Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Le Ulua‘i Tātuu Laau—O Loo Galue Pea

Le Ulua‘i Tātuu Laau—O Loo Galue Pea

Le Uluaʻi Tātuu Laau—O Loo Galue Pea

UA FAIA e tagata le tele o meafaigaluega e tātuu ma tipitipi ai laau, e aofia ai toʻi, o se fasi ogalaau ua taʻua o le tina, po o se uʻamea mafolafola ua faamaʻai le isi ona itu mo le tāisiina o fafie ma maa (wedge ma splitter) ma ʻili. Ua iai foʻi masini toso palau e iai o latou faaū maamaʻai pei ni naifi e mafai ona tatipi ai ogalaau tetele. Ae peitaʻi o meafaigaluega sili lava ona leva ua faaaogāina e tātuu ai laau, sa leʻi faia e ni tagata. O se seti lelei o nifo maamaʻai—o nifo o le piva (beaver), le uluaʻi tātuu laau.

E mafai ona oo le maualuga o se piva matua i le tusa ma le fā futu [1.3 mita] le umī ma lona mamafa e oo i le 60 pauna [27 kilokalama]. Talu ai e faaauau pea ona tutupu ona talāluma i luga ma lalo ia e ʻati ai mea, e tatau la ona fai ma olo e le piva ona nifo i se mea malō ina ia tau faapupuu ai. E iai se lei malō (hard enamel) e puipui mai ai le pito i luma o na nifo, ma mafai ai ona faamaʻai ma faasipa teisi na nifo. Ona e sisipa i totonu ma faagaoioi i maso malolosi ona aulamu, po o le ā lava la le malō o se laau, ae ua mafai e nei tofi (chisel) faalenatura ona latou tātuuina ma tipitipi.

Faapelaue Māfanafana, Siʻusiʻu e Tele Ona Aogā

E talisapaia lava e tagata o loo ola i le tau mālūlū, le aogā o se faapelaue telē māfanafana ma see ai le vai. O le piva la, e lē taitai ona tau faatauina sona ofu telē faapena, auā e ola mai lava ua uma ona saunia e faapei o sona ofu lona tino fulufulua mafiafia. E eseese lanu o o latou fulu, e faasolo mai lava i le enaena vaivai e oo atu i le enaena malosi, ma e atulua fulu o le piva. O fulufulu mafiafia i totonu lea e pei o se ofu pito i totonu, o loo iai ni fulufulu manifinifi ua afei e ni talatala matuitui ninii lea ua pipii faatasi ina ia puipuia ai le piva mai le vai ma le mālūlū. O fulufulu uumi ma le mafiafia pei se talipupuni, ua ufiufia ai fulufulu pito i totonu ma fesoasoani i le piva e faaalu ese ai le vai mai lona tino. E lētioa lava toʻatele tagata latou te faatāuaina ofu e fai mai i paʻu o piva ona e lē gata i le foliga aulelei ma le feilafi, ae malūlū foʻi e pei o se veloveta pe a tagotago i ai! Ioe, na iai se vaitaimi na faaaogā ai paʻu taufulufulua o le piva o se ituaiga o tupe i Kanata!

O piva uma lava e tofu ma a latou pea taʻilua o fatupuipui uigaese e iai i le pito i lalo o le siʻusiʻu. O le isi seti o fatupuipui e faatupuina se suāuu faapitoa, a o le isi seti e faatupuina le castoreum, o se suāvai manogi e iai sona manogi malosi ae lē āfaina ai se tasi. E tele mea e faaaogā i ai e le piva nei suāvai, e aofia ai le uuina o ona fulufulu ina ia puipuia mai le vai ma faatosina mai ai isi piva. E aogā foʻi i tagata le castoreum, auā e faaaogā e tagata o loo gaosia mea manogi i nisi o a latou suāuu manogi.

E mataʻina tele le siʻusiʻu o le piva. E foliga mai e pei o se foe, ma e tusa ma le futu (0.3 mita) le umī, ma e tele ona aogā. Mo se faataʻitaʻiga, a o iai i le vai, e fetāaʻi solo ai le siʻusiʻu o le piva e pei o se foeuli mo le faatonutonuina o le faigamalaga. Pe a sau i uta i le laueleele, ona faaaogā lea e le piva mo le faamausalīina o lona tū a o ia ʻatiina i lalo laau. Pe a lalata ane se lamatiaga, ona tātā lea e le piva lona siʻusiʻu i luga o le vai, ina ia lapataʻia ai isi piva uma o loo mafai ona latou lagona ia sosola i se mea e malupuipuia ai. Ae ina ia faamanino sina manatu lē saʻo, e faaaogāina e le piva lona siʻusiʻu e pei se alofilima e asu mai ai palapala i ana pā maupuʻepuʻe i le vai.

Meaʻai ma Vai

O ā mea e ʻai e le piva? O lona maʻoi lava le paʻu malūlū pito totonu ma fuga o laau o le garava ma le sapasapa. O lea, a o latou tātuuina i lalo se laau mo le fausiaina o se mea, ae o le taimi foʻi lea o loo soʻi ai le piva i sana taumafataga susua. O nisi taimi e ā le isi lava piva e pisi i le ʻatiina o se ogalaau, ae o le isi lava piva e tolotolo lemu atu ma segi mai ni paʻu laau susua mai le isi pito o le laau lea e lē o iloa mai ai o ia.

A o faagasolo le tau mālūlū, o le taimi lena e matuā faaaogā lelei ai e le piva se faiga uigaese e faaputu ai ana meaʻai. Muamua, o le a ia eliina se lua loloto i le vai—o se gaoioiga e lē faigatā tele, talu ai e mafai e le piva ona maulu i le vai mo se umi e 15 minute. Ona fatufatu aʻe lea e le piva lālā o le aspen, le sapasapa ma lālā o isi laau i luga o le vai i luga aʻe o le pū na eli. A o fatufatu aʻe pea laau, e iʻu lava ina mamafa le faaputuga ma faigofie ai ona oomi ifo i lalo seʻia oo i le taʻele o le pū. Mulimuli ane, pe a oo ina toʻa le aisa ma avea foʻi le kiona ma itu e faatuai ai gaoioiga a piva, ae o le taimi lea ua iai so latou “fale teumeaʻai” i lalo o le vai, ma ua matuā lelei ona faaoloaina.

E tusa ai o le vai, e laiti lava ni manu o le laueleele e mafai ona latou ola foʻi i le vai e pei o le piva. E lē gata i ona fulufulu mafiafia, lea e uuina i le suāuu mai lona tino ina ia see ai le vai, ae iai foʻi se gaʻo o loo afei atoa ai totonu o le tino o le piva e mafai ona faamāfanafana ai lona tino a o iai i totonu o se vai e sili ona mālūlū. Ioe, e mafai foʻi e piva ona fai ni a latou feusuaʻiga i lalo o le vai! Talu ai e tāua lava se vaega o loo faia e vai i le olaga o piva, o le a lē taitai ai lava ona e vaaia se piva e ola mamao ese mai vaituloto ma ālia.

Piva ma Tagata

O piva o ni manu e filemu, ma e faigofie ona faauō ma tagata o ē tausia lelei i latou. E tōʻaaga lava piva e teuteu e lē aunoa ma faamamā o latou tino. I aso ua mavae, sa masani i tagatanuu na uluaʻi nofoia Amerika, ona latou tausia piva e fai ma fagafao e ola lava i nofoaga sa tolauapi ai. Ae tatau lava ona e manatunatu ma le faaeteete i le mataupu, a o e leʻi faatagaina se piva e tausi faafagafao i lou fale. O le faafitauli, talu ai, e lē taitai mālōlō nei manu mai le fausia o ni mea. Ua tusi mai le tamaʻitaʻi o Alice Outwater, o se tagata e suʻesuʻeina le siʻosiʻomaga e faapea: “Pe afai e tausi i totonu o fale, o le a latou ʻatiina ma gaui vae o laulau ma nofoa ma fausia ai ni pā maupuʻepuʻe i vā o meafale.” E faapena foʻi se mala e ono oo i laau ma pou o pā i tuāmaota.

Ae ua iai foʻi nisi faafitauli matuiā ua aliaʻe i le vā o piva ma tagata. Mo se faaaʻoaʻoga, e iai nisi tagata e ana fanua ua latou faitio mai faapea ua avea pā maupuʻepuʻe ma pogai o le pāpā o ālia, ma iʻu ai i le faatamaʻiaina o fanua ma meatotino. Ae peitaʻi, ua tetee atu i ai saienitisi ma isi i na faitioga e ala i lo latou faasino atu i aogā o galuega a le piva. Mo se faaaʻoaʻoga, o le galuega o loo fai e piva o le faaputu ma taofiofia le suāvai, ua mafai ai ona faasaoina mai ma faamamāina le suāvai, ma saunia ai foʻi tulaga e tausia ai le ola o le tele o isi meafaiola. Ua oo lava ina faapea mai nisi o vailepa e fai e piva ua faaitiitia ai āuga e oo mai ona o lāmala.

E taumate mai e tagata e suʻesuʻeina le natura o mea se fua e tusa ma le 10,000,000 piva o loo feola nei i le konetineta o le Iunaite Setete. Ae peitaʻi o nisi latou te taumate mai pe silia ma le 200,000,000 piva sa ola i lena lava ogaeleele i le 500 tausaga ua mavae. Seʻi manatu foʻi: E faitau fia sefulu miliona manu ‘⁠tātuu laau’ atonu sa galulue i vaomatua o Amerika i Mātū a o leʻi taunuu ane i ai uluaʻi tagata Europa. E ui i lea, na i lo le tau mai i se laufanua lafulafuā ma leai ni laau, ae sa tau mai na uluaʻi tagata na faamautū i le laueleele i ni vaomatua tetele ma le olaola. E manino mai le faia e piva o se matafaioi tāua i le faaolaolaina o meafaiola ma le siʻosiʻomaga i lo tatou paneta. O lea la, tatou te faafetai ona o loo galue pea le uluaʻi tātuu laau!

[Pusa/Ata i le itulau 26, 27]

“Ia Pisi e Pei o le Piva”

O le tagata sa faaupuina lena fuaitau e foliga mai sa ia mātauina le auala e galulue ai piva i le faia o pā maupuʻepuʻe i se vai po o le fauina o o latou fale. O le mea moni lava, e foliga mai e lē taitai vaivai nei manu a o latou tātuuina i lalo laau ma toso atu lālā laau i le nofoaga o loo faatino ai sa latou galuega. I nisi taimi, e oo lava ina latou eliina ni alavai e faatafetafea atu ai laau mo le fauina o mea i le vaipanoa tonu e fai ai le galuega.

Ae faapefea ona fau e piva a latou pā maupuʻepuʻe i le vai? Muamua, ina ia faamausalī lelei le fausaga lea e fai, e latou te uunaʻia i lalo lālā laau seʻia oo i le taʻele o le vai. Pe afai e lautele le alavai, ona taumafai lea o piva e faaloloʻu le fauina o se mea e poloka ai le vai. Ma o le itu ua faapiʻo o lenei fausaga e faasaga atu i le pito o loo tafe mai ai le vai, ina ia faamalosi ai le pā maupuʻepuʻe a o tatafe mai le vai. Latou te faaaogā ni laau se tele e faatumu ai le vaega lea ua puipuia seʻia oo i se maualuga talafeagai, ona toe faatutumu lea o pūpū uma i palapala ma maa. Ina ia maaa lelei le pā maupuʻepuʻe i le vai, o le a taumafai ai piva e faamalosi le isi itu o le maupuʻepuʻe e ala i lo latou uunaʻia faasipa i lalo o lālā laau i le ilitivai. E fai pea ma toe faaleleia e nei meafaiola maelega la latou galuega na faia e i latou lava!

E lē umi ae tulaʻi aʻe loa se vailepa toʻafilemu i le itu o loo tafe mai ai le ālia. O iinei e fausia ai e piva o latou fale malupuipuia e nonofo ai—e muamua fau sina tamaʻi pū i le ituvai a o faagasolo le fauina o le pā maupuʻepuʻe i le vai ma mulimuli ane ai fausia i tai e mamao ese mai le matafaga se fale telē faaofuofu e faia i palapala ma fasilaau. Mo le puipui mai i ē e ono osofaʻia ma faatamaʻia i latou, ua faaaogā ai e piva ni auala e ui atu ai i lalo o le vai ma agaʻi atu i o latou nofoaga. Ona ua saogalemu i totonu, latou te mālōlō lelei ai ma tausi aʻe a latou fanau.

E tōʻaga moni lava le piva. Na faatataa e ni saienitisi i Wyoming, i le Iunaite Setete o Amerika, ni piva se sefulu​—e lima piva poʻa ma piva fafine e lima​—i se laufanua sa leʻi toe vaaia ai nei meaola mo se taimi umi lava. E tasi le tausaga mulimuli ane, ae toe foʻi atu tagata suʻesuʻe ma latou iloa ai ua uma ona fausia e nei meaola ni o latou nofoaga tetele se lima ma fausia ni pā maupuʻepuʻe se 55 i le vai!

[Ata i le itulau 28]

Se piva o loo galue; se fale e faamautū ai le piva ma se pā maupuʻepuʻe; se tamaʻi piva