Le Pauta Faamanogi Meaʻai na Maua Mai le Isi Itu o le Lalolagi

TUSIA E LE SUI O LE ALA MAI! I HAGAKERI

“OKA taʻi manaia lenei sitiū! O le ā le mea faamanogi na e faaaogāina?” Atonu o le auala lenei o le a faateʻia ai oe i le tofo o se sitiū faa-Hagakeri. O lona tofo uigaese e maua mai le paprika, o se pauta faamanogi meaʻai e fai mai le laau o le pepa, lea na oo atu i Hagakeri mai le isi itu o le lalolagi.

E taʻua i le talafaasolopito faapea, o Amerika i Saute na muamua lava ola aʻe ai le laau lenei o le pepa faimeaʻai. O mea na gaosi mai le ele sa maua i tuugamau o tagata Inca (tagata Initia mai Peru tutotonu)—e talitonuina pe tusa ma le afe tausaga le leva—o loo vane ai ata o le laau o le pepa faimeaʻai e teuteu ai. Ua aofia foʻi pepa i meaʻai ia sa tanumia faatasi ma tino oti o tagata Inca.

E talitonu nisi tusitala o talafaasolopito faapea e iai se alii fomaʻi na folau faatasi atu ma Columbus i Amerika ma avatu ni fatu o pepa i Sepania i le 1493. Po o le ā lava le mea na tupu, ae o Sepania le uluaʻi atunuu Europa na latou atiina aʻe tele le laau o le pepa faimeaʻai. O iinā na amata ai ona oo atu le pepa faimeaʻai i Peretania ma vaipanoa i le itu i saute o Falani, lea sa tele ai ina faaola o se laau e teu ai fale na i lo se laau e faamanogi ai meaʻai pe faaaogā foʻi mo meaʻai! Mulimuli ane, na avatu e tagata Eleni faatauʻoa laau o pepa i isi atunuu i le faasolo atu i le Sami Metitirani ma le Sami Uliuli.

Ua lauiloa le laau o le pepa faimeaʻai i Hagakeri talu mai le senituri lona 16. O se tasi o ona taʻu, o le “pepa a Take,” e taʻu mai ai atonu na aumai i Hagakeri e tagata mai Take. Po o le ā lava le mea na tupu, ae e oo mai i le asō, ua avea ai lenei pauta mūmū malosi, e manogi ma suamalie a Hagakeri o se pauta e sili ona fiafia i ai tagata, o ē naunau i pauta faamanogi meaʻai, i le lalolagi aoao.

O laau o pepa faimeaʻai e olaola lelei i laufanua laugatasi e enaena lona oneone ma tele ina lāina. E amata e le ʻaufaifaatoʻaga ona sauniuni le eleele mo le totōina o laau pe a tau faaiʻuiʻu le tau māfanafana, i le taimi lava e māeʻa ai le seleselega o le tausaga ua tuanaʻi atu. O nisi laau o pepa faimeaʻai e ola mai i fatu; o isi o ni tamaʻi laau e faamili muamua ona tasii ai lea. O laau o pepa ia e faamili  muamua faatoʻā tasii ai e manaʻomia ona totō muamua i se vaipanoa o loo vaavaaia lelei, e pei o se fale laau (greenhouse) o loo lava le savili e ulu atu i ai. O iinā e fui ai ma le faaeteete tamaʻi laau, e tuu i ai fetalaisa, ma vele ese ni vao o iai. A o leʻi tasii ese atu tamaʻi laau i se mea o le a totō tumau ai, ae o lea ua faasolosolo mālie lava ona faamasani tamaʻi laau i tulaga o mea i fafo atu o le fale laau.

Pe a mavae le ono i le valu vaiaso, o le taimi lea ua tatau ai ona sii atu tamaʻi laau o pepa e totō i le fanua. I Hagakeri, e faatino ai lenei faiga i ni nai aso amata lava o Me. I lenei tulaga, e manaʻomia ai pea e laau se vaavaaiga ma le faaeteete—e ao i le ʻaufaifaatoʻaga ona fui ma fana ma vele ma faamalū le palapala i autafa o laau pe afai latou te mananaʻo e selesele mai ni pepa e lapopoʻa ma lelei.

E amata le seleselega i le faaiʻuga o Aokuso po o le amataga o Setema. O se pepa sa lanumeamata o le a liua i se lanu mūmū sesega pe a pula. E tatau lava ona tau i lima pe a oo ina selesele na i lo le faaaogā o se masini, seʻi vaganā ai pe afai ua taufai pula uma fua o laau i le taimi e tasi. Po o le ā lava le auala o le a faaaogā e selesele ai, ae mautinoa le tele o suiga eseese o le a faia i pepa faimeaʻai a o e leʻi faaaogāina i lau kuka. Mo se faaaʻoaʻoga, pe a uma ona tau, o le a mou ese atu le tele o le sua o le pepa, ma e faaitiitia foʻi le tele o le suka ma le vaitamini-C o loo i ai. *

Pe a uma le seleselega, e tatau ona iai se taimi e faamātūtū ai pepa ma seʻi toe faapula lelei. O le auala masani e fai ai e tagata o le atunuu lenei mea o le tanoanoa lea o pepa i se manoa ma faatautau. Peitaʻi i aso nei, ua sili atu ona taatele le utu o pepa i ni taga uumi e suʻi i ie e valavala lo latou lalagaina, ina ia mafai ona sao atu le ea i totonu. Ona faaputu lea o taga i luga o ni fata pe tuu i ni fale e tuu ai meafaigaluega mo faatoʻaga. O le taimi lava e pula lelei ai, ona olo loa lea o pepa ia nuti lilii ma avea ma pauta, ina ia maua ai se mea faamanogi meaʻai manaia lea ua lauiloa i lona taʻu faa-Hagakeri mo le pepa—le paprika.

O nisi ituaiga o paprika e matuā feū lava, e tele ina māfua ona o loo iai se sua e taʻua o le capsaicin. O lenei sua o le laau ua faaaogā foʻi mo togafitiga faafomaʻi, e pei o le togafitia ai o ni faafitauli tau i le laualo ma tigā o le maʻi gugu. Po o le ā lava le tulaga, ae o le tofo uigaese lava lea o le paprika—pe feū pe magalogalo—ua na o se tasi lena o ona itu ua mataʻina ai. Pe a tuu ane i lona foliga mai, o le matagofie o lona lanu ua atili faatosina ai le paprika i le vaai. Pe a tuu sina paprika i meaʻai fagamoa, e fesoasoani foʻi i matuāmoa ina ia latou tuufua mai ai ni fuāmoa e matuā sasama o latou lega!

Pe e te fia tofo ea i se taumafa e faamanogi i le paprika? Aiseā e te lē faataʻitaʻia ai le fua lea e faamatala atu i lalo mo le sitiū? E pei ona faapea atu i matou nei o tagata Hagakeri, jó étvágyat!—alo i lau taumafataga!

[Faaopoopoga i lalo]

[Pusa i le itulau 11]

LE SITIŪ FAA-HAGAKERI

1/2 pauna [1/4 kilokalama] fasipovi e leai se ponaivi, tipitipi i poloka faatafafā

1 sipuni tele [15 mililita] gaʻo (suāuu fai meaʻai)

1 aniani feololo, tipitipi ninii

2 tipa lapopoʻa aniani saina, ua tuʻituʻi malū

2 sipuni tele [30 mililita] paprika suamalie

2 sipunitī [10 mililita] masima

1/4 sipunitī [2 mililita] fatu caraway (pe a manaʻomia)

2 pateta feololo, fufulu, fisi ese paʻu, ma tipitipi i poloka faatafafā

1 tamaʻi pepa lanumeamata, aveese fatu ma tipitipi ninii

2 tamaʻi tamato, aveese paʻu ma fatu, ma tipitipi

4 aunese [100 kalama] o mataloni e fai mai le falaoamata ma fuāmoa

Faavevela le gaʻo i totonu o se ulo loloto, ma togi i ai le aniani. Saʻeu seʻia oo ina vaivai le aniani. Togi i ai le aniani saina ma le paprika ma saʻeu atili, fai ma saasaa i ai sina vai pe a manaʻomia ina ia aua neʻi mū. Ona tuu loa lea i ai o fasipovi ma le masima, ma toe saʻeu ia tau. Tapuni le ulo ma tuu seʻi oo ina puna. Fai ma saʻeu, ma saasaa i ai sina vai pe a manaʻomia ina ia aua neʻi mū. Lafo i ai fatu caraway, pe a manaʻomia. Pe afai ua malū le fasipovi, lafo i ai pepa, tamato, ma sasaa i ai ni lita se lua o le vai. Tuu seʻi faapuna, ona ufiufi lea o le ulo, ma faavaivai le ogaumu ina ia punapuna lemu mo le 15 minute. Lafo i ai pateta ma faapunapuna atili seʻia oo ina vela pateta (10 i le 15 minute). Faamasima e fua i le tofo. Ia asu atu a o vevela ma tuu ane i mataloni ua uma ona faavela. E lava ai le toʻafā i le toʻaono tagata.