Pesega Mālie a le Pealua

TUSIA E LE SUI O LE ALA MAI! I KENYA

E TOʻALUA le ʻaupepese sa faafesagaʻi, ua sauni mo le la faafiafiaga. Ua ifo teisi mai le taʻitaʻi o le ʻaupepese ma amata mai sina nota mālū ma le manino, sa o se leo na matuā logo mālie ma ati atu i le ea o le taeao i se mamao tele. Ona faapena foʻi lea ona ifo mamalu mai le lona lua o le ʻaupepese, ma ona o le fetaui o le taimi o lana oso mai, sa ia pese maia ai se leo e sologa tutusa lelei le mālū lea e valu nota e maualuga ai na i lo le leo o lea na amata muamua. A o amata ona faatopetope ma le mālosi mai o o la leo, ua amata ai nei ona lagonaina atu leo e lua ua peiseaī e na o se leo e tasi. Sa ou faalogologo ma loʻu matuā māofa i lo la tomai uigaese ma le matagofie o o la leo.

O lenei faafiafiaga maoaʻe sa leʻi faatinoina i se maota tele o faafiafiaga o loo tumutumu ai ni tagata. Na i lo lea, sa faatino i luga o se lālā lāʻau e latalata mai i loʻu fale iinei i Kenya—e ni manulele se lua. Ina ua uma a la pesega, ona tutū sasaʻo lea o le ʻaufaafiafia, faaloloa o la apaʻau, ma felelei ese loa.

E masani lava ona faapea se muāgagana faa-Peretania, “o manulele o le ituaiga e tasi e faifaimea faatasi.” Peitaʻi o se mea e mataʻina ai, o nisi manulele e foliga mai foʻi e fiafia e pepese faatasi—ma e matuā fetaui lelei! E matuā sologa faatasi lava lena pesega toʻalua, lea pe ana faapea e lē mafai ona vaʻai atu i manulele e lua, semanū e lē faigofie i le tagata faalogologo ona ia mateʻia e lua manulele eseese ia o loo la usuina mai se pese! E oo lava i saienitisi ua faasesēina ai. O lea, e leʻi leva tele atu na faatoʻā ioeina ai o le pepese taʻitoʻalua o se faiga e masani ai manulele.

Le Manulele ua Taʻua o le Bell Bird

Mo se faaaʻoaʻoga, o le boubou o le teropika, o se manulele e faapitoa lava lona atamai i faafiafiaga. O lenei manulele e maua i le konetineta o Aferika, e na te usuina mai se leo uigaese lava e pei o le leo o se fagufagu, lea e masani ona peiseaī o le tatagi o ni uʻamea o loo faafetoʻai. O lea, ua taatele ai ona faaigoaina o le bell bird. E aulelei lava foliga o le boubou, e iila mai le uliuli o lona ulu, e faapena foʻi i le tuāua ma ona apaʻau. O le sinasina pei se kiona o fulu o lona fatafata ma le papaʻe o tosi o ona apaʻau ua matuā matilatila mai lava le eseese. E masani lava ona vaʻaia boubou e felelei taʻitoʻalua, ma o le boubou poʻa ma le boubou fafine e tutusa le foliga mai o o la tino faapea ma o la lanu.

So o se tasi lava o loo savali i totonu o se vaomatua filifili e vave lava ona ia iloa o loo iai iinā ni boubou a o ia leʻi vaʻaia. E masani ona tagi e le boubou poʻa ni leo faatopetope se tolu e pei ni leo o se logo. E vave lava ona tali atu i nei leo se kweee oolo mai le boubou fafine. O nisi taimi e amata e le isi manulele ona tagi faifai pea ae oso mai lana paaga ma se nota e faatosotosololoa—o se leo  mālie e iʻu ai lava ina lagonaina atu e peiseaī o se pesega ua usuina e aunoa ma se toe taofia.

E lē o matuā malamalama lelei saienitisi i le auala tonu lava o loo mafai ai ona faatino lenei faiga. E manatu nisi faapea, ia atonu lava ua na o le faatatauina o le manatu foʻi lea “o le faataʻitaʻi soo e iʻu ai ina lelei atoatoa le faiga o se mea.” O aso taʻitasi e pepese faatasi ai le manulele poʻa ma le manulele fafine, ma mafai ai ona matuā fetaui lelei le la faafiafiaga.

O le mea e mataʻina ai, e foliga mai e masani ona iai se “faaleoga patino” a boubou e eseese lava e tusa ai o nofoaga o loo iai. E foliga mai e māfua lenei mea ona o lo latou faataʻitaʻi atu i leo o mea i lena nofoaga pe faataʻitaʻi foʻi i pesega a isi manulele. O lenei faagasologa ua taʻua o le vocal copying (faataʻitaʻi i leo o isi mea). O le iʻuga, o leo o pesega a boubou ia o loo lagonaina i togāvao tetele i Aferika i Saute e mafai ona telē so latou eseesega mai leo o pesega na e lagonaina i Great Rift Valley i le itū i sasaʻe o Aferika.

O ni Paaga i le Olaga Atoa

I le tusi The Trials of Life, ua taʻua ai e David Attenborough e faapea: “E ese le faamomoiloto o le iloaina faapea, o le tulaga masani lava o manulele nei e faifaimea toʻalua, e tūmau ai pea ona la faifaimea faatasi mai lava i lea vaitau i le isi vaitau, pe i lo la olaga atoa.” O le ā ua māfua ai lenei sootaga mālosi? Ua faapea mai atili Attenborough: “O lo la faatupuina aʻe o lea tomai ua la faatinoina ai foʻi se auala e faamālosia atili ai le la faiā, e pepese faatasi a la pese lavelave a o tutū faatasi i luga o se lālā lāʻau; ma o nisi foʻi taimi, pe afai e lē o iai le isi o i laʻua, ona pese uma lea e le manulele ua tuʻua na o ia le leo atoa lea sa masani ona la peseina faatasi.”

O pesega foʻi atonu e fesoasoani i manulele ina ia faigofie ai i le isi manulele ona suʻe le isi i totonu o se vaomāoa. Pe a fia iloa e le manulele poʻa po o fea o iai lana paaga, le manulele fafine, ona amata lea ona ia faatagitagi mai se faasologa o ni leo mālie, ona pese faatasi atu loa lea i ai o le manulele fafine, e tusa lava pe atonu o loo mamao ese se mea o iai. O le taimiga o a la pesega e matuā tutusa lelei e pei lava na muaʻi fuafua se la faafiafiaga o le a fai.

E Pepese a o Faia a La Galuega

Pe e te fiafia e faalogologo i se mūsika a o fai au galuega? E foliga mai, o le mea foʻi lena e fiafia i ai le tele o manulele. I le tusi a Michael Bright, The Private Life of Birds, ua taʻua ai faapea, o pesega a manulele o loo iai se aafiaga faaletino e faagaee ai isi manulele o loo faalogologo, i le faapea mai, ina ua uma ona faalogologo i pesega a manulele, “sa vave ai le tātā o fatu o manulele poʻa faapea foʻi manulele fafine.” E lē gata i lea, o nisi manulele fafine “na vave ai le fausiaina o o latou faamoega” ma “atili ai foʻi ona tele o latou fua e tautuufua ai” ina ua latou faalogoina pesega a manulele poʻa.

E mautinoa lava o le a faaauau pea ona maua e saienitisi nisi mea mataʻina e uiga i le pealua lea e pepese, e pei o le boubou o le teropika. Ae po o le ā lava se aogā e ono maua mai a la pesega maoaʻe, seʻi aua lava neʻi o tatou faagaloina le mea moni faapea, o loo iai se isi fuafuaga sili ona tāua o loo la faamalieina. O loo la aumaia lagona o le fiafia i taliga o tane ma fafine o loo latou talisapaia le faalogologo atu i a la pesega! O le mea moni lava, o na mūsika sili ona mataʻina e uunaʻia ai i tatou ina ia vivii atu i Lē na Foafoaina “manu felelei.”—Salamo 8:8.