Le Suafa o Ieova i le Pasefika

TUSIA E LE TUSITALA O LE ALA MAI! I FITI

NA MATUĀ ofo le aofia. A o leʻi amataina le taumafataga a tagata e fou atu i lo latou motu o le Pasefika, na muamua moeiini o latou mata. Sa fesili atu tagata o le motu: “O le ā le mea o loo outou faia?”

Na latou tali mai: “O loo avatu i le Atua le faafetai mo Ana meaalofa.”

Na toe fesili atu tagata o le motu: “O fea e mau ai lo outou Atua?”

Na latou tali atu: “I le lagi.”

“O ai Lona suafa?”

“O Ieova.”

Na toe fesili atu tagata o le motu: “Pe e tausami lo outou Atua i meataumafa?”

Na tali atu nei tagata malaga: “O le Atua o le Agaga. E lē pei o i tatou, e soifua pea o Ia e faavavau. O Ia na faia le lalolagi, le lagi, le sami, ma mea uma lava. O Ia foʻi na faia i tatou.”

Na matuā ofo tagata o lea motu i nei upu moni faigofie, ma latou tuufesili ai po o le ā le māfuaaga o le asiasi atu o nei tagata i lo latou motu. E faigofie le tali na tuuina atu: “Ua matou ō mai e faailoa atu iā te outou le Atua moni, o lona suafa o Ieova, ma Lona Alo, o Iesu Keriso lo tatou Faaola.”—From Darkness to Light in Polynesia.

O ai nei tagata na fou atu? Po o ni Molimau a Ieova i ona pō nei? E leai. O i laʻua o ni faiaʻoga o le tala lelei mai Taʻiti, o ni tagata talaʻi, na taunuu i le motu o Mangaia (i le itu i saute o le  Atu Kuki) i le aso 15 o Iuni, 1824. Aiseā na la faaaogāina ai le suafa o Ieova? Pe e na o le pau lea o le taimi na faaaogāina ai le suafa o Ieova? O tali i nei fesili o le a mafai ai ona tatou iloa le māfuaaga o loo matuā faatāuaina ai pea le suafa o Ieova e le toʻatele o tagata o le Pasefika.

Na Tele Ina Faaaogāina le Suafa o le Atua

O le toʻatele o misionare na malaga atu i le Pasefika mai Egelani ma Amerika i le senituri lona 19, na latou faaaogāina le suafa o Ieova i talanoaga i aso faisoo ma i a latou tusitusiga. O le mea moni, na sesē ai se faamatalaga na fai ma le mautinoa a se tasi tusitala o talafaasolopito e faapea o misionare “na mulimuli iā Ieova ae lē o ni soo o Keriso.”

Na masani ona amata tusi a nei misionare i le faaupuga: “Ia faaolaina oe e le Atua lo Tatou Alii o Ieova faapea ma Iesu Keriso le tupu o le filemu.” E lē o se mea la e ofo ai le taʻua e Albert J. Schütz, o se tagata ua lauiloa i lona poto i gagana e faapea, e na o le tasi lava se upu na aumai mai le faa-Peretania na iai i se tusi aʻoga i Fiti na tusia e aʻo ai le faitau i le 1825. O le suafa lea o Ieova.

Sa telē se aogā i tagata Pasefika o le faaaogāina e uluaʻi misionare o le suafa o Ieova. O nisi o nei tagata Pasefika na aʻoaʻoina na auina atu o ni misionare, po o ni faiaʻoga o le tala lelei, e avatu le feʻau i isi motu. Ua taʻua e se tusi e faatatau i le taunuu atu o misionare Taʻiti e toʻalua i le motu o Mangaia e faapea: “Na talitonu faiaʻoga o le tala lelei mai Taʻiti, e na o Ieova lava le Atua moni. Na ia faia le lalolagi atoa, ma o le tagata o se vaega lea o le foafoaga a le Atua. . . . Na [la] talitonu faapea ua na o Ieova le Atua moni ma o Lona Alo o Iesu Keriso o ia lea o le Faaola o tagata.”—The Covenant Makers—Islander Missionaries in the Pacific.

A o latou avatua le feʻau o le Tusi Paia i motu eseese, o nisi o uluaʻi misionare na oo i ai ni tulaga e matuā lamatia ai, ona i nisi taimi, e fai lava si sauā o tagata na mau ai. Ua faamatalaina e se isi foʻi tusi ia faafitauli na oo i ai ma ua faapea mai: “O lo latou faatuatua malosi iā Ieova na mafai ai ona latou manumalo i le fefe ma le loto vaivai.”—Mission, Church, and Sect in Oceania.

O se faataʻitaʻiga mataʻina o le faatuatua iā Ieova na faaalia i le 1823 ina ua faailoa atu le feʻau o le Tusi Paia i le motu o Rarotoga, i le Atu Kuki. Ina ua taunuu atu i inā le misionare lea e faimalaga i vaa o Ioane Viliamu, na ia auina atu ni ulugalii se toʻalua e aʻoaʻoina tagata Rarotoga. Ae na matuā fasi faamoʻamoʻa nei misionare ona o se feeseeseaʻiga ma le tupu lea sa onā leaga. Na gaoia uma a latou meatotino, ma na toetoe lava a maumau ai o latou soifua.

Ina ua toe taliu mai i le vaa, na latou taʻua ai e faapea o nei tagata Rarotoga, o ni tagata faapaupau ia ua sili ona leaga ua latou feiloaʻi i ai. Sa manatu loa Viliamu e tuua le motu mo sina taimi ona sa ia popole ina neʻi tupu mai se isi mea e sili atu ona leaga. O lea na tauofo atu ai loa se faiaʻoga tauleʻaleʻa e igoa iā Papeiha e alu atu tau o ia e talaʻi atu i le motu. Na ia fai atu: “Pe latou te faasao pe fasioti iā te aʻu, ou te alu atu lava iā te i latou.”

O upu nei a Papeiha ua masani ona taʻua i faamaumauga o galuega a uluaʻi misionare e faapea: “Ko Jehova toku tiaki! Tei roto au i tona rima! (O Ieova o loʻu leoleo mamoe! Ou te tuuina atu aʻu i Ona aao!)” O lea, na ia oso loa i lalo ma aau atu i le motu, ae e na o lona ofu na ofuina, ma lana tusi e iai ni vaega o le Tusi Paia i le gagana Taʻiti, na alu ma ia. E tele ni mea na mafai ona ia faia. Ina ua ia taunuu atu i le motu, na ia vaaia ai le talilelei mai o le toʻatele i mea na ia aʻoaʻo atu.

O More Ta’unga, o ia lea o se tagata Rarotoga na avea mulimuli ane ma misionare. I le 1842 na avea ai o ia ma misionare muamua na faavaeina se nofoaga i Niu Kaletonia e faamautū i ai misionare. Na ia tusi i lana api e  faatatau i se tagata o le motu na ia aʻoaʻoina ia iloa faitau ma tusitusi e faapea: “Na tuai lava lona aʻoaʻoina o nei mea. Ae e leʻi leva ona ia faia faapena ae fai mai loa iā te aʻu, ‘Ou te fia tatalo.’ Ae na ou fautua atu iā te ia e leai se mea e nanati ai fua. Mulimuli ane na ia toe fesili mai foʻi, ‘E te lē tuu mai ea seʻi oʻu tatalo?’ Ona ia fesili mai lea pe aiseā ou te lē manaʻo e fai ai e ia le tatalo, o lea na ou fai atu ai loa, ‘E ao muamua ona e lafoaʻi au faatusa ona faatoʻā mafai lea ona e tatalo iā Ieova. Ua na o ia e mafai ona faafofoga mai iā te oe.’ O lea na ia aumaia ai iā te aʻu lana ato o iai ana faatusa ma faapea mai, ‘Ave e susunu. O lea o le a avea nei Ieova ma oʻu Atua.’ Na avea o ia ma se tasi e lelei tele i le tatalo.”

Ua Talia Ieova e Tagata Pasefika

Talu ai ua masani misionare i le faaaogāina o le suafa o le Atua, e lē o se mea la e ofo ai le taliaina e tagata na latou talaʻi atu i ai le avea o Ieova e fai ma o latou Atua. O loo faamatalaina i se isi tusi, se fonotaga tele na faia i se tasi o motu i le itu i mātū o le Pasefika, ina ua taunuu atu le vaa o faimalaga ai misionare e taʻua o le Morning Star. Na taʻua e le tusi e faapea na “palota [tagata o le motu] e ala i le tasiiina o o latou lima, ina ia lafoaʻia ifoga i tupua ae tapuaʻi iā Ieova. O le toʻatele o i latou na siiina uma lima e lua ma tuu ai lava i luga mo se taimi umi ina ia matuā faailoa atu ai lo latou lagolagoina o lea manatu. E lē gata i lea, na latou ioe o le a latou tausia misionare e aʻoaʻoina i latou. Na faamatuu ese se fasi fanua ma tuuina atu iā Ieova mo le faia o se falesā ma se fale e nofo ai le faifeʻau.”—Missionary Adventures in the South Pacific.

O loo faamatalaina le liulotu o Malietoa, o se alii tāua i Samoa i se isi tusi, e faapea: “Na umi lava se lauga a Malietoa i ona tagata, ma na ia folafola atu ai le avea o ia ma sē e tapuaʻi iā Ieova, ma na te fausia se falesā e tapuaʻi atu ai iā te Ia. Na ia faatonuina tagata o ē o le a alaala pea i le nuu ia aʻoaʻo e faatatau iā Ieova ma Iesu Keriso.”—Wiliamu—Mariner-Missionary—The Story of John Williams.

O nei gaoioiga uma, na iai se aafiaga tumau i olaga o le toʻatele o tagata i le Atu Pasefika. E oo lava i aso nei, i atunuu e pei o Fiti ma Samoa, o se mea e masani le faalogo atu o taʻua le suafa o Ieova i le leitiō po o le tusiaina foʻi i le nusipepa.

Ae e lē gata ai i inā sona aafiaga. Na tusia e Pearl Binder i lana tusi lea na uluaʻi lomia i le 1977 e taʻua o Treasure Islands, e faatatau i le tāua o le suafa o Ieova i tagata Banaba. O nei tagata na nonofo muamua i Kiripati, ae na toe siitia atu mulimuli ane i le motu o Rabi, i Fiti. Ua tusi mai faapea Binder: “Na avatu e misionare ia na ō atu i Banaba i tagata Banaba se mea e sili atu lona tāua. . . . Ua avea lo latou talitonuga iā Ieova ma faavae tāua i o latou olaga, ma ua sili atu ona autasia ai i latou na i lo se isi lava mea a o faagasolo le fitusefulu tausaga i le taimi o le faateteleina o le ogaoga o o latou puapuaga. E oo mai lava i aso nei o loo faamalosia ai i latou i le itu faaleagaga. Ana lē seanoa Ieova lea na aʻoaʻoina atu e tagata papaʻe, (ma ua faasolo ina toe lafoaʻia foʻi e tagata papaʻe) semanū ua leai se faamoemoe o tagata Banaba.”

Le Suafa o le Atua i Faaliliuga o le Tusi Paia

O se tasi o faanaunauga autū o uluaʻi misionare, o le faia lea o ni faaliliuga o le Tusi Paia e mafai ona malamalama i ai, i gagana a le Pasefika. Na mafai ona faaliliuina le Tusi Paia i le tele o gagana o loo faaaogāina i le Pasefika ona o a latou taumafaiga filigā. Sa foliga mai o se mea masani i nei tagata na faia faaliliuga, ona latou suia mataʻitusi o le suafa o Ieova i le gagana faa-Peretania ina ia mafai ona sipelaina i gagana a le Pasefika, e pei foʻi ona latou faia i isi igoa o loo i le Tusi Paia.

O se mea o le a mātauina e tagata suʻesuʻe maelega o le Tusi Paia e faapea, na faaaogāina e nei uluaʻi tagata faaliliu le suafa o Ieova i a latou faaliliuga o Tusitusiga Paia Eperu (Feagaiga Tuai) ma faapea foʻi ma Tusitusiga Paia Eleni faa-Kerisiano, po o le Feagaiga Fou e pei ona taʻua ai. Ua iloa mai i se saʻiliʻiliga o gagana e fitu o le Pasefika e faapea, o loo iai le suafa o Ieova i fuaiupu eseese e 72 i Tusitusiga Paia Eleni faa-Kerisiano po o le Feagaiga Fou. Ae e lē faapea o nei faaliliuga uma na faia i le senituri lona 19. O loo aofia ai ma se faaliliuga i ona pō nei i le gagana Rotuma lea na maua i le tausaga 1999. E 48 le aofaʻi o fuaiupu o loo iai le suafa o Ieova i Tusitusiga Paia Eleni faa-Kerisiano o lenā faaliliuga.

 I le faaiʻuga o le senituri lona 19, na tusi mai ai William Wyatt Gill, o se tasi ua leva ona galue o se misionare i le Pasefika, e faatatau i se uluaʻi faaliliuga e faapea: “Ua atoa le fāsefulu ma le lua tausaga o oʻu faaaogāina le Tusi Paia Rarotoga, ma ou te lē gugutu i loʻu faapea atu ou te manatu o se faaliliuga lea e sili ona lelei o le Tusi Paia. . . . I le pei foʻi o isi Tusi Paia i isi gagana o le Pasefika ma gagana a Niu Kini, ua suia mataʻitusi o le suafa o Ieova i le faa-Peretania ina ia mafai ona sipelaina i le gagana a le motu ae e lē o faaliliuina, ma ua matuā iloa ai le eseesega o le Atua o loo soifua pea ma mea e leai ni ola o loo tapuaʻi i ai tagata faapaupau.”

Le Māfuaaga na Faaaogāina ai le Suafa o le Atua

Aiseā na tele ai ina faaaogā e nei misionare, o tagata faaliliu o le Tusi Paia, ma faiaʻoga o le tala lelei, ia le suafa o le Atua, o Ieova? Ona sa latou manatu e ao ona faia se faaeseesega o Ieova, le Atua moni e toʻatasi, ma le tele o isi atua sesē na tapuaʻi i ai tagata Pasefika. (Ioane 17:3; 1 Korinito 8:5, 6) Sa tofu lava nei atua uma ma le igoa, ma o se mea masani iā i latou e tapuaʻia nei atua ona latou tuufesili atu e faapea: “O ai lou Atua? O ai lona suafa?” Ana faaaogā le taʻu e masani ai tagata mo le “atua,” semanū latou te lē malamalama, pe oo ai foʻi ina latou manatu e uiga i Lē Ona le Malosi Uma lava, o ia o se isi foʻi atua e faaopoopo atu i atua o loo latou tapuaʻia. O lea la, e lē tatau ona faateʻia i tatou i le tele ona taʻuina e uluaʻi misionare o le suafa o Ieova.

Po o lona uiga ea, o loo malamalama moni i latou uma e faaaogāina le suafa o Ieova, po o ai o ia? E leai. O Hiram Bingham, o se misionare e faaliliu ma o se alo foʻi o le misionare lauiloa i Hawaii e tutusa o la igoa, na ia matamata a o feʻei tagata o le motu o Abaiang (i Kiripati) e faapea, “e na o le tasi le Atua moni—o Ieova” a o latou faatamaʻia lo latou tupua. Ae ua faapea mai le tusi Missionary Adventures in the South Pacific e tusa ai ma lea mea:

“Ae na iloa lelei e Bingham e faapea, e lē faapea na avea moni ia tagata ma Kerisiano ona ua latou faaleagaina lo latou tupua—e lē lava lo latou iloa i le taimi lea. E ui e latou te leʻi malamalama lelei i le tāua moni o le feʻau o le tala lelei, ae o lea ua iai se amataga.” E manino mai, e tele isi mea e manaʻomia na i lo le na o le iloa o le suafa o Ieova. E ao i Kerisiano moni ona latou iloa Ieova o sē o loo soifua moni, ma usiusitai iā te ia i mea uma.—Roma 10:13-17.

E oo lava i le tagata faamaoni o Mose, o se tasi na iloa ma taʻua le suafa o Ieova, ae sa tele nisi mea na manaʻomia ona ia iloa. Na ia tatalo e faapea: “O lenei, afai ua alofagia aʻu e oe, ia e faailoa mai iā te aʻu lou ala, ina ia ou iloa oe, ina ia alofagia aʻu e oe.” (Esoto 33:13) Ioe, e leʻi gata mai le fia iloa o Mose i le suafa o Ieova. Na ia fia iloa foʻi uiga o Ieova ma le auala e faafiafia ai o ia. Na tuuina atu iā Mose se faaeaga matagofie ona o lana talosaga. O lea na afio ane ai Ieova i ona luma ma faailoa atu iā Mose le uiga o lona suafa.—Esoto 33:19; 34:5-7.

I aso nei, ua faapena foʻi ona faaaogāina e le faitau afe o Molimau a Ieova i le Atu Pasefika ia Tusi Paia na muaʻi faaliliuina e uluaʻi misionare, e fesoasoani i tagata loto faamaoni ia malamalama i le uiga o le suafa o Ieova, faapea ma mea o loo ia faafinagaloina mai iā i latou e fia tapuaʻi iā te ia “i le agaga ma le faamaoni.” (Ioane 4:23, 24) Ioe, o loo faamamaluina le suafa o Ieova “i nuu tuloto i le sami.” O lea, e faitau afe i latou o loo tuu atu lo latou faamoemoega i lona suafa mamalu.—Isaia 24:15; 42:12; 51:5; Faataoto 18:10.

[Ata i le itulau 14]

O tagata Pasefika na aʻoaʻoina le suafa o le Atua mai uluaʻi misionare o Lotu e taʻua o Kerisiano, ma na latou faailoa atu i isi

[Ē Ana le Ata]

O le niu ma le ata i le agavale: e mai le tusi Gems From the Coral Islands

[Ata i le itulau 15]

Ioane Viliamu

[Ē Ana le Ata]

Culver Pictures

[Ata i le itulau 15]

Papeiha

[Ē Ana le Ata]

Courtesy Institute of Pacific Studies, mai le tusi Mission Life in the Islands of the Pacific, na tusia e Aaron Buzacott

[Ata i le itulau 17]

Ua faalauiloa e Molimau a Ieova le suafa o le Atua i le lalolagi aoao