Hanenty ty anatiny ao

Ho amy loha hevitsy any

Fa Nihainao Va?

Fa Nihainao Va?

Misy porofo hafa tsy amy Baiboly ao va mampiseho hoe niandevo ta Ejipta any vatany ty Israelita?

Tantaranini-Baiboly fa tafarani-nanandesani-Midianita rey ani-Josefa ta Ejipta any, le niala baka a Kanana any Jakoba noho ty fianakaviany ka nandeha a Ejipta any. Nifindra any rozy amy faritsy raiky atao hoe Gosena, anilani-fivarinani-Vavaranoni-Neily an-driaky any. (Gen. 47:1, 6) “Nihanitombo isaky” ty Israelita sady “nihanahery.” Farany natahotsy an-drozy Ejipsianina reo ka nataon-drozy andevo ty Israelita.—Eks. 1:7-14.

Tsy inoani-mpikinokino Baiboly reo tantara zay, ka nikizahin-drozy hoe tapasiry. Fe mbo misy porofo hafa mampiseho fa tena niandevo ta Ejipta taloha any ty Semita. *

Nisy fotoa, ohatsy, nahita tanà kelikely nilevy ambany tany amy faritsy avaratsini-Ejipta any ty mpikaroky. Nivola ty manam-pahaiza mikasiky Baiboly, kaihy hoe John Bimson fa nisy 20 eo farafahakeliny ty tanàni-Semita tamy faritsy avaratsini-Ejipta iny. Hoy koa James Hoffmeier, mpikaroky mikasiky ani-Ejipta taloha: “Tamy tao 1800 T.K. zisiky 1540 T.K. tany, le nahasariky ty olo manao safà semitika tandrefani-Azia any Ejipta, ka tean-drozy hifindrà.” Mbo nivola koa ie hoe: “Mifanandrify amy fotoa nahavelo an-dry Abrahama noho Isaka voho Jakoba fotoa zay, ka mifanaraky soa amy ty fotoa noho ty raha niseho voaresaky amy Genesisy ao.”

Mbo misy porofo hafa koa amy faritsy antimoni-Ejipta any. Nisy taratasy papyrus tamy fotoani-Fanjakà Antenantenany (t. 2000–t. 1600 T.K.) nahità anarani-andevo, azy niasa tamy trano raiky tantimoni-Ejipta any. Ty 40 mahery amy anara reo ro Semitika. Retoa ty asa nataoni-andevo na mpanompo reo: Mpiketriky, mpaneno lamba, noho mpiasa tany. Nivola Hoffmeier hoe: “Semita efapolo mahery ro voasoratsy amy taratasy raiky ta Thébaïde [antimoni-Ejipta] iny avao. Midika raha zay fa maro biby ty isakin-drozy ta Ejpta any iaby, sirtò anilani-fivarinani-Vavaranoni-Neily an-driaky any.”

Nanoratsy David Rohl, mpikaroky ambany tany hoe hita amy Baiboly ao ty sisany amy anarani-andevo amy lista ao reo. Nisy anara mitovitovy amy anara retoa, ohatsy, ty amy taratasy iny ao: Isakara, Asera noho Sifra. (Eks. 1:3, 4, 15) Ho zao ty nanamperani-Rohl azy: “Io ro porofo azo antoky mikasiky ty fotoa naha andevo ani-Israelita rey ta Ejipta any.”

Hoy Bimson: “Voaporofo amy tantara ty firesahani-Baiboly mikasiky ty fanandevoza noho fanafaha baka a Ejipta any.”

^ feh. 4 Baka amy anarani-Sema, raiky amy anakilahini-Noa telo rey ty hoe Semita. Retoa iaby ty anatini-taranakini-Sema: Ty Elamita, Asyrianina, Kaldeanina taloha tany, Hebreo, Syrianina (na Aramianina), noho foko arabo maromaro.