Hanenty ty anatiny ao

Ho amy loha hevitsy any

1923​—Zato Tao Lasa Zay

1923​—Zato Tao Lasa Zay

“MITAMÀ tsika fa tena hiavaky tao 1923 toy”, hoy ty Tilikambo Fiambena 1 Zanviè 1923. “Maro ty olo tratsini-tsy rariny, ka tombotsoa bevata ty manambara amin-drozy hoe kely sisa le tsy hisy sasy raha zay.” Tamy tao 1923 io, le nisy fanovà nataoni-Mpianatsy Baiboly mba hahavy ty fivorian-drozy, fivoriambe, noho ty asa fitoria haninto olo. Ino ty vokany? Vomaiky lasa niharo raiky rozy.

FIVORIA TENA NAMPIHARO RAIKY

Fandahara misy andinin-teny noho nimeròni-hira

Tamy tao io, le nisy fanovà sisany nataoni-fandamina tamy fivoria. Nanampy ani-Mpianatsy Baiboly rey hiharo raiky avao raha zay. Nandiniky andinin-teny ty Mpianatsy Baiboly saky nivory sankerinandro, tamy fivorian-drozy kaihy hoe Mivory mba Hivavaky Noho Hidera ani-Jehovah. Nanomboky nampiboaky fanazavà ani-andinin-teny hodinihin-drozy iny amy zay ty Tilikambo Fiambena. Ankoatsini-zay, nanao printy fandahara koa ty Mpianatsy Baiboly, le hita ao ty andinin-teny hodinihy amy fivoria kiraidraiky sankerinandro. Nisy hira koa tao. Nasia hira ty andro kiraidraiky amy zay afaky mihira rozy lafa manao fianara am-bata na manao fotoam-pivavahani-fianakavia

Lafa nivory ty Mpianatsy Baiboly, le afaky namaly teny rozy. Afaky niresaky ty raha nihitan-drozy tamy fanompoa eny, ohatsy, rozy, le niresahin-drozy hoe manino rozy ro misaotsy ani-Jehovah. Niresahin-drozy koa ty hira nataon-drozy, na ty vavaky nataon-drozy mihintsy aza. Natao batisa tamy 1923 Eva Barney tamy ie 15 tao, le zao ty nivolaniny: “Laha ta hijoro vavolombelo iha, le mitsanga sady mivola raha manahaky ani-zao: ‘Ta hisaotsy ani-Tompo aho tamy ty raha soa iaby nataony ho ahy.’” Tea nanao ani-zay ty rahalahy sisany. Mbo nivola ranabavy Barney hoe: “Nana raha maro hisaora ani-Tompo Ranadahy Godwin. Fe lafa niambini-valiny hoe nanomboky tsy nifantoky ranadahy nitariky fivoria iny, le nisintonini-valiny moramora amy akanjony iny ie, amy zay ie tsy hivola sady hipetraky.”

Sambola, le nanao fivoria manoka amy fivoria Mivory mba Hivavaky Noho Hidera ani-Jehovah ty fiangona kiraidraiky. Ho zao ty nivolanini-Tilikambo Fiambena 1 Avrily 1923, mikasiky fivoria io: “Tokony hisy fitantarà mikasiky fanompoa ty tapany amy fivoria io sady hisy fampahereza ho ani-ze mandramby anjara amy asa io. ... Matoky tsika fa vomaiky hanampy antsika hiharo raiky avao fivoria mampahery io.”

Tena nandramby soa tamy fivoria io Charles Martin. Vo 19 tao ie sady mpitory baka amy fiangona ta Vancouver, a Kanadà any. Ho zao ty nivolaniny tafara atoy: “Tamy fivoria io ro nahaizako voalohany hoe ino ty raha hovolany lafa mitory santrano. Matetiky tena maharè olo mitantara ty raha nihitany lafa nitory santrano. Nanampy ahy raha rey ka lasa nihaiko hoe ino ty raha hovolany, le akory ty havaly lafa misy olo manohitsy.”

ASA FITORIA TENA NAMPIHARO RAIKY

Gazety tamy 1 Mey 1923

Vomaiky niharo raiky rahalahy rey lafa nisy fandahara natao mba hampirisiha ty mpitory kiraidraiky hitory. Ho zao ty fampandrenesa tamy Tilikambo Fiambena 1 Avrily 1923: “Mba hahavy antsika hiharo raiky avao, le hiaraky hitory tsika iaby amy Talata 1 Mey 1923. Lafa vita zay, le hisy fitoria manahaky ani-zao avao saky Talata voalohani-vola. ... Tokony handramby anjara amy asa io ty mpitory amy fiangona kiraidraiky.”

Nandramby anjara tamy fitoria io ndre ty tanora aza. Mbo 16 tao, ohatsy, Ranabavy Hazel Burford tamy fotoa io, le zao ty nivolaniny: “Nisy hevitsy azo resahy azonay ampiasà tamy Gazety iny. a Tena niteanay amy dadabeko ty nandramby anjara tamy asa iaby rey.” Fe nitseriky Ranabavy Burford lafa nivolambolanini-rahalahy raiky zay hoe tsy tokony hitory ie. Hoy Ranabavy Burford: “Nivolambola ahy ranadahy be tao zay hoe tsy tokony hiresaky amin’olo zao hoasany aho. Tsy nitakatsin’olo sisany tamy fotoa zay hoe tokony hidera ani-Mpamoro Be Voninahitsy iny ty Mpianatsy Baiboly iaby, le anatini-zay ty ‘mpamaraky noho ty somonjara.’” (Sal. 148:12, 13) Fe nitory avao Ranabavy Burford. Nanatriky ty Sekolini-Gileada kilasy faha-2 ie tafara atoy, le nivoatendry misionera ta Panama any. Lafa nandeha ty fotoa, le nanova ty eritseritsiny rahalahy rey ka tsy nampanino an-drozy sasy ty nahita tanora nandeha nanompo.

FIVORIAMBE TENA NAMPIHARO RAIKY

Nanampy ani-rahalahy rey tena hiharo raiky koa ty fivoriambe. Matetiky nisy andro natoka handehana mitory saky fivoriambe. Nasà hitory tan-tanà eny, ohatsy, ty mpanatriky iaby tamy fivoriambe ta Winnipeg, a Kanadà any, tamy 31 Marsa. Maro biby ty olo nitoria tamy ezaky manoka rey, ka tena nisy vokany soa. Nisy fivoriambe hafa koa natao ta Winnipeg any, le nisy 7 000 teo ho eo ty mpanatriky. Io ty fivoriambe farani-ze nimaro mpanatriky tamy fivoriambe iaby ta Kanadà any, tamy fotoa zay.

Nisy fivoriambe raiky zay natao ta Los Angeles, a Kalifornỳ any, tamy 18-26 Oòh 1923. Io ty fivoriambe tena niavaky tamy vahoakini-Jehovah. Fivoriambe io avao ro tena niresahy ty ankamaroani-gazety, tanatini-herinandro maromaro zisiky niaviani-fotoa io. Nizara fanasà 500 000 mahery koa ty Mpianatsy Baiboly. Nasian-drozy soratsy miresaky ani-fivoriambe io koa tamy tomobily, ndre tomobily mpanday olo rey zay ndre tomobilin’olo manoka.

Fivoriambe nataoni-Mpianatsy Baiboly tamy 1923, ta Los Angeles any

Tamy Sabotsy 25 Oòh, le nanao ty lahateny hoe “Ty Aondry noho ty Aosy” Rahalahy Rutherford. Nihazavaniny soa fa ze olo mana fo soa ro “aondry”, le hiay amy paradisa an-tany eto rozy. Nanao lahateny zay koa ie le nisy raha zay nivakiny. “Fampitandrema” raha io. Niresaky ty raha ataoni-fivavaha mivola ty vatany ho Kristiana rey raha io, sady nampirisiky ty olo mana fo soa mba hiboaky baka amy “Babylona Bevata” ao. (Apok. 18:2, 4) Tafarani-zay, le nizara taratasy mivalo miresaky mikasiky fampitandrema io ty Mpianatsy Baiboly amy tany toy iaby. Maro biby ty nizaràn-drozy sady tena nazoto rozy nizara ani-raha io.

“Hanampy antsika hiharo raiky avao fivoria mampahery io”

Tamy andro farani-fivoriambe io, le nisy mpanatriky 30 000 mahery naharè ani-Rahalahy Rutherford nanao ty lahateny hoe “Miroso ho amy Aramagedona ty Firenena Iaby, fe Olo An-tapitrisany Velo Henanizao ro Tsy ho Maty Mihintsy.” Haini-Mpianatsy Baiboly rey hoe ho maro biby ty olo hanatriky ani-fivoriambe io, ka nanofa terrain malalaky biby vo nivita ta Los Angeles tao zay rozy. Mba hahazoa antoky hoe haharè soa ty mpanatriky le nampiasa fitaova fanamafisam-peo tamy stady io tao rozy. Io ty fitaova nalaza tamy zay sady vo niboaky. Maro koa ty olo nijanjy ani-fandahara iny tamy radio.

FITOMBOA NANERAN-TANY

Tamy tao 1923, le tena nitombo ty asa fitoria tan’Afriky, Eropy, Inde, noho tan’Ameriky Antimo. Rahalahy Adavimannathu Joseph ro nanampy tamy fampiboaha boky noho gazety tamy safà hindi, tamil, telugu, noho urdu. Nipetraky tan’Inde any rozy morovaly, le eny ty anan-drozy. Sady nikarakara ty fianakaviany zany ie no nanampy tamy asa io.

William Brown noho ty fianakaviany

Mpianatsy Baiboly nipetraky ta Sierra Leone any Alfred Joseph noho Leonard Blackman. Nila fanampea rozy le nanoratsy tamy foibe a Brooklyn, a New York any. Nivaly fangatahan-drozy iny tamy 14 Avrily 1923. Hoy Alfred: “Nisy nikaiky tampoky aho tamy Sabotsy hariva zay.” Nivola marè olo iny hoe: “Iha va azy nanoratsy tamy Fikambana Tilikambo Fiambena hoe nila mpitory iny?” “Eka, zaho iny” hoy Alfred. Namaly olo iny hoe: “Zaho ro nirahin-drozy atoy.” William Brown olo nikaiky io. Vo niavy rozy amy Antonia valiny tamy andro io, le niaraky amin-drozy koa anakampelan-drozy kelikely roe rezay. Louise noho Lucy ty anaran-drozy. Tsy nandiny ela rahalahy rey fa avy le nitsena an-drozy moroanaky.

Mbo nivola Alfred hoe: “Hamarain’iny, le niaraky nandiniky Baiboly zahay amy Leonard. Ho zay moa ty fataonay sankerinandro. Fe tampoky teo, nahita lahilahy be noho abo zay zahay tam-baravara teo. Rahalahy Brown io. Nafana fo tamy fahamarina ie ka hamarain’iny avao ie le fa ta hanao lahateny.” Tsy ampy vola raiky, le fa nivoazarani-Rahalahy Brown iaby ze boky noho gazety nandesiny. Nahazo boky 5 000 mahery ie tsiela tafarani-zay. Fa nila boky maro avao rozy bakany zay. Fe tsy mpamily boky ty nahaiza ani-Rahalahy Brown. Olo tena nafana fo ie tanatini-fotoa nanompoany ani-Jehovah zay, le matetiky ie miresaky andinin-teny lafa manao lahateny. Farany nikaihin’olo hoe Brown Baiboly ie.

Betelani-Magdeburg tamy 1923

Tamy fotoa rey, le nanapa-kevitsy ty rahalahy tan’Alemaigny any fa hafindra ty biròni-sampana ta Barmen tao satria kelikely pilasy nisy azy io. Ankoatsini-zay, niren-drozy koa fa hanafiky ani-tanà io ty maramila fransè. Nahita trano ta Magdeburg tao ty Mpianatsy Baiboly sady nety soa tamy fanaova printy tao. Tamy 19 Ziein, le nivita ty fitaoma ani-fitaova fanaova printy iny noho ty raha hafa tamy sampana tao, bakeo nifindra tamy Betela vaovao ta Magdeburg io tao rozy. Nandefa hafatsy tamy foibe any rahalahy rey hoe vita ty famindrà ani-Betela iny. Tamy andro io avao le nivola ty mpanao gazety fa nalàni-Fransè ze raha iaby tamy tanàni-Barmen tao. Nisaotsy ani-Jehovah Rahalahy rey satria niaro noho nanampy an-drozy ie.

George Young miaraky amy Sarah Ferguson (ankavana) noho ty rahavaviny

Nanao lia lavitsy George Young mba hanaparitaha ty vaovao soa. Nanory sampana vaovao ie ta Brezily tao le nanomboky nampiboaky Tilikambo Fiambena, amy fivolana portigè. Vola vitsivitsy avao, le fa nahapetraky gazety noho bokikely 7 000 mahery ie. Tena nifalifaly biby Sarah Ferguson lafa nitsidiky ty fianakavian-drozy Rahalahy Young. Fa namaky Tilikambo Fiambena avao ie liany tamy 1899. Fe mbo tsy natao batisa mihintsy ie. Vola vitsivitsy tafara atoy, le nahavita ani-dinga bevata io avao Ranabavy Ferguson noho anany efatsy rezay.

“NAZOTO NANOMPO A NDRANAHARY SADY NIFALIFALY”

Lafa ho nitampitsy tao iny, le nivola ty Tilikambo Fiambena 15 Desambra 1923 fa tena nanampy ty Mpianatsy Baiboly hiharo raiky fanovà natao tamy fivoria, fanompoa, noho fivoriambe rey. Ho zao ty nivolanini-gazety io: “Tena mana finoa matanjaky zao ty fiangona. ... Mbo misy asa be mandiny antsika amy 1924, ka enga anè tsika ho parè hiasa mafy, sady hazoto noho ho falifaly hanompo a Ndranahary avao.”

Tao tena niavaky ho ani-Mpianatsy Baiboly koa ty tao 1924. Niasa ta Staten Island tany rahalahy tamy Betela tao rey tanatini-vola maromaro. Tsy lavitsy ani-foibe ta Brooklyn tao iny ty nisy ani-tanà vaovao io. Nivita tamy voalohandohani-tao 1924 ty fanamboara trano tao rey, sady nanampy ani-rahalahy rey hiharo raiky noho hizara ty vaovao soa. Mbo tsy nanao ani-zay mihintsy tsika bakany zay.

Fanamboara trano ta Staten Island

a Kahiem-pivoria amy Fiaina Noho Fanompoa Kristiana amy zao.