Tali a le Tusi Paia

 O Tanielu o se perofeta iloga Iutaia na ola i le vaitausaga o le 630 T.L.M. i le 530 T.L.M. Na foaʻi atu e le Atua iā te ia le tomai e faamatalaina ai miti, faaali atu i ai faaaliga e faatatau i mea o le a tutupu i le lumanaʻi, ma faagaeeina o ia e tusia le tusi o le Tusi Paia lea ua faaigoa i lona igoa.—Tanielu 1:17; 2:19.

O ai Tanielu?

 Na ola aʻe Tanielu i Iuta, o se malo o lona laumua o Ierusalema ma na iai le malumalu o tagata Iutaia. I le 617 T.L.M., na faatoʻilaloina ai e Nepukanesa le tupu o Papelonia Ierusalema ma ave faapagota i Papelonia “alii sili o le nuu.” (2 Tupu 24:15; Tanielu 1:1) Atonu o loo talavou Tanielu i lenā taimi, ma na auina faatasi atu i latou ma na alii sili.

 Na auina atu Tanielu ma isi tama talavou (e aofia ai Sataraka, Mesako, ma Apeteniko) i le maota o le tupu o Papelonia ina ia latou maua toleniga faapitoa e auauna ai i le malo. E ui ina faamalosia i latou ia lē faamaoni i o latou talitonuga, ae na tumau faamaoni pea Tanielu ma ana uō e toʻatolu iā Ieova lo latou Atua. (Tanielu 1:3-8) Ina ua māeʻa le tolu tausaga o la latou toleniga, na viiviia i latou e le tupu o Nepukanesa i lo latou atamamai ma tomai, ma faavasegaina i latou e “faasefulu ona sili atu ona lelei i latou nai lo o ositaulaga e faia faiga faaagaga uma lava, ma ē uma e valaau atu i ē ua oti i lona malo atoa.” Na tofia e le tupu Tanielu ma ana uō e auauna i le maota o le tupu.—Tanielu 1:18-20.

 I le faitau sefulu tausaga mulimuli ane ai, ma atonu ua sili atu ma le 90 tausaga o Tanielu, na aami atu ai o ia i le maota o le tupu. O le taimi lea o loo pule Pelesara o se tupu i Papelonia, ma na ia talosaga atu ai iā Tanielu ina ia faamatala mai le uiga o se tusitusiga na faafuaseʻi ona iai i luga o se pā puipui i le maota o le tupu. E ala i le taʻitaʻiga a le Atua, na faamatala atu e Tanielu o le a faatoʻilaloina Papelonia e le emepaea o Metai ma Peresia. O lenā lava pō na faatoʻilaloina ai Papelonia.—Tanielu 5:1, 13-31.

 I le pulega a le malo o Metai ma Peresia, na tofia Tanielu e avea ma alii sili ma na manatu le tupu o Tariu e tuu atu i ai nisi tofiga. (Tanielu 6:1-3) Na faufau alii sili ma faipule lotoleaga e fasiotia Tanielu e ala i le lafo o ia i se lua o leona, ae na laveaʻia e Ieova o ia. (Tanielu 6:4-23) A o lata ina maliu Tanielu, na faaali atu se agelu iā te ia ma e faalua ona faamautinoa atu i ai o ia o se “tagata faapelepeleina.”—Tanielu 10:11, 19.

 Maimoa i na mea na tutupu e faalaeiauina ai i le ata tifaga e lua ona vaega Tanielu: Na Faatuatua i Lona Olaga Atoa.