Meafaiola Felelei o le Moana

LATOU te seesee mālie solo lava i ogasami latalata mai i le matafaga ma faataamilo solo i atumotu o le vasa. E mafai ona maua i le loloto o le fogatai, pe mālūlū pe māfanafana, ma e maua foʻi i nisi vaituloto ma vaitafe. O ā na mea? O i latou mai le ʻauaiga o fai, o ni meafaiola o le moana lea e foliga mai e mafai ona felelei!

E lē tau manaʻomia ona avea oe ma se tasi e mafai ona maulu i le sami loloto po o se tautai ina ia e maimoaina ai le matagofie o le lele a le fai, ma e lē tau manaʻomia foʻi ona e alu i le sami. E pei ona taʻua e Bart, o se alii e suʻesuʻe i meafaiola o le sami e faapea, e masani lava ona matamata tagata o loo feofeoaʻi i matafaga i fai e iai o latou apaʻau o loo tuu oso aʻe i le sami.

E faitau selau ituaiga eseese o fai, e amata mai lava lo latou tetelē i ni nai inisi (senitimita) e oo atu i futu (mita) e tele le uumi. E mafai ona e vaaia le tau tutusa atu o o latou foliga i le malie, lea latou te ʻauaiga. E lē tutusa fua o le fai ma fua o le tele o isi iʻa, auā o fua o le fai e afuafua lava i totonu o le fai fafine. O fai e taʻua o skate, e tuufua mai i fafo o latou fua ia ua afuafua, a o isi fai e fofoa ai lava o latou fua i totonu o le fai fafine ma e fananau mai lava tamaʻi fai ua feola lelei—e foliga uma lava i o latou mātua.

O le ituaiga e sili ona lauiloa o fai, e taʻua o faimatuitui (stingray), lea e leai ni ivi i lona tino ma e fai aʻe i motomoto (cartilage), ma se ʻapaʻapa i ona itu uma e lua lea e faasolo mai le ulu e oo ifo i le iʻu. O faimatuitui e mafai ona foliga mai pei se faataimane pe lapotopoto foʻi lona tino, pe tau foliga mai i se maua e fai se siʻusiʻu. O o latou tino mafolafola e matuā faigofie ai lava ona feoaʻi solo i le sami. O le feminoinoiaʻi faagalugalu mai a o latou ʻapaʻapa ua latou maua ai se malosiaga e faasee solo ai i le sami e pei lava o loo lele ae aunoa ma ni taumafaiga. Pe afai e lē o feofeoaʻi i le sami, o lona uiga o loo lalafi fai i lalo o le oneone o le alititai.

O mata o faimatuitui e tutū i luga aʻe o o latou ulu, a o latou gutu e i lalo ifo o le ulu. O ni meafaiola ua iai o latou nifo malō ma se aulamu malosi, lea e mafai ai ona latou tataʻeina atigi figota. O le pogai lena e matuā leaga ai lava pe a latou oo atu i se faatoʻaga o faisua, auā o lo latou maʻoi lava figota. E ʻai e tagata le faimatuitui ma i nisi taimi ua faaaogā foʻi e sui ai maso (scallop) i le kukaina o se taumafa.

 O lo latou igoa matilatila o le faimatuitui (stingray) e sau mai le ivitū maai ma oona lea o loo i le pito i luga o o latou siʻusiʻu uumi. E mafai e le siʻusiʻu ona faapogaia se tui matuā tigā lava ma ʻona, pe afai e tū se isi i se fai, pe lē saʻo le auala e uʻu ai, pe faamataʻuina foʻi e ona fili. E masani lava ona loloto i totonu o le manuʻa le nuti o le ivitū, lea e faigatā ai ona toe aveese mai, ma e mafai ona oo ina matuā lugā ai lava se manuʻa pe a lē lelei ona togafitia. Pe afai e teʻi ua e tuia i se fai, ia fufulu mamā le vaega ua lavea i se vai—e lelei le suāsami pe a talafeagai. I se vave e mafai ai, ia soka loa le manuʻa i se vai vevela, po o le ā lava le vevela e mafai ona e talitalia. O le vai vevela e tapēina ʻona ma faateʻa ai le tigā. Ona faavave atu loa lea e vaai se fomaʻi.

E ui atonu o loo e fefe pea i o latou siʻusiʻu talatala, ae lē masani aʻi ona sauā faapena uiga o faimatuitui ma e faatoʻā faaaogā lava o latou siʻusiʻu pe a faamataʻuina i latou. O Bart, lea na taʻua i le amataga o le mataupu, sa ia iloa le faaleuō o uiga o faimatuitui ina ua latou feʻausi faatasi ma lana avā ma na meaola i le Cayman Islands, i se vaipanoa o le motu sa lauiloa o le nofoaga e fafaga ai fai e faaleuō. Ua ia taʻu mai: “Sa ma tootutuli i totonu o le sami i le tusa ma le 15 futu [5 mita] le maulalo. Ina ua amata ona ma fafagaina faimatuitui, sa latou liʻoliʻoina i maʻua! Pe tusa ma le 30 pe 40 faimatuitui e eseese uma lo latou lapopoʻa na siʻosiʻomia ai la matou vaega. A o suʻeina a latou meaʻai, sa amata lava ona oo mai fai i o matou tuli ma faasolo aʻe i o matou manava ma tua seʻia oo i luga o o matou ulu, e feofeoaʻi mālie ai lava ma ʻeuʻeu mai o matou tino e oo lava i ni nai fasi meaʻai ninii. O se matuā maofa lava le filemu o nei meafaiola matagofie. Na oo lava ina latou tuu mai o latou manava matou te milimilia a o feofeoaʻi solo ane i o matou luga.” Na taʻua e Bart faapea o nei fai ua matuā lalata lava, ma i tausaga uma sa feʻausi faatasi ai tagata ma i latou, e leʻi iai lava ni faamaumauga o ni tagata ua osofaʻia ai.

O nisi o i tatou e lē popoto i le maulu, e mafai ona fiafia e faifaimea faatasi ma fai i ni ogasami papaʻu pe i nofoaga foʻi ua fausia i totonu o fale e tuu ai meaola o le sami (aquarium) lea ua iai i vaega eseese o le lalolagi. E tele nofoaga faapena ua fai ai vaitāʻele e faalalata ai iʻa ma ua tuu ai ma ni fai, peitaʻi ua aveesea o latou tala mo se tulaga tau puipuiga. Ua faapea mai le alii o Ron Hardy, o lē ana le Gulf World, i le Aai o Panama, i Florida: “O se tasi o faaaʻoaʻoga sili ona lelei o le aogā o faaaliga e faia e meafaiola o loo feola o la tatou vaitāʻele lea e faalalata ai faimatuitui. E foliga mai e fefefe tagata i faimatuitui—e toetoe lava o se mataʻu vale—ae seʻi e tagaʻi la i le toe suia o o latou manatu ina ua latou faalogo i mea moni sa matou faamatalaina i ai! Ina ua uma ona latou paʻi atu i se fai, na amata ai loa ona latou fiafia e mātauina le vavai o le tino o le fai ma lona lalelei. O le mea moni, na lē fia ō atu isi i le faaaliga a mumua, lea e sosoo ane, ona o le toe mananaʻo lava e faaauau pea ona latou faifaimea faatasi ma faimatuitui.”

Atonu la ona o lea ua e iloa nei se mea e uiga i fai, ua faaitiitia ai foʻi lou palaai. Peitaʻi, ia e manatua e masani lava ona lalafi fai i lalo o le oneone i se ogasami e papaʻu ma māfanafana. O lea la, a o e asaina atu na vaipanoa, ia siisii mālie ou vae a o e savali na i lo le soona tasii tele aʻe i luga. O le faia faapea o le a e lapataʻia ai fai i lou agaʻi atu ma e lē tū ai i se fai ma e lagonaina ai le tigā o tala matuitui o lenei meafaiola lele matagofie o le moana.

[Ata i le itulau 20]

Faimatuitui

[Ata i le itulau 20]

E foliga mai e fefefe tagata i faimatuitui, ae suia o latou uiga pe a latou iloa mea moni e faatatau i ai

[Ata i le itulau 21]

Manta ray

[Ē Ana le Ata]

© Francois Gohier/ Photo Researchers