Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Ua Malapagā Faamoemoega Maualuluga o le Olimipeka

Ua Malapagā Faamoemoega Maualuluga o le Olimipeka

Ua Malapagā Faamoemoega Maualuluga o le Olimipeka

INA ua faatū e Baron Pierre de Coubertin se lafo ia toe amata le Olimipeka, sa ia folasia maia ni faamoemoega maualuluga e sili ona matagofie. O le mea moni, o sini faavae o le Olimipeka i ona pō nei, lea e faapea sa saunia e Coubertin, ua faapea mai: “O le mea e sili ona tāua i Taaloga o le Olimipeka, e lē ia manumalo ae ia faia ai se sao . . . O le mea e sili ona manaʻomia e lē ina ia faatoʻilalo le isi tagata, ae ia tausiniō lelei.”

Sa iai le talitonuga o Coubertin faapea o le auai i tauvaga aogā e mafai ona ati aʻe ai se uiga maumauaʻi ma le faimea tonu i le tagata, e faamausalī atili ai filifiliga tonu, ma siitia atili ai amioga talafeagai. Na ia taʻua foʻi se ‘lotu o taaloga.’ I lona lagona, o le Olimipeka e mafai ona aʻoaʻoina ai tagata ina ia nonofo fifilemu.

Peitaʻi e oo ane i le taimi na maliu ai Coubertin i le 1937, ua mou atu uma lava so o se faamoemoega i lena itu. Ua uma ona toe taofia le faia o taaloga ona o le Taua Muamua a le Lalolagi, ma sa fatufatu aʻe lagona tigā e ono oo ai i se isi feteenaʻiga tele. I aso nei, ua oo atu i se tulaga matuā malapagā lava faamoemoega maualuluga sa iai o le Olimipeka. Aiseā ua faapea ai?

Le Olimipeka ma Fualaau Faasāina

Ua faitau fia sefulu tausaga o faaaogā pea e tagata taaalo fualaau faasāina e maua ai so latou malosiaga e tauvā ai, ma ua lē sao mai ai Taaloga o le Olimipeka i lenei mala. O le mea moni, i le taimi nei, ina ua mavae le 25 tausaga talu ona amata faia suʻesuʻega māeʻaeʻa e saʻilia ai le faaaogāina o fualaau faasāina, ua faaauau ai pea ona avea ma faafitauli le faaaogāina e tagata taaalo o le Olimipeka, o fualaau ma vailaau o loo faasāina.

O nisi tagata taaalo ua latou faaaogā le malosiaga mai steroid. O isi ua faaaogā fualaau ia e faatuputele ai le gaoioi malosi o le tino (stimulant). O homone faatupu tino (human growth hormone) e fiafia tele i ai tagata e tauvā i se saoasaoa sili ona vave mo se vā latalata, faapea isi tagata taaalo latou te manaʻomia se tino sili ona malosi, auā o homone faatupu tino nei e fesoasoani i tagata taaalo ina ia vave ona toe malolosi mai ni toleniga fitā na fai, ma e faatupulaʻia atili ai le malolosi o maso. I le taimi nei, o le ituaiga o fualaau e taʻua o le erythropoietin, o le fualaau lea e sili ona moomia e le toʻatele o ē tauvā i taufetuliga i ni vā mamao, e le ʻauʻaau, ma ē faasee i le kiona i vaega maotua talu ai o lea fualaau e faaumiumi ai le malosi e ala i le faatupulaʻia o sela mūmū o le toto.

E lētioa lava Dr. Robert Voy, o lē na avea muamua ma faatonu o le vaega e feagai ma le suʻesuʻeina o fualaau faasāina mo le Komiti o le Olimipeka a le Iunaite Setete, ua ia taʻua tagata taaalo o “se falesuʻesuʻe fesavaliaʻi” (a walking laboratory). Ua ia toe faapea mai: “Ua avea le Olimipeka ma nofoaga e faia ai suʻesuʻega a saienitisi, o tagata e suʻesuʻeina ma faia vailaau ma fomaʻi latou te lē tausisia āiāiga tatau faafomaʻi.” Ae faapefea i le faia o suʻesuʻega? O Dr. Donald Catlin, o ia o se fomaʻi ma o le faatonu o se falesuʻesuʻe e faia ai suʻesuʻega mo fualaau faasāina i le Iunaite Setete, ua ia faapea mai: “O le tagata taalo atamai e manaʻo e faaaogā fualaau faasāina, o lona uiga ua oso lava o ia i mea e lē mafai ona tatou suʻesuʻeina.”

Faiga Faatogafalea ma Faiga Piʻopiʻo

Talu ai ua na o ni nai aai e gafatia ona tauofo mo le faia atu i o latou aai le Olimipeka, ua matuā ō motu ai lava nisi o na aai ina ia mautinoa latou te maua lena avanoa. Ua toetoe lua tausaga talu ai, na matuā leagafaia ai lava le Komiti Faava-o-malo a le Olimipeka (IOC) i se fāfātala matagā. O ni tuuaʻiga faapea na totogia ni tupe faatogafalea e oo atu le aofaʻi i le $400,000 Amerika, i sui o le IOC i le taimi na fai ai le tauofoga lea ua manumalo ai le aai o Salt Lake City ina ia talimalo i taaloga Olimipeka o le Tau Mālūlū mo le tausaga e 2002, sa fesiligia ai le faimea tonu o i latou sa aofia i le faia o le filifiliga.

O le vā i le agaga talimalo ma le matilatila o faiga faatogafalea e masani lava ona nenefu pe a oo ina ofoina mai e aai e ono talimalo i taaloga, ni meaalofa taugatā ia i latou o ē filifilia le nofoaga. E silia i le toʻa 20 sui o le IOC na aafia i le fāfātala matagā lea e aafia ai le aai o Salt Lake City, ma o le toʻaono o nisi o i latou na iʻu ina faateʻaeseina ai. E tusa ai o Taaloga o le 2000 i Ausetalia, na mou uma taumafaiga ina ia leai se tulaga faatogafiti e faia ai ina ua taʻutino ane e le peresitene o le Komiti o le Olimipeka a Ausetalia e faapea: “O le mea moni, matou te leʻi malo i [le tauofoga] i le na o le iai o se aai e matagofie ma lelei tulaga o mea e faia ai taaloga.”

O olaga matuā taugatā o nisi sui sinia o le IOC ua atili ai ona oso aʻe masalosaloga. O le faauluuluga e leʻi leva ona maliu mo le Sosaiete Faava-o-Malo mo Alogavaa, le alii o Tommy Keller mai Suisilani, na ia faapea mai, i lana mātau, o nisi tagata galulue i ofisa o taaloga ua latou manatu i le Olimipeka o se auala lea e “faataunuu ai o latou lava lagona faamaualuga.” Na ia toe faapea mai e foliga o le uunaʻiga malosi lava, “o le saʻilia o tupe ma le faamalieina o faanaunauga totino.”

Fefaatauaʻiga Maoaʻe

E lē mafai e se tasi ona faafiti mai i le aafia o le Olimipeka i ni aofaʻiga tetele o tupe. O le masani lava, e matuā toʻatele tagata e maimoaina taaloga i le televise ma ua uunaʻia ai le faia o ni faasalalauga faatosina i televise e tele se polofiti e maua mai ai, ma avea ai le totogia e kamupani e lagolagoina taaloga, o se auala sili ona maoaʻe tau fefaatauaʻiga.

Seʻi manatu i le Olimipeka o le 1988, lea na totogi ai e ni kamupani tetele faava-o-malo se iva se aofaʻiga tupe e silia ma le $100 miliona Amerika i le IOC ina ia latou maua ai aiā tau fefaatauaʻiga i le lalolagi aoao e faaaogā ai taaloga. O Taaloga o le Tau Māfanafana i le 1996 i Atlanta na oo atu le aofaʻiga i le $400 miliona Amerika mo na lava aiā. Ae e leʻi aofia ai aiā a le ʻaufaitelevise. Na totogia e se kamupani faasalalau i le TV i Amerika le silia ma le $3.5 piliona Amerika mo ni aiā latou te faasalalauina ai Taaloga a le Olimipeka i le vā o le tausaga e 2000 ma le 2008, ma na lipotia mai faapea mo se vaitaimi o le fā tausaga, o le a totogia ai e ni kamupani se 11 mai le lalolagi aoao se aofaʻiga tupe e $84 miliona Amerika mai kamupani taʻitasi. O lea, ua faaalia ai e nisi tagata le manatu faapea, e ui sa iai se taimi na faatino ai e le Olimipeka le faamoemoega maualuga o le tulaga sili ona lelei o le tagata, ae i aso nei, ua autū atu lava taaloga i le avea ma avanoa e suʻe ai tupe lea ua faatino ai le matapeʻapeʻa o le tagata.

O le ā na Tupu ai le Faalētonu?

E faapea se manatu o nisi tagata atamamai, o le mala o le Olimipeka e mafai ona suʻe i tuā lava i vaega autū e lua na amata mai i le amatamataga o vaitausaga mai le 1980. O le vaega muamua, o le filifiliga ina ia tuu atu i faalapotopotoga o taaloga taʻitasi faava-o-malo le aiā latou te filifili ai po o ai tagata taaalo e agavaa mo le Olimipeka. Auā o le mea sa iai muamua, na matuā maumaututū lava le IOC e faaaogā na o tagata o loo taaalo e aunoa ma ni totogi, peitaʻi na amata e faalapotopotoga ona latou faataga tagata taaalo faapolofesa ina ia tauvā i taaloga o le Olimipeka lea latou te taaalo ai. Peitaʻi o nei tagata taaalo faapolofesa sa latou aumaia ituaiga o agaga e masani ai tagata taaalo faapolofesa. O le tau ina “tausiniō lelei” e lē maua ai ni tupe ina ia faaauilumaina mea faatau, ma e leʻi umi ae avea loa le manumalo o le mea silisili lea ona tāua. E lē faateʻia ai, o iinā na faateteleina ai loa le faaaogāina o fualaau faasāina ina ia faamalosia atili ai le taalo.

O le vaega lona lua na amata mai i le 1983 ina ua mananaʻo le IOC e suʻe ni polofiti i le mea ua taʻua e le alii atamai o loo gafa ma a latou fefaatauaʻiga, o “le faailoga ua sili ona faatāuaina i le lalolagi”—o mama o le Olimipeka. O lenei faailoga ua faamalosia atili ai fefaatauaʻiga lē tapasā lea ua avea ma faailoga autū o le Olimipeka. Na taʻua e Jason Zengerle e faapea: “E ui ina tele talanoaga ua faia e uunaʻia ai le filemu ma le aufaatasia o tagata uma o le lalolagi . . . , ua matuā leai lava se eseesega o le Olimipeka mai . . . se isi lava faaaliga faalialia o taaloga.” Ae po o le uiga ea la o lenei mea, e lē mafai ona ausia faamoemoega maualuluga sa faatulaʻi mai ina ua faavaeina le Olimipeka?

[Pusa/Ata i le itulau 5]

MEA MONI E FAATATAU I LE OLIMIPEKA

→ O le faailoga o le Olimipeka e aofia ai ni mama se lima, e fai ma sui o konetineta o Aferika, Asia, Ausetalia, Europa, ma Amerika i Mātū ma Saute. Ua sosoo faatasi nei mama e fai ma faailoga o le faauōga tau taaloga a tagata uma.

→ O le matua autū (motto) a le Olimipeka o le Citius, Altius, Fortius—o upu faa-Latina mo le “sili atu ona saoasaoa, sili atu ona maualuga, sili atu ona lototele.” O le isi faaliliuga faaopoopo e pei o le “sili atu ona masau, sili atu ona maualuga, sili atu ona malosi” na faaliliu ai e se alii faiaʻoga mai Falani.

→ O le sulu o le Olimipeka sa faamumūina i luga o le fatafaitaulaga ia Seu a o faia taaloga i aso anamua. I aso nei, ua tutu ai le sulu e ala mai ave o le lā i Olimipia, ona molimolitaʻi mai ai lea i le nofoaga e faia ai taaloga.

→ O le tū masani a le Olimipeka ua faitau meleniuma lona leva. O taaloga muamua lava a le Olimipeka ua faamauina, sa faia lea i le 776 T.L.M., ae ua taʻua e le toʻatele faapea, o le amataga moni lava o taaloga na amata a itiiti mai e lima senituri muamua atu.

[Ē Ana le Ata]

AP Photo/Eric Draper

[Pusa/Ata i le itulau 6]

LE NOFOAGA O LE OLIMIPEKA I SINI

Talu mai Setema o le 1993, ina ua manumalo Sini i le tauofoga mo Taaloga o le Olimipeka o le 2000, sa matuā vave le sauniunia o le aai mo le faafeiloaʻia o tagata asiasi mai e faitau fia sefulu o afe. E tele galuega sa faia ina ia faamamā le nofoaga, fausia vaipanoa silisili ona matagofie e faatino ai taaloga, ma suia nofoaga tuai sa lafoaʻi i ai lapisi e avea o ni faataufusi, o paka, ma mulivai, lea e aofia ai se nofoaga e tusa ma le 1,900 eka [760 hekatea].

O le nofoaga na taʻua o le Nuu o le Olimipeka i Sini, sa fausia e nonofo ai tagata taaalo uma lava ma o latou alii ofisa, o se nuu pito sili lea ona telē i le lalolagi sa faaaogā ai le lā mo le mauaina o le eletise. O le SuperDome—le fale sili ona telē i le Itu i Saute o le Lalolagi ua fausia e faia ai i totonu taaloga ma faafiafiaga—o loo iai mo lena lava fale se fausaga e sili atu ona telē i Ausetalia, na te mitiiaina le malosiaga mai le lā, ma maua mai ai le malosiaga lea e toetoe lava leai se āfaina ai o le osone.

E sili atu ona telē i tua atu o le SuperDome o loo loloʻu mai o faapaologa tetele ma iviivi felavasaʻi solo o le Faletaalo o le Olimipeka. Ua faaaluina ai le $435,000,000 Amerika ina ia fausia le faletaalo o le Olimipeka ua silisili ona telē i le lalolagi, ua iai nofoa e ofi ai tagata e 110,000. E fā ni vaalele tetele o le ituaiga Boeing 747 e mafai ona tutū faatasi ai i lalo o le faapaologa ogatotonu o le fale taaalo! I luga aʻe, ua ato ai le fale i maa ato fale iila lea e puipuia ai le ʻaumaimoa mai ave malolosi o le lā. Na faapea mai Alan Patching, o le pule sili o le faletaalo: “Mo ni nai masina i le 2000, o le a avea ai lenei fale ma nofoaga e sili ona tāua ia Ausetalia.” Ona ia faia lea o se valoaga: “Pe a uma lena, ona avea lea o se faailoga e taʻutaʻua, e pei o le Opera House.”

[Ata i le itulau 4]

Baron Pierre de Coubertin

[Ē Ana le Ata]

Culver Pictures

[Ē Ana le Ata i le itulau 7]

AP Photo/ACOG, HO