Faaaliga o le Alofa o se Galuega Fesoasoani Fitā ma Umi

O RICHARD VARA, o se alii faatonu o le pepa Houston Chronicle, ua tele sona poto masani, ma e lē o se tagata e faigofie ona ofo i se mea, ae i le tausaga na teʻa atu nei, o le mea lenā na oo i ai. Na ia fai mai ma le ofo tele: “Faatoʻā ou vaai lava lea i se mea faapea! E matuā uiga ese le ofoofogia.” E tutusa ona faalogona ma faalogona o Lee P. Brown, o le pulenuu o Houston, i Texas i Amerika. Na ia faapea mai: “Maʻimau pe a na vāai tagata uma o Houston i le mea ua tou faia. Ua ou matuā ofo lava.” O le ā le mataupu lea na faatatau i ai a la faamatalaga? O loo fai ia tala a le faatonu ma le pulenuu e faatatau i le galuega fesoasoani na faia e Molimau a Ieova i Houston. O le ā na aofia ai i lenei taumafaiga? Aisea na manaʻomia ai? Ma o le ā ua ala ai ona ofoofogia? Ina ia malamalama, seʻi o tatou amata mai i le amataga.

O se Lolo e Sili Ona Leaga i Houston

I le amataga o Iuni 2001, na agi atu ai se afā malosi, na faaigoaina iā Allison, ma matuā faatamaʻia ai vaega maualalalo i le vaega i saute i sasaʻe o Texas. I le Aso Faraile iā Iuni 8, e 24 itula le umi na matuā totō ifo ai uaga ona o le afā o Allison, ma e tusa ma le tolu futu (1 mita) le loloto o timuga i Houston—o le aai tele lona fā lea o le atunuu. * E leʻi umi lava ae tafe malosi atu le vai i faleoloa, ofisa, faapea ma le faitauafe o fale. Na avea auala tetele i le aai ma vaitafe e matuā tatafe lava, ma liloia ai taavale ma loli maualuluga o loo tutū ua lē mafai ona feoaʻi. O le loloto tele o le vai na faafaigata ai foʻi ona feoaʻi taavale fuimū ma isi taavale e faia galuega laveaʻi i auala o loo lōfia i le vai. Na valaau atu mo se fesoasoani a helikopa ma loli mamafa ma tetelē, auā le laveaʻiina o tagata.

Ina ua mavae atu timuga i le Aso Gafua, iā Iuni 11, na manino mai ai le tele o ē ua maliliu ai faatasi ma le faatamaʻiaga na oo i ai ona o Allison. E luasefulu ma le lua i latou na maliliu ai, e aofia ai ma Molimau a Ieova e toʻalua: o Jeffrey Green, o se toeaina Kerisiano, ma Frieda Wills, o le uso o lana avā. * E faaopoopo atu i ai, e tusa ma le 70,000 fale na faaleagaina, ma na avea ai lea lolo o se tasi o mala faalenatura e sili ona leaga ua lavea ai se aai telē. O le mea moni, na avea Allison ma lolo e sili ona telē le faaleagaina na oo mai ai i le talafaasolopito o Amerika, pe a fua i le tau o mea na faaleagaina, e toeitiiti atoa le 5 piliona tālā Amerika.

Ni Tagata Tauofo e Toʻatele Naʻuā

Na matuā faateʻia tagata. Na faapea mai se tasi tagata na alu atu e fesoasoani: “Na susū o latou moega. Na susū a latou kapeta. Na faaleagaina uma ata o a latou fanau ma i latou a o laiti. O le toʻatele o le silia ma le 16,000 o Molimau a Ieova i le vaipanoa o Houston, na iai ni a latou mea na faaleagaina. E valu Maota o le Malo na faaleagaina faatasi ai ma le faitau selau o fale o Molimau a Ieova. O nisi o ia fale na matuā loloto ai le vai i totonu, ae o isi na lilofia i le vai. A tuufaatasi, e silia ma le 80 faapotopotoga a Molimau a Ieova na aafia ai. Ae, na lē tuulafoaʻina nei tagata. E leʻi tele ni aso na vā aʻi ae toe tupu se isi lologa—o ni tagata tauofo ia e toʻatele ua lolofi ane e pei o se lolo —ua ō ane e fesoasoani iā i latou. Na faapefea ona tupu lenā mea?

E leʻi mātū atu le vai o le lolo, ae ua leva ona gaoioi toeaina Kerisiano o faapotopotoga a Molimau a Ieova i Houston. Na faapea mai se tasi toeaina: “Na matou asiasi ma vili atu i o matou uso ma tuafāfine. Na matou fuaina ai po o le ā le telē o le faatamaʻiaga ua iai, ma e oo ane i le Aso Gafua, aso 11 o Iuni, ua iai sa matou lipoti atoa o ē na aafia i le lolo, le tele o fale ua faaleagaina, ma le tele foʻi o le faatamaʻiaga ua iai. Na auina atu lea lipoti i le ofisa ulu o Molimau a Ieova i Brooklyn i Niu  Ioka.” I ni nai aso mulimuli ane, na faavaeina ai e le ofisa o le lālā i le Iunaite Setete o Amerika se komiti mo fesoasoani o ni toeaina Kerisiano e toʻavalu mai Houston ma foaʻi atu se tupe e fesoasoani ai. O le ā le tofiga o le komiti? Ia fesoasoani i ē ua aafia ia toe sologa lelei i le tulaga i faalogona ma toe faaleleia fale o Molimau ua faaleagaina—e silia ma le 700 fale!

Sa taumānatu i latou o lenei Komiti mo Fesoasoani a Molimau a Ieova i Houston 2001, lea faatoʻā faavaeina, po o le a faapefea ona latou faatinoina lenei galuega matuā telē. Sa alu ni aso o latou galulue seʻia oo i le pō i le faia o se uluaʻi fuafuaga ma valaʻaulia faapotopotoga a Molimau a Ieova i Houston, e silia ma le 160, e fesoasoani ane. Na faapea mai le taʻitaʻifono o le komiti: “E matuā uiga ese le tali mai a uso. E silia ma le 11,000 Molimau na ofo ane e galulue, i le ofoina mai lea o lo latou taimi, malosi, ma tomai, e aunoa ma se totogi.”

Faafetaiaʻia e le ʻAutauofo le Polopologā

I ni nai aso talu ona mavae le lolo, na amata galulue ai tagata tauofo i fale ua faaleagaina, i le aveeseina o kapeta na susū, o fola ma puipui o fale ua faaleagaina, o kapoti ua susū, o faitotoʻa ua malepelepe, ma so o se mea lava na faaleagaina e lologa lea na filogia ma otaota o faleese. Na fai mai se tasi na galue tauofo: “Sa lē gata ina matou popole mo le toe faaleleia o fale o o matou uso, ae sa faapenā foʻi mo lo latou soifua mālōlōina.” Sa manaʻomia ona matuāʻi fufulu muamua fale i se vailaau ona o le vave o le polopologā i totonu o puipui o fale ma kapoti.

 Sa talosagaina e nisi Molimau le Matagaluega e Faatautaia Faalavelave Faafuaseʻi (Federal Emergency Management Agency) e toleniina i latou ina ia latou iloa ona faia le galuega i se auala e saogalemū. O matagaluega lenei a le malo e faapitoa lo latou uaʻi atu i mala, ma e taʻu faapuupuu o le FEMA. A uma lea toleniga, ona valaaulia lea e Molimau taʻitasi ua toleniina e le FEMA ni tagata tauofo e toʻa sefulu e latou te ō faatasi i se fale ua faaleagaina, ma o i inā o le a aʻoaʻoina ai i latou i le auala saʻo e fufulu ai lea fale i le vailaau. I le aso e sosoo ai, o i latou uma ia e toʻasefulu ua faatoʻa uma ona toleniina e ō e tofu le tagata ma isi tagata tauofo e toʻa sefulu. Ua faapea mai se tasi tagata tauofo: “E leʻi leva lava ae oo atu i le faitau selau le fuainumera o i latou ua iloa ona faia lea galuega.” Na lē tutū le vave o le tupu o le polopologā i le vave o le faatuputupulaʻia o le toʻatele o le ʻautauofo! O le ao e galulue ai i latou ua litaea faapea ma talavou o loo tūʻua mai i a latou aʻoga. Ae a oo i le pō, ona sui mai lea o isi tagata tauofo e faaauauina le galuega. E leʻi atoa le ono vaiaso ae ua mamā ma saogalemū fale uma o Molimau na faaleagaina.

Tasi le Ofisa Ulu ma Nofoaga Autū e Fitu

I le taimi lava lea e tasi, na faatauina ai e le komiti fesoasoani se ota tele o puipui ma le tele o isi mea faufale. Ae o fea o le a teu ai? Na faamatala mai faapea e le sui o le komiti fesoasoani: “Ina ua  iloa e le pule o se kamupanī lo matou manaʻoga, na ia ofoina mai e matou te faaaogāina se fale teuoloa tele—e tusa ma le 60,000 futu (5,000 mita) faatafafā lona telē⁠—e aunoa ma se totogi!” E lē gata ina teuina ai meafaufale, ae na maua ai foʻi ma le avanoa e mafai ona faia ai ofisa. E leʻi umi ae avea le fale teuoloa ma ofisa ulu o le galuega fesoasoani, lea e galulue ai le tusa ma le 200 i le 300 tagata tauofo i le ao, i pō ma faaiʻuga o vaiaso.

Talu ai e telē tele se vaipanoa e iai fale ia ua faaleagaina, na faatutūina ai ni nofoaga autū i ni vaipanoa eseese i Maota o le Malo e fitu. I faaiʻuga o vaiaso, na faatumulia ai nei nofoaga i tagata tauofo. (Tagaʻi i le pusa “Nofoaga Autū o Galuega.”) O le toʻatele o i latou, na galulue faatasi muamua i le fausia o Maota o le Malo i lea vaipanoa. O le mea moni, na fesoasoani ane tagata tauofo e iai o latou tomai faufale mai komiti e 11 o Komiti o Faugafale o Vaipanoa mai i Arkansas, Oklahoma, Louisiana, ma Texas. * I nei nofoaga autū taʻitasi, o ē e kamuta, o ē valifale, o palama, ma isi e iai tomai faapitoa, na latou taʻimua ma toleniina isi.—Tagaʻi i le pusa “Polokalame o Toleniga.”

Se Fuafuaga ma se Polokalame

E fitu laasaga o le fausiaina o fale na faia e le ʻautauofo. E fā ni uta e laʻu atu ai meafaufale i fale taʻitasi, ma na fuafuaina e tolu faaiʻuga o vaiaso e faia ai le galuega o le toe faaleleia o fale taʻitasi. O le faia faapea, o le a faamaeʻaina ai le galuega fesoasoani atoa i le tusa ma le ono masina.

Ina ia sologa lelei le fuafuaga, na faatū ai e le komiti ni matagaluega e 22, e aofia ai le faamaopoopoina, faatauga, āpi, ma le felaʻuaʻiina. Na maua e matagaluega uma le fesoasoani e ala i faamatalaga na iai i se polokalame i le komepiuta na faamaopoopoina e le ʻautauofo. A o leʻi amataina le galuega o le toe fausia, e sefulu ni aso na faaalu e tuu ai faamatalaga uma i le komepiuta. Fai mai se lipoti o talafou: “O se galuega tele le faamaumauina o faamatalaga i le komepiuta.” Peitaʻi ane, ina ua mavae na aso e sefulu, na maua ai loa ni faamaumauga o faamatalaga aogā mo le galuega. E faigofie lava ona maua i le komepiuta po o ā taimi e avanoa ai le ʻautauofo e 11,000, po o ā o latou tomai, ma pe e faapefea foʻi ona faafesootaʻia i latou. E matuā faigofie foʻi ona iloa mai le komepiuta le tele ua oo i ai le galuega toe fausia, o pemita o loo manaʻomia mo le fausiaina o fale, ma isi faamatalaga e faatatau i fale ua faaleagaina. Na taʻua lea polokalame o le “vaega autū o le galuega fesoasoani.”

Tumu i le Maofa ma le Lotofaafetai

Na asia e tagata tauofo e iai le tomai i le faufale ia fale e leʻi polopologā ma e leʻi susū, ina ia iloa ai po o le ā e manaʻomia ona fai e toe faaleleia ai mea ua faaleagaina. “O nei tagata tauofo, e mafai ona latou fuaina mea e manaʻomia e oo lava i le tele o fao e manaʻomia,” o le faamatalaga lea a le sui. “Matou te leʻi mananaʻo e faamaʻimau se mea o mea uma na tauofo mai.” I le taimi lava e tasi, na ō atu ai isi tagata tauofo e aumai pemita o loo manaʻomia mai alii ofisa o le aai.

Na sosoo ai ma le valaaulia o aiga na āfaina e ō ane i le faleteuoloa e filifili ni mea e sui aʻi a latou mea ia ua faaleagaina, mai i kapeta, o kapoti, o vaino  fola fale (vinyl), ma isi mea faapenā na iai. Na matuā ootia lagona o i latou na āfaina i le lolo ma e masani ona maligi o latou loimata ina ua latou vaaia mea uma na foaʻiina atu mo i latou. Na maua foʻi e i latou nei ni fesoasoani mai i le ʻautauofo e faatatau i a latou inisiua ma aiaiga a le malo. Ona faia loa lea o se faasologa mo fale e faaleleia, ma le aso tonu e manaʻomia ai meafaufale, ma laʻuina atu ai e le ʻauaveloli tauofo. Na fai atu se tagata e lē o se Molimau na toe faafouina lona fale, i lana avā o se Molimau: “E uiga ese le lelei o le tou ʻauuso Molimau. E ō ese atu le isi ʻaufaigaluega, ae tofu mai le isi ʻaufaigaluega. Ua pei i latou o ni loi!”

I le tulaga masani, e tusa ma le tolu faaiʻuga o vaiaso e alu i le toe faaleleia o fale taʻitasi. Na faapea mai le taʻitaʻifono o le komiti: “I nisi taimi, e alu ai le lima pe e oo lava foʻi i le valu vaiaso.” Pe a aveesea puipui mai i fale tuai, e masani lava ona mātauina e le ʻautauofo ni mea ua faalētonu ua leva ona iai, ma e latou te lē mananaʻo e faapipii puipui fou ae e leʻi faaleleia muamua mea ia na leaga muamua. Na fai mai se tasi o tagata tauofo o se tufuga: “I nisi taimi, e tele ai loi papaʻe e faaleagaina fale, o lea e matou te faamautinoa ua tapēina loi ia. E tele ni galuega na matou faia i faavae ma amopou ina ia faaleleia ai fale. Na matou matuā faaleleia lava fale.” Na faailoaina mai faalogona o le toʻatele o ē na toe faaleleia o latou fale, e se tasi na aafia lona fale i le lolo ina ua ia faapea atu ma le lotofaafetai i se tagata na asiasi ane: “Ua sili atu ona lelei loʻu fale na i lo le mea na iai muamua!”

 Meataumafa e Vave Saunia ma Tufaina Atu

Ina ia saunia meataumafa mo le ʻautauofo e toʻatele, na suia ai e se vaega o Molimau se faleteuoloa na i tua o se Maota o le Malo e avea ma nofoaga e faaautū i ai le saunia ma le tufaina atu o meataumafa. Na foaʻi mai e Molimau i le atunuu atoa ni pusaʻaisa, fulisa, masini fuluipu, ogaumu, ma isi mea e aogā i le umukuka. I Aso Toonaʻi ma Aso Sa taʻitasi, e toʻa 11 tagata kuka ma le ʻautauofo e toʻa 200 na sauniaina le faitauafe o meaʻai i lea nofoaga. Na faapea mai le tagata tauofo na vaavaaia lea galuega: “Ua atoa le 19 tausaga o matou saunia meataumafa mo faugafale mo Maota o le Malo, ae ua sili atu ona telē lenei galuega na i lo o le mea na mafaufau i ai.”

Na tuuina meaʻai i ni pusa tetele e 120. Na utaina ia pusa i taavale e 60 o loo sauni mai, ma laʻuina atu i nofoaga autū eseese faapea ma le ofisa ulu o le galuega. Ae o le taimi lava lea e auina atu ai e le ʻaufaigaluega mai fale eseese, se tasi e aumaia meaʻai mo le ʻaufaigaluega atoa, mai le nofoaga autū ua tofia i ai i latou. Na ʻaai ai lava i inā le ʻautauofo i fale o loo galulue ai ma toe faaauau ai le galuega.

Ua Faamaeʻaina le Galuega!

Na oo ina faaumaina le galuega fitā a nei tagata tauofo e 11,700 iā Aperila 2002, o se tasi lea o galuega fesoasoani sili ona umi ua faatinoina e Molimau a Ieova. E 1,000,000 itula na faaaluina e le ʻautauofo i le toe fausia ma faaleleia o Maota o le Malo e 8 ma fale e 723. Na taʻua i upu a se tasi na aafia ai i le lolo le manatu sa i le toʻatele ina ua ia faapea mai ma loimata ona o le lotofaafetai: “Ou te faafetai iā Ieova ma le ʻautauofo mo fesoasoani uma. O se faamāfanafanaga tele le avea ma se tasi o le ʻauuso alolofa!”

[Faaopoopoga i lalo]

[Pusa/Ata i le itulau 17]

NOFOAGA AUTŪ O GALUEGA

O le Aso Toonaʻi i le 7:00 i le taeao, i le Nofoaga Autū Nu. 4 i mātū i sasaʻe o Houston. O loo aufaatasi ai i inā i le Maota o le Malo le ʻautauofo o loo talatalanoa, tōē, ma inu a latou kofe ma ʻai a latou tōnati. E faitau selau maila na malaga mai ai nisi i a latou taavale mai o latou aiga ina ia aufaatasi atu i inā. Ae ina ua 7:30 i le taeao lava lea, na fai ifo le leo o talanoaga, ma talanoaina loa le mau mai le Tusi Paia e le ovasia o le nofoaga autū. A o leʻi ō atu le ʻautauofo i nofoaga e galulue ai, na ia faasilasilaina le faia o se Suʻesuʻega o Le Olomatamata (faa-Peretania) i le Aso Sa i le 7:30 i le taeao, ma ia faalaeiauina i latou uma ia faia se sao i le suʻesuʻega i le gagana faa-Peretania po o le faa-Sepania. Na ia faailoa atu alofaaga mai le ofisa ulu o Molimau a Ieova, lea na tali fiafia mai i ai le ʻautauofo e ala i le patipati.

Ona sosoo ai lea ma le faamatalaina atu e le ovasia o le nofoaga autū o le tulaga ua oo i ai galuega fesoasoani ma faafetai atu ma le māfana i le ʻautauofo mo lo latou agaga tauofo. Ua ia fesili atu: “Po o iai se tasi e lē o iloa lana mea e fai po o fea foʻi e alu i ai i le asō?” E leai se lima na sii i luga. “E fia ʻaiga e tatou te manaʻomia?” Na vave lava ona ō aʻe i luga lima o tagata uma, ma pa ma le tōē. Ona faaiʻu lea i se tatalo, ma malaga atu loa le ʻautauofo e 250—o tane, fafine, o ē matutua ma talavou—ua sauni mo le aso umi o galuega fitā.

O le mea foʻi lena o loo tupu i isi nofoaga autū e ono ma le faleteuoloa. Ae i le taimi foʻi lea, ua leva ona pisi le ʻautauofo i le umukuka tele i le saʻeuina o ulo meaʻai—auā foʻi, e oo ane i le aoauli, e silia ma le 2,000 tagata tauofo o le a lagonaina le fia taumamafa i se taumafataga vevela!

[Pusa/Ata i le itulau 18]

POLOKALAME O TOLENIGA

A o faagasolo le galuega fesoasoani, na faia ai e le ʻautauofo e iai tomai faapitoa ni aʻoga e toleniina ai le ʻautauofo e leai ni tomai mo galuega faapitoa. Na toleniina nisi i le fufuluina o fale i vailaau. O isi na aʻoaʻo le auala e faapipii ai puipui ma kapoti. Ae o nisi na toleniina i le faalamolemoleina o puipui ma vali. Na tapuʻeina i vitiō nei Seminā a Ē e Iai Tomai, ma na faaaogāina ia vitiō i nofoaga autū o galuega e toleniina ai isi tagata tauofo. Na faapea mai se sui o le komiti fesoasoani: “Na mafai ona faamautinoa o loo matuā lelei le tulaga o galuega toe fausia e ala i nei seminā.”

[Ata]

O loo faia aʻoga e i latou e tomai i matātā eseese

[Pusa/Ata i le itulau 20]

“O GALUEGA MONI A LE ATUA”

Ua faapea mai se tasi o le komiti fesoasoani: “Ua taʻua e kamupanī inisiua mala faalenatura o galuega a le Atua.” Na ia toe faaopoopo mai: “Peitaʻi ane, o le ʻautauofo lea na galulue i inei mo le tele o masina, o i latou na o galuega moni a le Atua. O se vavega lava lo tatou ʻauuso.” A o faagasolo lea galuega fesoasoani, e 2,500 pe sili atu foʻi le aofaʻi o le ʻautauofo, na auai atu i faaiʻuga o vaiaso e galulue. Na faapea mai le taʻitaʻifono o le komiti: “Na lē faataunuuina e nisi o nei ʻautauofo a latou mālōlōga na fuafua, ae toe faavasega faasologa a o latou aiga, ma tolopō isi mataupu e fitoitonu iā i latou lava, ina ia mafai ona auai i se galuega fesoasoani e aupito sili ona telē ua faatinoina e Molimau a Ieova.”

Na manaʻomia ona faia ni faataulaga ona o le umi o le galuega. O se tasi o le ʻautauofo na iai lava mai i le amataga seʻia oo i le faaiʻuga, sa ia galue foʻi i le vaiaso atoa mo le 50 itula i lana galuega totogi. Ae, na ia faaalu le 40 itula i vaiaso taʻitasi i le galuega fesoasoani. Fai mai a ia: “O Ieova na ia aumaia le malosi iā te aʻu. E tuu fesili mai i latou ou te masani ai pe faamata e iai se totogi o laʻu galuega lea, ae ou tali i ai: ‘E leai se tau e mafai ona totogia ai aʻu ina ia ou lē auai atu i ai.’” I faaiʻuga o vaiaso, pe a mavae le vaiaso atoa o galulue i a latou galuega totogi, e malaga atu ai se aiga mai le setete o Louisiana, i se malaga taamilo e 500 maila [800 kilomita], ina ia fesoasoani i le galuega. Na galulue le toʻatele mai lava i le oso aʻe o le lā seʻia oo ina goto, ona toe foʻi atu lea i o latou aiga. Na faapea mai se tasi vaega o ni tagata tauofo tomai e 30 na faimalaga atu mo le fitu i le sefulu itula: “O se taumafaiga alu aogā.” O se isi tagata tauofo, e mānava mai i lana galuega totogi i le 3:30 i le aoauli ona galue tauofo lea i le ofisa ulu seʻia oo i le 10:00 i le pō. Na ia fesoasoani atu foʻi i faaiʻuga o vaiaso. Fai mai a ia: “E ese le faamalieina ai.”

O le mea moni, o i latou ia, faapea ma isi tagata tauofo uma na naunau e fesoasoani ane ona o lo latou alofa faaleuso—o se faailoga lea e iloa ai Kerisiano moni. (Ioane 13:35) Ina ua uma sana asiasiga i le ofisa ulu o le galuega fesoasoani, na uunaʻia le pulenuu o Houston e fai atu faapea i se vaega o ni Molimau a Ieova: “Ua outou talitonu i le faia o le mea ua fetalai mai ai le Atua e fai. Ua tou faatinoina o outou talitonuga.”

[Ata i le itulau 16, 17]

Lofia Houston i le lolo iā Iuni 9, 2001

[Ē Ana le Ata]

© Houston Chronicle

[Ata i le itulau 17]

Ua avea auala tetele ma vaitafe

[Ata i le itulau 17]

Ua tafe malosi atu le vai i totonu o fale

[Ata i le itulau 19]

O nisi o le faitauafe o Molimau na tauofo

[Ata i le itulau 20]

E silia ma le 250,000 ʻaiga na saunia e le vaega i le umukuka!

[Ē Ana le Ata i le itulau 15]

NOAA