Hanenty ty anatiny ao

Ho amy loha hevitsy any

1

Ty Anara Ndranahary amy Soratsy Hebreo Ao

Ty Anara Ndranahary amy Soratsy Hebreo Ao

Anara Ndranahary amy litera hebreo nampiasà taloha ty fifindrà ta Babylona any

Anara Ndranahary amy litera hebreo nampiasà tafara fifindrà ta Babylona any

Hita im-7000 eo ho eo amy Soratsy Hebreo ao ty anara Ndranahary, aseho amy renintsoratsy hebreo efatsy hoe יהוה. Nadika hoe “Jehovah” Litera Efatsy reo amy Baiboly Fandikan-teny Tontolo Vaovao ao. Io ro anara mimpolimpoly marè anaty Baiboly ao. Marina fa nampiasa anaram-boninahitsy maro manahaky hoe “Fara Tampony”, “Farany Anabo”, noho “Tompo” mpanoratsy Baiboly rey. Fe Litera Efatsy reo avao ro anara Ndranahary nikaihan-drozy azy manoka.

Ty vatatena Jehovah Ndranahary ro nampanoratsy ty anarany amy Baiboly ao. Nampanoratiny ho zao, ohatsy, Joela mpaminany: “Ze mikaiky ty anara Jehovah ro havòta.” (Joela 2:32) Mbo ie avao koa ro nahavy ty mpanao salamo raiky hanoratsy hoe: “Mba ho hainolo fa iha raiky avao, azy mana anara hoe Jehovah ro Farany Anabo amy tany toy iaby!” (Salamo 83:18) Ndre amy Salamo ao avao, le fa miseho im-700 eo ho eo ty anara Ndranahary. Natao ho hirà noho hampolimpoly ty vahoaky Ndranahary ty raha voasoratsy amy boky io ao. Ka manino moa ro tsy hita amy Baiboly sisany ty anara Ndranahary? Manino ty Fandikan-teny Tontolo Vaovao ro mampiasa ty hoe “Jehovah”? Le ino ty dika ty anara Ndranahary hoe Jehovah?

Tampany amy Salamo baka amy Boky Mihoro ty Riaky Maty vita tamy tao 50 A.K. Litera hebreo fampiasà tafara fifindrà ta Babylona any iny ro hita ao, fe mimpolimpoly ao amy litera hebreo taloha marè tany anara Ndranahary iny.

Manino ro tsy hita amy Baiboly sisany ty anara Ndranahary? Maromaro ty antony mahavy raha zay. Misy ty manao ho zao hoe tsy mila anara mampiavaky azy, azy Ndranahary Farany Ze Mahery iny. Ty ilany nanaraky ty lilin-draza jiosy, hoe tsy tokony hampiasà ty anara Ndranahary, tsy no mivaza azy. Eo koa ty mieritseritsy hoe tsy hay soa ty fanonòna anara iny, ka aleo soloa “Tompo” na “Ndranahary” avao. Fe tsy tò iaby zao, laha hentea antony retoa:

  • Ahità ty anara Ndranahary ty boky mihoro misy ty Safàny, tafilitsy amy zay azy fa nisoraty fa ela biby taloha ty andro Kristy rey. Mila mametsivetsy raha zay ze manao ho zao hoe tsy mila anara mampiavaky azy, azy Ndranahary Farany Ze Mahery iny. Araky ty fa voaresaky taloha teo, le nampanoratiny im-7000 teo ho eo amy Safàny ao ty anarany. Hita baka amy zay, fa teany ho haintsika noho hampiasantsika anarany io.

  • Tsy nangalaky ty anara Ndranahary baka anaty Baiboly ao ty mpanora-dalàna jiosy, ndre tsy nety nanono anara iny aza. Mila maharaky raha zay ze mieritseritsy fa tsy azo tonòny ty anara Ndranahary. Mimpolimpoly imaro anara io amy boky mihoro nihita tanila Riaky Maty, azy ta Qoumrân any rey. Maneky avao aloha ty mpandika teny sisany hoe nihita tamy sora-tana taloha marè tany ty anara Ndranahary, kanao nisoloan-drozy “TOMPO” sora-baventy. Fe zao ty raha mahatseriky: Nanino mpandika teny reo ro nahasaky nanova na nangalaky ty anara Ndranahary tamy Baiboly ao, ndre fa hain-drozy hoe fa voasoratsy tao inarivony raha io? Ia, hoasan-drozy, ro nanome lala an-drozy hanao raha zay? Rozy avao ro mahay azy.

  • Toy koa ty raha soa ho hay ze mivola hoe tsy tokony hampiasà ty anara Ndranahary satria tsy hay soa ty fanonòna azy: Ndre anara Jesosy io aza, hafa ty nanonòna apostoly rey azy, fa tsy manahaky fanonòna ty Kristiana azy henanizao io. Ka tsy tokony hanono ty anara Jesosy koa ze mana eritseritsy hozay. Vasa Ye·shuʹa‛ ty nanonòna Kristiana Jiosy reo ty anara hoe Jesosy. Nitonònin-drozy hoe Ma·shiʹach ty hoe “Kristy” na “Mesia.” Ty Kristiana nanao safà grika nikaiky azy hoe I·e·sousʹ Khri·stosʹ, fa ty Kristiana nanao safà latina nanao hoe Ieʹsus Chriʹstus. Natao tamy safà grika anarany io lafa nisoraty tamy Baiboly ao. Niasà ty fanahy masy mpanoratsy Baiboly reo. Tsy niforosevan-drozy hitovy amy ty ahy hebreo reo ty fanonòna anara iny, fa nampiasa anara iny amy fomba mety rozy, na hoe ze mahazatsy ty olo mampiasa safà grika. Hozay avao koa ty natao ty Komity Fandikà ty Baiboly Tontolo Vaovao. Hitany fa mety ty hampiasà ty hoe “Jehovah” ndre tsy mitovy soa amy zay ty nanonòna ty anara Ndranahary tamy safà hebreo taloha tany.

Manino ty Fandikan-teny Tontolo Vaovao ro mampiasa ty hoe “Jehovah”? Lafa avaliky anglisy litera hebreo efatsy (יהוה) rey le atao hoe YHWH. Tsy nisy zanatsoratsy ty soratsy hebreo taloha tany, ka manahaky zay koa Litera Hebreo Efatsy reo. Mbo fampiasà sanandro ty safà hebreo tamy zay, ka fa hay ty mpamaky avao ze zanatsoratsy hotonòny miaraky aminy.

Fa arivo tao tafara ty nahavità ty Soratsy Hebreo amy Baiboly ao, le namoro kiteboteboky sankarazany manam-pahaiza reo mba hamantara ty zanatsoratsy tokony hotonòny lafa mamaky amy safà hebreo. Fe fa nana finoanoa fahatany ty Jiosy maro tamy zay hoe tsy tokony hotonòny ty anara Ndranahary, ka nisoloan-drozy safà hafa anara iny. Lafa nandika Litera Hebreo Efatsy rey amy zay rozy, le ataho raha naharon-drozy amy renintsoratsy efatsy reo ty zanatsoratsy baka amy safà nasolo azy iny. Ka tsy manampy antsika hahay ty fanonòna ty anara Ndranahary tamy safà hebreo taloha tany ty fahità kiteboteboky rey. Misy manao hoe “Yahweh” ty nanonòna raha io, misy mana hevitsy hafa. Ahità tampany amy Levitikosy nadika amy safà grika, ohatsy, ty Boky Mihoro ty Riaky Maty. Nadika ara-bakiteny hoe Iao ty anara Ndranahary amy boky mihoro io ao. Misy mpanoratsy grika voalohandohany koa nieritseritsy hoe Iae, I·a·beʹ, na I·a·ou·eʹ ty nanonòna raha io. Ka tsy tokony hasia adihevitsy be loatsy raha zay. Tsy haintsika ty nanonòna mpanompo Ndranahary taloha reny ty anarany tamy safà hebreo. (Genesisy 13:4; Eksodosy 3:15) Ty raha haintsika avao le hoe nampiasa anarany io matetiky Ndranahary lafa nifandramby tamy ty vahoakiny. Tsy nisalasala nampiasa anara zay koa rozy lafa niresaky aminy, noho lafa niresaky aminolo hafa mikasiky azy.—Eksodosy 6:2; 1 Mpanjaka 8:23; Salamo 99:9.

Ka ino ty antony nampiasà ty hoe “Jehovah” amy Baiboly Fandikan-teny Tontolo Vaovao ao? Satria misy tantarany lava raha io.

Anara Ndranahary amy Genesisy 15:2, amy Pantateoky nadika William Tyndale, tamy 1530

Tamy 1530 ro nisy ty fandikà ty anara Ndranahary voalohany amy safà anglisy, lafa nadika William Tyndale ty Pantateoky (boky limy voalohany amy Baiboly ao). “Iehouah” ty nanaovany azy ao. Tamy 1612, le “Iehovah” ty nanaova Henry Answorth azy, lafa nandika ty boky Salamo ie. Bakeo nihavaòzy fandikan-teny io tamy 1639, sady natao pirinty miaraky amy Pantateoky rey, ka ty hoe “Jehovah” ro nampiasàny. Lafa hentea koa ty Baiboly malagasy naboaky London Missionary Society tamy 1835, le “Jehovah” ro mimpolimpoly ao.

Ho zao ty raha nisoraty Joseph Bryant Rotherham, manam-pahaiza hajànolo, tamy 1911, tamy bokiny hoe Fandiniha ty Salamo, mba hanazavàny ty antony nampiasàny ty hoe “Jehovah” fa tsy “Yahweh”: ‘Ze anara mahazatsy ty ankamaroa ty olo mpamaky Baiboly (noho ekèn-drozy koa) ro niteako hampiasà.’ Nivola raha manahaky zay mikasiky “Jehovah” io koa ty manam-pahaiza raiky atao hoe A. Kirkpatrick, tamy 1930. Hoy ty asany: “Mivola ty mpandiniky fivolana fa tokony hovakỳ hoe Yahveh na Yahaveh raha io, fe JEHOVAH zay ro mety miaraky soa amy safà anglisy, sady tsy ty fanonòna azy ro vatan-draha marè fa ty fahaiza hoe Anarany Ambatany raha io, fa tsy anaram-boninahitsy fikaiha azy avao, manahaky hoe ‘Tompo.’ ”

Litera Hebreo Efatsy, YHWH na JHVH: “Mahavy azy Hanjary Ie”

Matoanteny HWH: “Manjary”

Ino ty dika ty anara hoe Jehovah? Ty anara hoe Jehovah le baka amy matoanteny hebreo midika hoe “manjary”, le manam-pahaiza maro ro mieritseritsy hoe mivola raha anara io. Takatsy ty Komity Fandikà Baiboly Tontolo Vaovao baka amy zay hoe “Mahavy azy Hanjary Ie” ty dika anara Ndranahary io. Somary tsy mitovy hevitsy mikasiky ty dika anara io koa manam-pahaiza reo, le tsy tokony hiseho mahay raha zay tsika. Fe ndre zay, le mety soa amy Ndranahary famarita io, satria Mpamoro ty raha iaby ie sady Mpanatanteraky ty raha teany hatao. Ie ro nahavy ty olombelo noho ty raha iaby hisy, sady mbo mahavy ty sitrapony noho ty raha teany hatao ho tanteraky, zisiky henanizao.

Hita baka amy zay, fa mbo misy dikany miitatsy kokoa ty anara hoe Jehovah araky ty matoanteny hita amy Eksodosy 3:14 ao. Ho zao ty vaky andinin-teny io: “Hanjary ze Teako Hanjaria Aho” na, “Hoporofoeko fa Zaho azy Mahavita ze Raha Iriko Iny.” Laha volàny mivanta, le tsy ampy hamarita ty dika anara Ndranahary iny raha voasoratsy ao reo fa miresaky ty toetsiny avao. Atorony eo hoe manjary ze raha ilà ie amy ze fisehoan-draha eo, mba ho tanteraky ty raha teany hatao. Tafilitsy amy anara Jehovah iny hevitsy zay, fe tsy mijano amy ze teany hanjaria avao ty dika anara io. Mbo tafilitsy amy raha io koa ty hoe mahavy raha hafa hisy na hiseho ie, amy resaky famorona noho ty fahatanteraha ty raha teany hatao.