Ua Fesili Mai Talavou . . .

Tamā ua Sosola Ese—Pe Mafai Moni Ona Latou Sosola Ese?

“Ina ua ia fai mai, ‘O le a ou fanauina lau pepe,’ auoi tafēfē i loʻu teʻi. O ai nei o le a na tausia le pepe? Sa matuā mamao lava aʻu ma se tulaga e mafai ai ona tausia se aiga. Na oo mai oʻu lagona ua ou fia sola ese.”—Simi. *

I SE lipoti mai le Alan Guttmacher Institute ua taʻua ai faapea: “I tausaga taʻitasi, e toetoe lava atoa le miliona o teineiti talavou . . . ua maua i le maʻitaga.” E tusa ma le “78% o pepe e fananau mai i teineiti talavou e lē o faaipoipo.”

I aso ua mavae, sa faatāua i tama le lagona faapea o sa latou avega tauave le tausia o tamaiti ua fananau mai ia i latou. Peitaʻi e pei ona fai mai le tusi Teenage Fathers, “o maʻitaga i tua atu o le liʻo o le faaipoipoga ua lē o toe avea o se mea e masiasi ma faalumaina ai e pei ona sa iai [muamua].” I nisi vaipanoa, e manatu ai talavou faapea, o le faia o se atalii * o se tama talavou ua oo lava ina vaai i ai o se faailoga e mātaulia ai! Peitaʻi, e toʻaitiiti lava tama talavou o loo faaauau pea ona faatino a latou avega tauave faifaipea i tamaiti na latou fanauina mai. E toʻatele ua faifai mālie lava ona meʻimeʻi atu—pe sosola—ese. *

Ae pe mafai ea e se alii talavou ona sola motu ese lava mai āuga o amioga lē mamā? E leai, pe a fua atu i le manatu o le Tusi Paia. Ua lapataʻi mai: “Aua neʻi faaseseina outou, e le ulagia le Atua, auā o le mea e luluina e le tagata, o le mea lava lea e seleseleina mai ai e ia.” (Kalatia 6:7) E pei ona o le a tatou tilofaʻia, o amioga lē mamā faaleituaiga e masani ona iʻu i āuga tumau mo teine ma tama i o latou olaga atoa. E mafai e talavou ona ʻalofia na āuga pe a utagia fautuaga tuusaʻo ma le manino a le Tusi Paia ina ia ʻalofia amioga lē mamā faaleituaiga.

Alu Ese—E Lē Faigofie

O le tausia o se tamaitiiti e anoanoaʻi ni faataulaga e aofia ai i le taimi, o tupe, ma le saʻolotoga o le tagata lava ia. Ua taʻua e le tusi Young Unwed Fathers e faapea: “O nisi alii talavou e lē naunau e ‘tausia se isi tagata,’ pe afai o le faia faapea o le a itiiti ai le seleni latou te toe maua.” Peitaʻi, e toʻatele ua latou seleseleina āuga ogaoga ona o lo latou manatu faapito. O se faaaʻoaʻoga, e tele atunuu e matuā inainā ai lava faamasinoga ma i latou o faavaeina tulafono, i alii e mumusu e tausi a latou fanau. O le taimi lava e faamaonia ai faaletulafono le avea o se tasi ma se tamā o se tamaitiiti, e ono tāpā ai tamā talavou ina ia latou totogia tupe mo tausaga o faagasolo mai—ma e leai lava se faafiapoto e faia i ai. E toʻatele talavou ua tuu faamalosi aʻoga po ua faigaluega toaʻi lava i ni galuega e laiti totogi auā le faataunuuina o na avega tauave. Ua faapea mai le tusi School-Age  Pregnancy and Parenthood: “O le laʻitiiti lava o tausaga e faifanau ai se tasi, o le maulalo foʻi lena o ni aʻoaʻoga mautū e mafai e lena tamā ona ia ausia.” Ma afai e lē mafai e se tasi ona ia totogia tupe e tausia ai se tamaitiiti, o le atili tetele foʻi na o aitalafu e iʻu i ai.

O le mea moni, e lē o tama talavou uma e iai lagona lē kea i a latou fanau. E toʻatele latou te amataina se mea ma ni faanaunauga lelei. I se suʻesuʻega na fai ua mātauina ai, o le 75 pasene o tamā talavou sa asiasi atu i a latou fanau i le falemaʻi ina ua fananau mai. Peitaʻi, o le toʻatele o tamā talavou e lē umi lava ae amata ona sisii lima mai tiute tauave o le tausia o se tamaitiiti.

Ua iloa e le toʻatele e lē o ia i latou le tomai po o le potomasani e maua ai se galuega talafeagai. Ona o le masiasi i le leai o so latou tomai e saunia ai se fesoasoani tau seleni, e oo ai lava ina latou faamaamulu mai a latou avega tauave. Ae peitaʻi, e lē mafai ona ʻalo mai se alii talavou i le matuitui o faanoanoaga i tausaga o fotuaʻi mai. Ua taʻutino mai e se tasi tamā talavou: “O nisi taimi e faasolo ai oʻu mafaufauga po o faapeʻī mai si oʻu atalii. . . . E pala lava oʻu faalogona i loʻu alu ese mai [ia te ia], a o lenei la ua mamulu ese atoatoa atu o ia mai ia te aʻu. Atonu e iai se aso o le a ia toe saʻili mai ai ia te aʻu.”

Afaina ua Oo i Tamaiti

Atonu e tatau foʻi i tamā ua sosola ese ona latou fesagaʻia lagona matuitui o le masiasi—le masiasi ona ua afaina sana lava tamaitiiti ia te ia. Aemaise ai, e pei ona faaalia e le Tusi Paia, e manaʻomia uma e le tamaitiiti se tinā ma se tamā. (Esoto 20:12; Faataoto 1:8, 9) Pe a tuulafoaʻia e se tamā sona atalii, e tusa lena ua ia foaʻi atu lana tamaitiiti i le anoanoaʻi o faafitauli e ono oo mai. Fai mai se lipoti a le Matagaluega o le Soifua Mālōlōina ma Auaunaga mo Tagata a le Iunaite Setete e faapea: “O tamaiti e ola aʻe i aiga e na o o latou tinā e tele lava ina maualalalo o latou togi i suʻega o le gagana tautala ma le matematika. I le ogatotonu o tausaga faatamaiti ua iloa ai, o tamaiti o loo tausi e se matua nofotoʻatasi e tele ina maualalalo o latou togi, ae tele o latou faafitauli tau i amioga, ma maualuga le aofaʻiga o i latou e aafia i maʻi faaumiumi o le tino ma tulaga faalētonu tau i le mafaufau. I talavou ma talavou ua matutua, ua iloa ai, o le tausia aʻe i se aiga e na o se tinā e fesootaʻi atu i lamatiaga mataʻutia o talavou ua faifanau, le faamaamulu mai aʻoga maualuluga, le faafalepuipui, ma le oo ina lē faigaluega pe lē toe aʻoga foʻi.”

Ua faaiʻu mai manatu o le mekasini o le Atlantic Monthly e faapea: “E tusa ai o faamaoniga faatuputupulaʻia i le olaga masani ua iloa ai, o tamaiti i aiga ua faalētonu ona o talaga faaipoipoga pe fananau i fafo mai o le liʻo o le faaipoipoga, e itiiti so latou taulau manuia na i lo tamaiti o loo tausia e o latou mātua uma e toʻalua, pe a oo mai i le tulaga o le sologa lelei. O tamaiti i aiga e taʻitoʻatasi mātua e foliga mai e matuā oo lava i ni olaga matitiva. E foliga mai foʻi e ono tumau ai lava lo latou olaga mativa lea.”

Seʻi manatua o nei lamatiaga e fua i faamaumauga o suʻesuʻega sa faia i vaega o tagata ae lē o matuā faatatau atu i tagata taʻitoʻatasi. E toʻatele tamaiti ua ola aʻe ma avea o ni tagata matutua e ola paleni lelei e ui lava i ni talaaga lē lelei o o latou olaga faaleaiga. E oo foʻi i na tulaga, e mafai lava e lagona nofosala ona matuā faavaivaia ai le mafaufau o se alii talavou o lē na ia tuulafoaʻia sona atalii. Fai mai se tasi tamā e lē o faaipoipo: “Ou te popole talu ai ua ou matuā [faaleagaina lava] lona olaga e faavavau.”—Teenage Fathers.

Le Luʻi o le Faatinoina o le Tausiga

E lē faapea o tamā talavou uma lava ua sosola ese. E iai nisi alii talavou ua latou iloa lelei lava e iai sa latou avega tauave i a latou fanau ma o loo mananaʻo moni e fesoasoani atu i le tausiga o i latou. Peitaʻi o le tulaga masani, e faigofie lava le faalele o faamatalaga na i lo le faatino. O se tasi māfuaaga, atonu e itiiti ni aiā faaletulafono o iai i lenei tamā e lē o faaipoipo, lona uiga o le tamaʻitaʻi ma ona mātua latou te pulea po o le ā le tele—po o le itiiti—o fesootaʻiga e mafai ona ia faia ma lona atalii. Ua faapea mai Simi, lea na taʻua i le amataga: “O se taumafaiga faifai pea le taumafai e suʻe se avanoa e fai atu ai se manatu e faatatau i le tamaitiiti.” O lea atonu e faia ai ni faaiʻuga e ono matuā teena e le tamā talavou, e pei o le vavae atu o le tamaitiiti e tausi e nisi—po o le oo foʻi ina faia se faapaʻūtama. * Na faapea mai ma le faanoanoa se tasi tamā talavou: “E faigatā tele mo aʻu loʻu vaai atu o latou foaʻi atu o ia i se tagata ou te lē masani ai, peitaʻi atonu e leai lava se isi mea ou te toe mafaia.”

Ua malilie nisi alii talavou e faaipoipo atu i tinā o a latou fanau. * O le mea moni, o le faaipoipo o le a  faaitiitia ai le faalumaina o se tamaʻitaʻi ma mafai ai foʻi ona tausia aʻe le tamaitiiti e ona mātua uma e toʻalua. Atonu foʻi e ui lava i sa la amioga lē tatau na faia, ae o lenei ulugalii laiti o loo alofa moni lava le tasi i le isi. Peitaʻi, e lē avea le mafai e le tauleʻaleʻa ona fai o ni fanau ma itu e faapea ai ua ia te ia le matua faalemafaufau ma faalogona lea e manaʻomia ina ia avea ai o se tane ma se tamā. E lē uiga ai foʻi faapea ua ia te ia le tomai e tausia ai se avā ma se tamaitiiti i le tulaga tau seleni. Ua faaalia i suʻesuʻega faapea o faaipoipoga e fai faafuaseʻi ona o se maʻitaga e tele lava ina puupuu se taimi e tumau ai. E lē faapea la o le faatopetope e faaipoipo e mafai i taimi uma ona avea ma vaifofō atamai.

E toʻatele alii talavou ua malilie e lagolago i le tausia o a latou fanau i tulaga tau tupe. E pei ona taʻua i le amataga, e manaʻomia ai le matuā maumauaʻi mo se tamā talavou ina ia faaauau pea lena lagolagosua mo se taimi umi—atonu pe mo le 18 tausaga pe sili atu foʻi! Peitaʻi o le faaauauina o lenei fesoasoani tau seleni e mafai ai ona puipuia le tinā ma le tamaitiiti mai le ola i se olaga mativa.

Ae faapefea le galulue faatasi i le tausia moni aʻe o le tamaitiiti? E mafai foʻi ona avea lenei itu ma luʻi faigatā. O nisi taimi e popole mātua o le alii ma le tamaʻitaʻi lea ua fai le la pepe, ina neʻi toe faia foʻi e i laʻua nei ni feusuaʻiga, o lea e taumafai ai e tau taofiofi—pe oo lava ina matuā faasā—ona toe fevaaiaʻi le toʻalua lenei. Atonu e manaʻo le tamaʻitaʻi ina ia aua neʻi soona lata tele lana tama i se tamāloa e lē o sana tane. Po o le ā lava le tulaga o iai, ae afai o loo maua le faatagaga mo le tamā e fesootaʻi atu ai e lē aunoa i lona atalii, o se faiga atamai mo tagata o le aiga ona faamautinoa o loo vaavaaia lelei na asiasiga, ina ia taofia mai ai nisi amioga lē tatau e ono toe tupu.

Ona o le faanaunau e fia mafuta atu i a latou fanau, ua aʻoaʻoina ai e nisi tamā e lē o faaipoipo ni auala latou te faatino ai nisi o tiute autū faamatua, e pei o le faataele, fafaga, pe faitau se tusi i a latou fanau. Atonu e taumafai se alii talavou o lē ua maua le malamalamaga i tapulaa a le Tusi Paia ina ia aʻoaʻo atu i lona atalii nisi o mataupu silisili o le Afioga a le Atua. (Efeso 6:4) Peitaʻi, e ui o le iai o sina uaʻi alofa mai le tamā e mautinoa lava e sili atu ona lelei mo se tamaitiiti na i lo le matuā leai o se uaʻi mai, ae o le mea moni lava, e lē taitai tutusa ma le iai o se tamā e la te mafuta faatasi i aso taʻitasi. Ma pe afai e teʻi ua faaipoipo le tinā o le tamaitiiti, e iʻu ina matuā misi atoa ai loa se avanoa o le tamā talavou lea e toe aiā atu ai pe afai o le a tauave e le isi tamāloa le avega o le tausia aʻe o lona atalii.

Ua manino mai la, o le avea ma tamā o se tamaitiiti i fafo mai o le liʻo o le faaipoipoga e oo atu ai i le tele o puapuaga—e lē gata i mātua ae faapea foʻi le tamaitiiti. E lē gata i popolega talafeagai, ae iai foʻi le lamatiaga o le mou ese atu o le finagalo malie o Ieova le Atua, o lē na te taʻusalaina feusuaʻiga faaleituaiga lē mamā. (1 Tesalonia 4:3) E ui atonu e mafai ona faia le mea sili e mafai i le tulaga leaga ua oo i ai e pei o se maʻitaga a o laʻitiiti pea, peitaʻi e tatau lava ona manino, o le ala e sili atu ona lelei o le ʻalofia lea o le faia o amioga lē mamā i le taimi muamua lava e ono faaosoosoina ai. Ua taʻutino mai se tasi tamā talavou: “O le taimi lava e avea ai oe o le tamā o se tamaitiiti i fafo mai le liʻo o le faaipoipoga, o le a lē taitai ona toe tutusa lou olaga.” O le mea moni, o le a tatau i se tamā talavou ona ia talitalia āuga o lana measesē na fai i taimi uma o totoe o lona olaga. (Kalatia 6:8) Ua toe faamaonia foʻi le atamai o le fautuaga a le Tusi Paia ina ua faapea mai: “Ina sosola ese ia outou i le faitaaga.”—1 Korinito 6:18.

[Faaopoopoga i lalo]

[Ata i le itulau 23]

E sili atu lava ona lelei pe a ʻalofia le faia o amioga lē mamā i le taimi muamua lava e faaosoosoina ai