maganu Mangistere sabbakkannori Roomu gashshooti yannara darantino; ikkirono, insa salaame harunsitannore ikkitino daafira hatti salaamete yanna kaaꞌlitunsakki digattino.—Roomu Sokka 12:18-21 nabbawi. b

9, 10. Roomu Gashshooti giddo bayichunni bayicho haꞌra Yesuusi rosaanora shota ikkitanno gede assinori maati?

⁹ Kiristaanu Roomu daga loossino doogga dancha gede horoonsiꞌrino. Roomu mangiste qansichootase gawajjotenni agaratenna insa illaallisate kaaꞌlitannota jawaata olu saraawite afidhino. Hakkawaro olu saraawite mitte basenni rahe wolewa haare haꞌrate, dancha doogga hasiissanno; Roomu daga qolte doogga loosate fullakkinoreeti. Roomu maandisooti duuchanka gashshootu qoqqowo xaadissannota 80,000 kiilomeetire saꞌanno doogo loossino. Tini doogga dubbuwa, barahanna jajjabba ilaalla tayisse saꞌannote.

¹⁰ Roomu dagara dooggansano agurranna, 27,000 kiilomeetire meddi yitannoti laggatenna baaru aani doogo noonsa. Roomu markaawe haammata xibbe ikkitanno malka xaadissannota 900 baaru aani doogo hadhanno. Konni daafira Kiristaanu Roomu gashshooti giddo gobba baala haꞌra dandiino. Hige qarra ikkannohu mitu coyi nooha ikkara dandaanno; ikkollana, hawaariya Phaawuloosinna wolootu paasipoortenna viizu nookkiha Roomu gashshooti giddo bayichunni bayicho haꞌra dandiitino. Imigireeshiinete biironna gumurukete keella lawinori hakkawaro dino. Mulqidhannori Roomu mangiste qixaate waajjitanno daafira, doogga hakkeeshshi geeshsha diyaachishshannote. Hattonni Roomunniti baaru olanto baaru aana mulqidhannore agartanno daafira, baaru aana haꞌrano waajjishshannota diꞌꞌikkitino. Phaawuloosi doogo haꞌranna markaawe duucha higge hiiqqaqqantinohanna baaru aana qarru iillinosiha ikkirono, Qullaawu Maxaafi baaru aana mulqidhannori tuncu yitinosi yee bade dikulanno.—2 Qor. 11:25, 26.

11. Yesuusi rosaano Girikete afoo horoonsidhinohu mayiraati?

¹¹ Koyine yinannihu shotu Girikete afii, hakkawaro Kiristaanu songo mimmitu ledo dancha gede hasaabbannonna mittimma heedhannonsa gede kaaꞌlino. Bayiru Iskindiri duucha gobbuwa horre amadino daafira, Girikete afoo coyiꞌranno manni duuchawa no. Konni daafira, Maganu soqqamaano duuchunku gari manni ledo hasaawa dandiitino; tini danchu duduwi halaꞌlanno gede assitino. Hakkiinni saeno, hatte  yannara Gibitsete noo Yihudooti Ibirayisxete Afiita Qullaawa Borro Girikete afiira qolte tirtino. Konnira duuchu manni Septujente yinannita tenne tiro afino daafira, hundi Kiristaani mittu qarri nookkiha tenne tiro giddonni qummi assa dandiino. Qoleno, Girikete afii borro qixxeessate Kiristaanaho lowonta injiino. Kuni afii ayyaanaamittete coyibba xawise kulate injaannohonna lowo qaalla afiꞌrinoho.

12. (a) Koodekse maati? Koodekse xaaxotenni roore injiitannohu mayiraati? (b) Kiristaanu koodekse lowo geeshsha horoonsiꞌrinohu mamarooti?

¹² Kiristaanu hakkawaro Qullaawa Borro soqqanshote horoonsiꞌrannohu hiittoonniiti? Qullaawa Borro borreessantinoti biraannaho yinanni xaaxo horoonsiꞌrate diꞌꞌinjiitannote; korkaatuno tenne xaaxo xaaxanna diriirsa hasiissanno; qoleno biraannu aana roore wote borro heedhannohu mitto widoonni callaati. Maatewoosi Wongeeli calla mitte xaaxo woꞌmanno. Yannate gedensaanni kayinni koodekse yinannihu hakkawarihu umi maxaafi fuli. Kuni maxaafi duucha qoolla mitteenni gombe qixxeessinoonniho. Mittu manchi koodekse faꞌne, qarru nookkiha hasiꞌrino xiqise nabbawa dandaanno. Kiristaanu koodekse horoonsiꞌra hanafinohu mamarootiro bande anfoonnikkiha ikkirono, mittu maxaafi togo yaanno: “Kiristaanu layinki sanira koodekse duuchankawa horoonsiꞌranno daafira, koodekse horoonsiꞌra hanafantinohu 100 M.D. albaanni ikkikki digatino.”

13, 14. (a) Phaawuloosi Roomu qansichimmasi horoonsiꞌrinohu hiittoonniiti? (b) Roomu higge Kiristaanaho kaaꞌlitinohu ma garinniiti?

¹³ Roomu gashshooti giddo noo daga baalanti Roomu higge ayirrisa hasiissannonsa; hattono Roomu qansichooti addi addi qoossonna agarooshshe afidhino. Phaawuloosi Roomu qansichimmasi haammata hige horoonsiꞌrino. Isi Yerusaalamete gannasira kaꞌnita Roomunniha wottaaddaru roorricha togo yiino: “Roomu qansicha firde nookkiha gantinara higge fajjitannoꞌne?” Difajjitanno. Phaawuloosi Roomu qansicha ikkinohu ilami wotenni hanafe ikkinota coyiꞌrita, “gantanni qortasira kaꞌino mannooti agurte badhera higgu; qoleno wottaaddaru roorrichi Phaawuloosi Roomu qansicha ikkinota afiti iso sansalatetenni usurino daafira waajji.”—Looso 22:25-29.

¹⁴ Phaawuloosi Roomu qansicha ikkasi Filiphisiyusi katamirano kaaꞌlitinosi. (Looso 16:35-40) Efesooni katamira qaru borreessaanchi gamba yiino manna sammi assi gedensaanni, Roomunniha higgete seera qummi assino. (Looso 19:35-41) Phaawuloosi Qiisaariyaho heeꞌre higgete garinni kado kuꞌlasi, Qeesaari albira shiqe  ammanasi daafira coyiꞌranno faro fantinosi. (Looso 25:8-12) Konni daafira, Roomu higge “danchu duduwi daafira gaaramatenna higge affinoha assate” lowore kaaꞌlitino.—Fil. 1:7.

15. Umi xibbi diro Yihudu daga mageeshshi geeshsha gobba tuqqino?

¹⁵ Umi xibbi diro Yihudootu Roomu gashshooti giddo duuchawa billaallite heeꞌransa, wongeelu looso loosa roore shota ikkitanno gede assitukki digattino. Lowo xibbi diri albaanni Asoorunna Baabiloonete gosa Yihudoota gobbansanni qafaddino. Ontikki sanira K.A., Yihudu daga Faarsi Gashshooti giddo 127 qoqqowira heedhanno. (Ast. 9:30) Yesuusi uullate aana noo waro, Yihudu daga Gibitsetenna wole Aliyye Afiriki gobbuwara, Girikete, Shiimiidi Iisiyiranna Mesophoxaamiyaho heedhino. Hakkawaro Roomu Gashshooti giddo noohu 60,000,000 ikkanno manni giddo 4 miliyoone saꞌꞌannohu Yihudu mannaati yine hendanni. Yihudootu hadhuwa baalankawa ammaꞌnonsa adhite hadhanno.—Mat. 23:15.

16, 17. (a) Yihudootu duuchawa billaallite heeꞌransa wole dagara kaaꞌlitinohu hiittee doogganniiti? (b) Yesuusi rosaano harunsitinohu Yihudootu rosichi hiikkonneeti?

¹⁶ Hakkawaro Yihudootu duucha gobbara heedhanno daafira, wole daga wido ikkinohura lowo mannira Ibirayisxete Afiiti Qullaawa Borro wosincho coye diꞌꞌikkitino. Kuni manni halaalaanchu Magani mitto calla ikkinotanna iso magansidhannori amanyootu seera seekkite agadha hasiissannonsata huwatino. Hakkiinni saeno, Ibirayisxete Afiiti Qullaawa Borro Mesihichu daafira kultannota batinye masaalo amaddino. (Luq. 24:44) Yihudootuno ikko Kiristaanu Ibirayisxete Afiiti Qullaawa Borro qullaawu ayyaaninni borreessaminoha Maganu Qaale ikkinota ammantanno; tini qolte Phaawuloosi keeraanchimma hasiꞌranno manni ledo guto ikkitanno hedo kayise hasaawanno gede kaaꞌlitinosi. Konni daafira, isi duucha wote Yihudootu mukuraabe eꞌꞌe Qullaawa Borro giddonni qummi assanni hasaawanno.—Hawaariyaatete Looso 17:1, 2 nabbawi. c

¹⁷ Hakkawaro Yihudootu ganyite Magano magansidhanno pirogiraame noonsa. Insa duucha wote mukuraabete woy gobba gambooshshu basera gamba yitanno. Insa gamba yitinowa faarso faarsitanno, huuccatto assidhanno, hattono Qullaawa Borro xiinxallitanno. Yannankerano Kiristaanu songo tenne faale hadhanno.

18, 19. (a) Umi xibbi diro noo coyibba maaho kaaꞌlitino? (b) Konni birxichira ronsoommori Yihowa daafira mayi macciishshamannohe gede assinohe?

¹⁸ Kageeshsha laꞌnummonte gede, umi xibbi diro sabbakate loosira kaaꞌlinori duuchuri no. Roomunnihu Salaamete Diri, bayichunni bayicho haꞌra shota ikkase, Girikete afii halaꞌlasi, Roomu higge, hattono Yihudootu gobba baalate billaallite heeꞌransa Yesuusi rosaano Maganu uyinonsaha sabbakate looso loossanno gede kaaꞌlitinonsa.

¹⁹ Yesuusi uullara daara 400 diri albaanni Girikete egennaami Pilaato borrosi aana togo yiino: “Ninke heeꞌneemmote tenne kalqete alame kalaqaanchinna anni ayetiro afate woꞌnaala daafuroho; iso afa dandiinummoro nafa, mittu mittunku manchira isire kula dandaamannokkireeti.” Ikkollana, Yesuusi togo yiino: “Mannaho dandaamannokkiri Maganoho dandaamanno.” (Luq. 18:27) Kalqete alame Kalaqaanchi mannu iso hasiꞌre afara hasiꞌranno. Qoleno, Yesuusi harunsaanosi togo yiino: “Duuchante daga manna rosaano asse.” (Mat. 28:19) Yihowa kaaꞌlonni konne looso loosa dandiinanni. Aananno birxichira yannankera kuni loosi loosamanni noo gara laꞌneemmo.